آیا علم غیب برای معصومان کاربرد فقهی داشت؟ (پرسش)

آیا علم غیب برای معصومان کاربرد فقهی داشت؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلی	علم غیب

آیا علم غیب برای معصومان (ع) کاربرد فقهی داشت؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم غیب معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

پاسخ نخست

جوادی آملی

آیت‌الله جوادی آملی در «تفسیر آیات ۹ الی ۱۱ سوره احقاف» و «تفسیر سوره نور» در این‌باره گفته‌ است:

• «علم غیب علمی نیست که کاربرد فقهی داشته باشد، علمی که کاربرد فقهی دارد علم عادی است؛ یعنی علمی که از طریق عادی و عادت ظهور می‌کند اثر فقهی دارد، اما علم غیب کاربرد فقهی ندارد! شما می‌بینید وجود مبارک پیغمبر یک اصل کلّی را گفته که خودش و دوازده امام معصوم (ع) هم به همین عمل کردند، فرمود: «إِنَّمَا أَقْضِي‌ بَيْنَكُمْ بِالْبَيِّنَاتِ وَ الْأَيْمَانِ‏»، با علم غیب حکم نمی‌کنم؛ اگر کسی قَسم دروغی یاد کرد یا شاهد دروغی آورد و من در محکمه به استناد آن شاهد یا آن سوگند حکم کردم و او مال را گرفت دارد می‌برد، نگوید من از دست خود پیغمبر گرفتم، این «قِطْعَةً مِنَ النَّار» است؛ این را صریحاً اعلام کرد. این "إِنَّمَا" هم حصر است و دوازده امام هم اگر کرسی قضا در اختیارشان بود برابر همین عمل می‌کردند: «إِنَّمَا أَقْضِي‌ بَيْنَكُمْ بِالْبَيِّنَاتِ وَ الْأَيْمَانِ‏»».

• «علم غیب اجلّ از آن است که کاربرد فقهی داشته باشد کاربرد فقهی، علم عادی و علم بشری است آن علم برای فراگیری احکام الهی است «یک» و برای آن است که این احکام را مصونانه و معصومانه حفظ بکند «دو» و معصومانه به جامعه ابلاغ بکند «سه» علم غیب، سند حکم فقهی نیست علم ملکوتی سبب انجام وظیفه نیست واجب‌ها و محرّم‌ها را باید با علم‌های عادی انجام داد. علامه طباطبایی هر چه خواست این مطلب را به بعضی از حامیان آن کتاب شهید جاوید تفهیم کند مقدورش نبود. آ‌نها می‌گفتند چطور می‌شود حسین‌ بن‌ علی بداند که او را شهید می‌کنند مع‌ ذلک زن و بچه را ببرد ایشان می‌فرمودند این علم غیب، علم ملکوتی سند حکم فقهی نیست نشانه‌ای که مرحوم کاشف‌ الغطاء ذکر می‌کند این است برهان مرحوم کاشف‌ الغطاء این است که این یک اصل مسلّمی است که شیعه‌ها نقل کردند سنّی‌ها نقل کردند روش پیغمبر همین بود که فرمود: «إنّما أقضی بینکم بالبیّنات و الأیمان» خدا در سورهٴ مبارکهٴ احزاب فرمود: ﴿وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَن يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ﴾ همه باید صددرصد تسلیم باشید ولی من برابر شاهد و یمین داوری می‌کنم نه برابر علم غیب یعنی این آیه‌ای که در سورهٴ مبارکهٴ توبه است آن سند حکم فقهی ما نیست فرمود: ﴿وَقُلِ اعْمَلُواْ فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ﴾ این آیه به صورت شفاف دلالت می‌کند که هر کاری شما بکنید پیغمبر می‌بیند ائمه می‌بینند خب فرمود ما برابر علم غیب در محکمه ننشستیم به صورت حضرت فرمود: «إِنَّمَا أَقْضِي‌ بَيْنَكُمْ بِالْبَيِّنَاتِ وَ الْأَيْمَانِ‏» بعد صریحاً اعلام کرد فرمود مردم! اگر کسی با قسم دروغ یا شاهد زور وارد محکمه بشود در اثر شهادت دروغِ شاهدان یا سوگند کذبِ قسم‌خورها در محکمه من، من به استناد آن شهادت و قسم حکم بکنم و مال را ببرد مبادا بگوید من در محکمه پیغمبر از دست خود پیغمبر گرفتم این «قِطْعَةً مِنَ النَّار» است این را صریحاً اعلام کرد فرمود ما بنایمان این نیست که با علم غیب عمل بکنیم اگر ما با علم غیب عمل بکنیم که شما مجبورید اطاعت کنید ما گفتیم ﴿لاَ إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ﴾. حسابی در قیامت باز است کمالِ انسانی در آزادی اوست ما جلوی آزادی شما را نمی‌گیریم خدا شما را آزاد گذاشته، بنابراین نیست که ما بر آنچه می‌دانیم عمل بکنیم. وجود مبارک امام باقر (ع) که خب این را بارها خودتان برای دیگران نقل کردید حضرت در اتاقش نشسته کسی وارد دمِ در شده کنیزی رفته در را باز بکند و او فعل حرامی مرتکب شد همین که خواست اجازه بگیرد حضرت در اندرون اتاق فرمود: «اُدخُلْ لا أمَّ لَك» این هم خجالت کشید عرض کرد من این کار را کردم ببینم شما متوجّه می‌شوید یا نه، فرمود تو خیال کردی ما پشت دیوار را نمی‌بینیم خب این امام اگر همیشه بخواهد با علم غیب عمل بکند که همه ما مجبوریم اطاعت کنیم حضرت به صورت حصر فرمود ما در محاکم قضایی‌مان بر اساس قانون سوگند و یمین عمل می‌کنیم اگر کسی قسم دروغ خورد یا شهادت کذب داد و ما مالی را به او دادیم این قطعه‌ای از آتش را دارد می‌برد خب بنابراین این حکم، خطاست یعنی مال زید را عمرو غاصبانه دارد می‌برد اما حکم پیغمبر حق است؛ یعنی برابر دستوری که ذات اقدس الهی داد ذرّه‌ای تخلّف نشد باید با یمین باشد، باید با بیّنه باشد چرا خدای سبحان چنین قانونی را ترسیم کرده برای امتحان برای حفظ آزادی مردم ﴿لِيَمِيزَ اللَّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ﴾. فتحصّل که علم غیب سبب و سند حکم فقهی و کار فقهی نیست و این ذوات قدسی در فراگیری احکام در سه مقطع معصوم کامل‌اند در اجرای قانون معصوم‌اند قانون غالب‌المطابقه است نه دائم‌المطابقه و اگر خللی هست در اجرای قانون به مجری برنمی‌گردد خود این قانون دست بعضی‌ها را باز گذاشته تا ﴿لِيَمِيزَ اللَّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ﴾ بشود بنابراین آنچه به حوزه رسالت و امامت اهل بیت (ع) برمی‌گردد صددرصد عصمت است آنچه کار انجام می‌گیرد ممکن است همین کار در اثر تخلّف برخی‌ها خلاف در بیاید ولی قانون، قانون واقعی است اجرایش اجرای واقعی است و سرّ اینکه خدا چنین قانونی را تصویب کرده برای اینکه غالب‌ المطابقه است نه دائم‌ المطابقه تا امتحان، راهش برای آزادی مردم باز باشد صحنه‌ای باشد که ﴿لِيَمِيزَ اللَّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ﴾ بنابراین ﴿أَطِيعُوا الرَّسُولَ﴾ که به مسائل حکومتی و دستورهای آن حضرت برمی‌گردد به این معناست آنچه از طرف آن ذات قدسی است صددرصد عصمت است ولی خودِ کار ممکن است گاهی وفاق در بیاید گاهی خلاف، این مربوط به آن قسمت است».

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین احمد عابدی؛

احمد عابدی حجت‌ الاسلام‌ و المسلمین دکتر احمد عابدی در «وبگاه رسمی خود» در پاسخ به این پرسش آورده است: «معصومین (ع) علم غیب دارند ولی علم غیب تکلیف‌آور نمی‌باشد، یعنی در رفتار و اعمال معمولی هر کس باید به روش عادی عمل کند مثلاً پیامبر اکرم (ص) با علم غیب خود همیشه می‌داند که چه کسی سارق است اما هیچگاه طبق این علم خود عمل نمی‌کند و هر اختلافی که باشد به مردم می‌گوید چه کسی شاهد دارد یا چه کسی قسم می‌خورد. با اینکه با علم غیب خود به خوبی می‌داند که حق با کیست ولی از علم غیب استفاده نمی‌کند بلکه به ظاهر عمل می‌کند».

۲. آقای شیخ‌زاده (پژوهشگر جامعة المصطفی العالمیة).

قاسم علی شیخ‌زاده آقای شیخ‌زاده در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا» در پاسخ به این پرسش گفته‌ است: «به عنوان یک اصل مسلّم باید پذیرفت که معصومین از علم غیب در زندگی خود بسیار بسیاری اندک استفاده می‌کردند و زندگی آنها غالباً روی روال عادی بود و مادر این جا زندگی آنها را در سه سطح شخصی، اجتماعی، سیاسی بررسی می‌کنیم: زندگانی شخصی: معصومین با آن همه آزارها و مصائب و... که از مردم دیدند برای سرکوب آنها اگر از قدرت غیبی استفاده کرده باشد خیلی اندک است. آنان مانند سائر مردم زندگی عادی داشته، کشاورزی می‌کردند، معاملات و خرید و فروش داشتند، قرض می‌گرفتند، مریض می‌شدند در هیچ یک از موارد فوق و مشابه آن مایحتاج خود را از راه علم غیب به‌دست نمی‌آوردند. زندگانی اجتماعی و حضور در مسائل مختلف آن نیز به همان روش شخصی بوده. زندگانی سیاسی و حکومتی: مانند عزل و نصب فرمانداران و قضات جنگ و صلح به صورت اکثریت قریب به اتفاق این نوع زندگی آنان نیز عادی بوده زیرا در جنگ‌ها همانگونه که پیروز می‌شدند شکست می‌خوردند. در قضاوت که بخشی از زندگی قضائی آنان می‌باشد نیز به همان روش مذکور بوده چنانکه مرحوم شیخ مفید می‌فرمایند: نزد من جائز است که باطن امور از امام پنهان باشد و او بر طبق ظواهر حکم کند هر چند نزد خداوند بر خلاف واقع باشد و ینز جائز است خداوند امام را راهنمائی کند تا او گواهان صادق را از کاذب باز شناسد که در این صورت حقیقت حال از امام پنهان نخواهد ماند ولی امور در این باب مربوط به لطف الهی و مصالحی است که جز خداوند در همه حال کسی از آن آگاه نیست. از عبارات مرحوم شیخ مفید استفاده می‌شود که اولاً استفاده از غیب دانی ممنوع نیست و ثانیاً این استفاده وابسته به مصلحت الهی است و ایشان در ادامه عبارات خویش نظر کسانی را که می‌گویند فقط امام از ظاهر استفاده می‌کند همچنین دیدگاه کسانی که را که معتقدند امام فقط به باطن حکم می‌کند نمی‌پذیرد. از اهل سنت فخر رازی، نیز معتقد است که احکام انبیاء مبنی بر ظاهر است اما کار خضر بر طبق اسباب واقعی بوده».

پرسش‌های وابسته

1. آیا معصوم موظف نیست مطابق علم غیبش رفتار کند؟ (پرسش)
2. آیا معصوم از علم غیب خود بهره می‌برد؟ (پرسش)
3. اگر معصوم از علم غیب خود بهره نمی‌برد پس فایده‌اش چیست؟ (پرسش)
4. اگر معصومان علم غیب داشتند پس چرا در برخی از رفتارهایشان اثرگذار نبوده است؟ (پرسش)
5. اگر معصوم علم غیب دارد پس چگونه با قاتل خود ازدواج می‌کرد؟ (پرسش)

سؤال‌های مصداقی این پرسش

1. اگر پیامبر خاتم علم غیب داشت چرا افرادی را مامور می‌کرد که خطا و اشتباه داشتند؟ (پرسش)
2. اگر امام حسن علم غیب داشت پس چگونه با قاتل خود ازدواج می‌کرد؟ (پرسش)
3. اگر امام حسین علم غیب داشت چرا دعوت مردم کوفه را اجابت کرد؟ (پرسش)
4. اگر امام حسین علم غیب داشت چرا مسلم بن عقیل را به سوی کوفه فرستاد؟ (پرسش)