ابن سبیل در فقه اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ابن سبیل است. ابن سبیل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابن سبیل در قرآن - ابن سبیل در فقه اسلامی - ابن سبیل در کلام اسلامی - ابن سبیل در فقه سیاسی - ابن سبیل در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

به مسافر در راه مانده و نیازمند، ابن سبیل گفته می‏‌شود؛ هر چند در شهرِ خود بی‌نیاز باشد. ابن سبیل به این معنا در قرآن ﴿وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾؛ ﴿إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ﴾ و روایات نیز به کار رفته و در بابهای زکات و خمس از آن بحث شده است.

اقامت سی روزه همراه با تردید و نیز قصد اقامت ده روزه در یک محل و مانند آن، که نماز را تمام و روزه را واجب می‏‌کند، مانع صدق ابن سبیل نیست؛ لکن برخی گفته‌‏اند با قصد اقامت ده روز یا بیشتر، از حکم مسافر خارج می‏‌گردد و از سهم ابن سبیل به او داده نمی‏‌شود. کسی که از وطن خود قصد سفر می‏‌کند؛ لکن هزینه آن را ندارد، بنابر نظر مشهور ابن سبیل نیست.

ابن سبیل از هشت صنف مستحق زکات و شش صنف مستحق خمس است. از این رو، اگر از سادات باشد، از خمس و اگر از غیر سادات باشد، از زکات به اندازه کفایت به او داده می‏‌شود.

معصیت نبودن سفر و بنابر نظر مشهور عدم امکان تأمین هزینه سفر از راهی دیگر، مانند قرض کردن و فروختن اموال، دو شرط پرداخت زکات به ابن سَبیل است. عدم امکان تأمین هزینه سفر از راهی دیگر و نیز بنابر قول گروهی در سفر معصیت نبودن در پرداخت خمس به ابن سبیل سیّد نیز شرط است.

جستارهای وابسته

• خمس
• زکات

منابع

1. هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت