ابوالحسن اشعری

ابوالحسن اشعری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابوالحسن اشعری در کلام اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

ابوالحسن علی بن اسماعیل بن اسحاق اشعری بصری بغدادی به سال ۲۶۰ (۲۷۰ق) در بصره متولد شد. ساکن بغداد و از نسل ابوموسی اشعری بود. وی توان فهم بالا و ذهن تیزی داشت. بااینکه روستایی از جدش امیر بلال بن ابی بُرده در وقف داشت، قناعت را پیشه خود کرده بود.

از استادان وی می‌‌توان به ابوخلیفه جُمَحی، ابوعلی جبایی و سهل بن نوح اشاره کرد. افرادی چون ابوالحسن باهلی، بندار بن حسین شیرازی و ابوزید مروزی از شاگردان اشعری به شمار می‌‌رفتند. ابوالحسن ابتدا مذهب معتزلی داشت. سپس روز جمعه‌ای در مسجد جامع بصره از اعتزال روی برتافت و مسلکی جدید برگزید. وی معتقد بود اگر خدای تعالی بخواهد همه آفریدگان را به بهشت یا دوزخ ببرد، هرگز ستم نکرده است؛ چراکه از عالم ملک تا ملکوت، همه ملک اوست و هرچه بخواهد، می‌‌کند و ظلم، فقط تصرف در ملک دیگران است و نیز می‌‌گوید: بنده را در هیچ کاری اختیار نیست و تمامی حرکات و رفتار و کردار بندگان، مخلوق خداست. دراین میان، بزرگانی چون ابن فورک، فخر رازی، ابوبکر باقلانی، ابواسحاق شیرازی، ابواسحاق اسفراینی، ابومنصور ماتریدی، ابوحامد غزالی و ابوالفتح شهرستانی پیرو وی شدند.

از ابوبکر صیرفی نقل است که گوید: معتزلیون خود را همیشه برتر می‌‌دانستند و سر خود را بالا می‌‌گرفتند تا زمانی که اشعری ظهور کرد. در تاریخ درگذشت اشعری اختلاف است و بیشتر تاریخ نگاران، آن را در سال ۳۲۴ هجری و در بغداد دانسته‌اند که در مشرعه الروایا به خاک سپرده شد؛ ولی از ترس حنابله که اشعری را تکفیر کرده بودند، قبر او را پنهان کردند.

ابوالحسن اشعری آثار بسیاری دارد که عبارت‌اند از: اللمع، الموجز، ایضاح البرهان، التبیین عن اصول الدین، الشرح و التفصیل فی الرد علی اهل الافک و التضلیل، ادب الجدل، شرح ادب الجدل، اختلاف الناس فی الاسماء والاحکام والخاص والعام، الاستشهاد لما یلزم المعتزله علی محجتهم والاستشهاد، الاستطاعه فی نقض استدلالات المعتزله، اعتراض الدهریین فی قول الموحدین وبما فیه مقنع للمسترشدین، تفسیرالقرآن، جمل المقالات فی مقالات الملحدین واقاویل الموحدین، جوابات اهل فارس، الجوابات فی الصفات عن مسائل اهل الزیغ والشبهات، جوابات مسائل لابی القاسم، جوابات المصریین، جواب الارجانیین، جواب الجرجانیین، جواب الخراسانیین، جواب الدمشقیین، جواب رامهرمزیین، جواب سیرافیین، جواب العمانیین، جواب مسائل اهل الثغر، جواب مسائل الجبائی فی النظر والاستدلال، جواب الواسطیین، جواز رؤیة اللّه تعالی بالابصار، خلق الاعمال، الجوهر فی الرد علی اهل الزیغ والمنکر، الدامغ للمهذب للخالدی، الرد علی اهل التناسخ، الردّ علی ابن الراوندی، الرد علی اهل المنطق ومسائل سئل عنها الجبائی، الرد علی حارث الوراق، الردّ علی الدهریین، الردّ علی الفلاسفه (شامل سه مقاله است)، الردّ فی الحرکات علی ابی الهذیل، الرد علی المجسمه، زیادات النوادر، العجز عن الشی ء غیر العجز عن ضده، الفصول فی الرد علی الملحدین والخارجین عن الملة، الفامع للکتاب الخالدی فی الارادة، الاجتهاد، الاحتجاج الاخبار وتخصیصها، الادراک، الامامة، الحسم عن مسائل الجسمیّه، الصفات فی الکلام علی اصناف المعتزله والجهمیه، الطیرین فی فنون من المسائل، العمد فی رؤیه الباری، الفنون فی ابواب من الکلام، اللمع الصغیر فی المدخل الی اللمع الکبیر، اللمع الکبیر فی المدخل الی ایضاح البرهان، المختزن فی مسائل المخالفین، فی افعال النبی(ع)، متشابه القرآن، فی الوقوف والعموم الکشف وایضاح اعتراضات الجبائی فی کتبه والجواب عنها، الکلام علی النصاری مما یحتج به علیهم من الکتب، المعارف، فی مذهب المجسمة وما یحتجون به، فی ان القیاس یخص ظاهرالقرآن، المختصر فی التوحید والقدر، المسائل المنثورة البغدادیه، مسائل جرت مع ابی فرج المالکی فی عله الخمر، المسائل علی اهل التثنیة، مقالات الفلاسفه، مقالات المسلمین وجمیع اختلافاتهم، المنتحل من المسائل المنثورات البصریات، نفی کتاب الخالدی فی نفی خلق الاعمال، نقض شرح الکبائر، النقض علی ابن الراوندی فی ابطال التواتر، النقض علی ابن الراوندی فی الصفات والقرآن، النقض علی نقض تأویل الادلة علی الثلجی، نقض کتاب الآثارالعلویه علی ارسطاطالیس، نقض کتاب الاصول للجبائی، نقض کتاب التاج علی ابن الراوندی، نقض کتاب الثلجی الذی اصلح غلط ابن الراوندی، نقض کتاب الخالدی فی الصفات والقرآن، نقض کتاب داوود فی مسئله الاعتقاد، نقض کتاب عبادبن سلیم فی دقائق الکلام، نقض کتاب علی بن عیسی، نقض کتاب المعروف باللطیف علی الاسکافی، النوادر فی دقائق الکلام، تفسیرالقرآن و الرد علی من خالف البیان من اهل الافک والبهتان، دلائل النبوة، رسالة فی الحث علی البحث فی الایمان، الاستطاعة، النقض علی البلخی، الردّ علی المنجّمین، مقالات الاسلامیین، الابانة فی اصول الدیانه، النبوات، الاسماء والاحکام، استحسان الخوض فی الکلام..

منابع

1. جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۲