احمد بن هوذه باهلی در تراجم و رجال

این مدخل زیرشاخهٔ بحث احمد بن هوذه باهلی است. احمد بن هوذه باهلی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: احمد بن هوذه باهلی در تراجم و رجال - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

احمد بن هوذة، سیزده بار در اسناد روایات تفسیر کنز الدقائق و به نقل از تأویل الآیات الظاهرة ذکر شده است؛ برای نمونه:

«حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) كَانَ ذَاتَ لَيْلَةٍ فِي الْمَسْجِدِ فَلَمَّا كَانَ قُرْبَ الصُّبْحِ دَخَلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع) فَنَادَاهُ رَسُولُ اللَّهِ(ص) فَقَالَ يَا عَلِيُّ قَالَ لَبَّيْكَ قَالَ هَلُمَّ إِلَيَّ فَلَمَّا دَنَا مِنْهُ قَالَ يَا عَلِيُّ بِتُّ اللَّيْلَةَ حَيْثُ تَرَانِي فَقَدْ سَأَلْتُ رَبِّي أَلْفَ حَاجَةٍ فَقَضَاهَا لِي وَ سَأَلْتُ لَكَ مِثْلَهَا فَقَضَاهَا لَكَ وَ سَأَلْتُ لَكَ رَبِّي أَنْ يَجْمَعَ لَكَ أُمَّتِي مِنْ بَعْدِي فَأَبَى عَلَيَّ رَبِّي فَقَالَ الف، لام، میم أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ».

شرح حال راوی

نام کامل راوی احمد بن نصر بن سعید باهلی است. کنیه‌اش «ابوسلیمان» و معروف به ابن ابی هراسه است و هوذه لقب نصر (پدر راوی) است.

از راوی با عناوین مختلفی در کتب رجالی و اسناد روایات یاد شده؛ مانند ابو سلیمان احمد بن هوذة بن ابی هراسة باهلی، احمد بن ابی هراسه، احمد بن نصر بن سعید باهلی، ابو سلیمان احمد بن ابی هراسه و احمد بن نصر ابن هوذة باهلی بنابراین نام صحیح و کامل راوی چنین است: "أبو سليمان أحمد بن نصر (هوذة) بن سعيد الباهلي النهرواني المعروف بابن أبي هراسه" که در بعضی موارد تصحیف یا قلب در آنها رخ داده است.

شیخ طوسی در رجال خود نوشته است: "أحمد بن النضر بن سعيد الباهلي، المعروف بابن أبي هراسة، يلقب أبوه هوذة، سمع منه التلعكبري سنة إحدى وثلاثين وثلاثمائة، وله منه إجازة....

در الفهرست در طریق خود به ابراهیم بن اسحاق احمری از راوی با عنوان "أبو سليمان احمد بن نصر بن سعيد الباهلي المعروف بابن أبي هراسه" یاد کرده است ؛ نیز در "باب من عرف بقبيلته أو بلده أو بلقبه" نوشته است: "ابن أبي هراسية. له كتاب الإيمان والكفر والتوبة".

ابن شهرآشوب نوشته است: "ابن أبي هراسة بن هودة، واسمه أحمد بن أبي نصر الباهلي المعروف، له الإيمان والكفر والتوبة.

خطیب بغدادی از بزرگان سنی در دو موضع از راوی یاد کرده است:

1. "أحمد بن نصر بن سعيد أبوسليمان النهرواني ويعرف بابن أبي هراسة؛ حدث عن إبراهيم بن إسحاق الاحمدي (الإحمري) شيخ من شيوخ الشيعة.
2. أحمد بن هوذة أبو سليمان النهرواني؛ حدث عن إبراهيم بن إسحاق الأحمري.

یادآوری

ابن أبی هراسه لقبی است که احمد بن نصر (هوذة) بدان معروف گشته؛ ولی ابن هراسه بی‌کلمه أبو نامی است که ابراهیم بن رجاء شیبانی به آن معروف شده و شیخ طوسی در کتاب رجال خویش بدان تصریح کرده و نجاشی تصریح دارد هراسه نام مادر ابراهیم است و نیز او را از راویان امام صادق(ع) شمرده؛ اما با اضافه کردن کلمه ابن به اشتباه او را ابن ابی هراسه معرفی کرده است.

شیخ طوسی نام این راوی را با عنوان ابراهیم بن هراسه در بخش آخر کتاب رجال خود یعنی "باب من لم يرو عن واحد من الأئمه(ع)" نیز در کتاب الفهرست خویش نیز ذکر کرده است.

طبقه راوی

تاریخ ولادت راوی مشخص نیست؛ ولی به گفته شیخ طوسی وفات وی در سال ۳۳۳ (ق) رخ داده است: "مات في ذي الحجة سنة ثلاث و ثلاثين و ثلاثمائة يوم التروية بجسر النهروان ودفن بها.

احمد بن هوذة روایات متعددی در سال ۲۷۳ ق از ابراهیم بن اسحاق نهاوندی شنیده است و از تاریخ مذکور فهمیده می‌شود که ولادت راوی - با فرض ادراک سن بلوغ یا رسیدن به بیست سالگی هنگام دریافت روایت - حدود سال ۲۵۰ (ق) رخ داده است. از این راوی، روایتی بی‌واسطه از معصومان(ع) نقل نشده است. آیت الله بروجردی راوی را از طبقه نهم راویان می‌داند.

استادان و شاگردان راوی

احمد بن هوذة در بیشتر موارد از ابو اسحاق ابراهیم بن اسحاق احمری نهاوندی روایت کرده و در سندی از حسن بن محمد بن جمهور قمی (العمی)حدیث نقل کرده است.

راویان از او افرادی مانند هارون بن موسی تلعکبری، محمد بن عباس، ابو الفرج معافی بن زکریا بغدادی، ابوالمفضل محمد بن عبدالله بن المطلب شیبانی، محمد بن حسین بزوفری، احمد بن محمد بن سعید، عبدالواحد بن عبدالله بن یونس و احمد بن فرج بن حجاج وراق هستند.

مذهب راوی

با توجه به یاد کرد نام وی در الفهرست شیخ طوسی و عبارت ابن حجر: "شيخ من شيوخ الشيعة" و روایات فراوانی که در اثبات ولایت امیرمؤمنان(ع) و خلافت بلافصل او بعد از رسول الله‌(ص) و امامت دوازده امام(ع) و توصیه‌های ائمه دین(ع) به محبت و ولایت اهل بیت(ع) و برخی مطاعن خلفاء نقل کرده است، از راویان امامی به شمار می‌آید؛ از جمله روایات او:

1. «أَخْبَرَنَا الْقَاضِي أَبُو الْفَرَجِ الْمُعَافَى بْنُ زَكَرِيَّا الْبَغْدَادِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو سَلْمَانَ أَحْمَدُ بْنُ أَبِي هَرَاسَةَ قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ إِسْحَاقَ النَّهَاوَنْدِيُّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ أَبِي أُوَيْسٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ الْحَمِيدِ الْأَعْرَجِ عَنْ عَطَا قَالَ: دَخَلْنَا عَلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ وَ هُوَ عَلِيلٌ بِالطَّائِفِ فِي الْعِلَّةِ الَّتِي تُوُفِّيَ فِيهَا وَ نَحْنُ رَهْطٌ ثَلَاثُونَ رَجُلًا مِنْ شُيُوخِ الطَّائِفِ وَ قَدْ ضَعُفَ فَسَلَّمْنَا عَلَيْهِ وَ جَلَسْنَا فَقَالَ لِي يَا عَطَا مَنِ الْقَوْمُ قُلْتُ يَا سَيِّدِي هُمْ شُيُوخُ هَذَا الْبَلَدِ مِنْهُمْ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سَلَمَةَ بْنِ حَضْرَمِيٍّ الطَّائِفِيُّ وَ عُمَارَةُ بْنُ أَبِي الْأَجْلَحِ وَ ثَابِتُ بْنُ مَالِكٍ فَمَا زِلْتُ أَعُدُّ لَهُ وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ ثُمَّ تَقَدَّمُوا إِلَيْهِ فَقَالُوا يَا ابْنَ عَمِّ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّكَ رَأَيْتَ رَسُولَ اللَّهِ(ص) وَ سَمِعْتَ مِنْهُ مَا سَمِعْتَ فَأَخْبِرْنَا عَنِ اخْتِلَافِ هَذِهِ الْأُمَّةِ فَقُومٌ قَدْ قَدَّمُوا عَلِيّاً عَلَى غَيْرِهِ وَ قَوْمٌ جَعَلُوهُ بَعْدَ ثَلَاثَةٍ قَالَ فَتَنَفَّسَ ابْنُ عَبَّاسٍ وَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(ص) يَقُولُ عَلِيٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِيٍّ وَ هُوَ الْإِمَامُ وَ الْخَلِيفَةُ مِنْ بَعْدِي فَمَنْ تَمَسَّكَ بِهِ فَازَ وَ نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهُ ضَلَّ وَ غَوَى بَلَى يُكَفِّنُنِي وَ يُغَسِّلُنِي وَ يَقْضِي دَيْنِي وَ أَبُو سِبْطَيَّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ مِنْ صُلْبِ الْحُسَيْنِ تَخْرُجُ الْأَئِمَّةُ التِّسْعَةُ وَ مِنَّا مَهْدِيُّ هَذِهِ الْأُمَّةِ...».
2. «... قَالَ: أَخْبَرَنَا أَبُو نَصْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ الْبَصِيرُ قَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ نَصْرِ بْنِ سَعِيدٍ الْبَاهِلِيُّ قَالَ: حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ إِسْحَاقَ النَّهَاوَنْدِيُّ قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ حَمَّادٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ(ع) قَالَ: لَمَّا قَضَى رَسُولُ اللَّهِ(ص) مَنَاسِكَهُ مِنْ حِجَّةِ الْوَدَاعِ رَكِبَ رَاحِلَتَهُ وَ أَنْشَأَ يَقُولُ لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ كَانَ مُسْلِماً فَقَامَ إِلَيْهِ أَبُو ذَرٍّ الْغِفَارِيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا الْإِسْلَامُ فَقَالَ(ص): الْإِسْلَامُ عُرْيَانٌ وَ لِبَاسُهُ التَّقْوَى وَ زِينَتُهُ الْحَيَاءُ وَ مِلَاكُهُ الْوَرَعُ وَ جَمَالُهُ الْوَقَارُ وَ ثَمَرُهُ الْعَمَلُ الصَّالِحُ وَ لِكُلِّ شَيْءٍ أَسَاسٌ وَ أَسَاسُ الْإِسْلَامِ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ».
3. «وَ عَنْهُ، قَالَ: أَخْبَرَنَا أَبُو الْحَسَنِ، عَنِ الْقَاضِي أَبِي الْفَرَجِ الْمُعَافَى بْنِ زَكَرِيَّا، قَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ، قَالَ: حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ إِسْحَاقَ، قَالَ: حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ سُلَيْمَانَ الدَّيْلَمِيُّ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ: سَأَلْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ(ع): لِمَ سُمِّيَتِ الْجُمُعَةُ جُمُعَةً قَالَ: لِأَنَّ اللَّهَ (تَعَالَى) جَمَعَ فِيهَا خَلْقَهُ لِوَلَايَةِ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ(ع)».

جایگاه حدیثی راوی

توثیق صریح درباره احمد بن هوذة (احمد بن نصر بن سعید باهلی) در کتب رجالی قدما نرسیده است؛ ولی از قرائنی می‌‌توان وثاقت یا دست‌کم حسن و ممدوحیت او را دریافت:

۱. شیخ الإجازه بودن راوی: شیخ طوسی می‌نویسد: "سمع منه التلعكبري سنة إحدى و ثلاثين و ثلاثمائة، وله منه إجازة. استرآبادی نیز می‌نویسد: "كونه شيخ الإجازة يشير إلى وثاقته و مامقانی: "وكونه شيخ اجازة يوجب عده من الحسان".

از عبارت خطیب بغدادی استفاده می‌شود که احمد بن هوذه به بعضی محدثان سنی نیز اجازه نقل روایت داده است. خطیب در تاریخ بغداد نوشته است: "احمد بن هوذة أبو سليمان النهرواني... روى عنه احمد بن الفرج بن حجال وراق اجازة.

٢. اعتماد شیخ جلیل القدر، محمد بن ابراهیم النعمانی - که نجاشی او را با عبارت "شيخ من أصحابنا، عظيم القدر، شريف المنزلة، صحيح العقيدة، كثير الحديث ستوده است - به احمد بن هوذه و روایات فراوان از او در کتاب الغیبه.

٣. از جمله شاگردان احمد بن هوذة، محمد بن عباس ماهیار است؛ شخصیتی که نجاشی درباره‌اش نوشته است: "ثقة ثقة، من أصحابنا، عين، سديد، كثير الحديث.

او روایات تفسیری فراوانی از احمد بن هوذة. در ما نزل من القران فی أهل البیت(ع) نقل کرده است و نجاشی آن را اثری بی‌نظیر معرفی کرده است.

احمد بن هوده

احمد بن هوده، یک مرتبه در اسناد روایات تفسیر کنز الدقائق و به نقل از کتاب تأویل الآیات الظاهرة ذکر شده است:

«فی شرح الآيات الباهرة: قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ بِإِسْنَادٍ يَرْفَعُهُ إِلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ ذَرِيحٍ الْمُحَارِبِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَوْلُهُ تَعَالَى ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ قَالَ هُوَ لِقَاءُ الْإِمَامِ(ع)».

نام راوی در منبع اصلی (تأویل الآیات الظاهرة) «احمد بن هوذه» ثبت شده است و همین عنوان درست است، به قرینه دیگر اسناد. افزون بر آن، عنوان «احمد بن هوده» در کتاب‌های رجالی ذکر نشده است.

احمد بن هوذة الباهلی

احمد بن هوذة الباهلی، در سند هشت روایت تفسیر کنز الدقائق و به نقل از تأویل الآیات الظاهرة قرار گرفته است؛ برای نمونه: «في شرح الآيات الباهرة: أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ الْبَاهِلِيُّ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ النَّهَاوَنْدِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ(ع) يَقُولُ تَسْبِيحُ فَاطِمَةَ(س) مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ الْكَثِيرِ الَّذِي قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا».

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۳