احول بن جواب در تراجم و رجال

این مدخل زیرشاخهٔ بحث احول بن جواب است. احول بن جواب از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: احول بن جواب در تراجم و رجال - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

الأحول بن جواب، تنها در سند یک روایت تفسیر کنز الدقائق و به نقل از تأویل الآیات الظاهرة یاد شده است:

«وَ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَزِيزِ بْنُ يَحْيَى عَنِ الْمُغِيرَةِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ حُسَيْنِ بْنِ حَسَنٍ الْمَرْوَزِيِّ عَنِ الْأَحْوَصِ بْنِ جَوَّابِ عَنْ عَمَّارِ بْنِ رُزَيْقٍ عَنْ ثَوْرِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ خَالِدِ بْنِ مَعْدَانَ عَنْ كَعْبِ بْنِ عِيَاضٍ قَالَ: طَعَنْتُ عَلَى عَلِيٍّ(ع) بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ(ص) فَوَكَزَنِي فِي صَدْرِي ثُمَّ قَالَ يَا كَعْبُ إِنَّ لِعَلِيٍّ نُورَيْنِ نُوراً فِي السَّمَاءِ وَ نُوراً فِي الْأَرْضِ فَمَنْ تَمَسَّكَ بِنُورِهِ أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ وَ مَنْ أَخْطَأَهُ أَدْخَلَهُ اللَّهُ النَّارَ فَبَشِّرِ النَّاسَ عَنِّي بِذَلِكَ».

شرح حال راوی

در نام راوی، تصحیف رخ داده و الأحول مصحّف الأحوص است، چنان که در منبع اصلی و در تفسیر البرهان ثبت شده است و مراد از آن أحوص بن جواب الضبی، أبو الجواب الکوفی از راویان سنی است که در رجال اهل سنت ذکر شده است.

الأحوص در سال ۲۱۱ ق وفات کرده و روایاتی از وی در صحیح مسلم، سنن نسائی، سنن ترمذی و سنن ابو داود که از منابع حدیثی معروف اهل سنت‌اند، نقل شده است.

ابن حبان نیز با لقب الأحوص بن جواب التیمی از راوی یاد کرده است.

طبقه راوی

تاریخ ولادت وی مشخص نیست؛ ولی در سال ۲۱۱ ق و در شهر کوفه وفات یافته و معروف‌ترین استاد وی عمار بن رزیق الضبی الکوفی است که شیخ طوسی او را از اصحاب امام صادق(ع) شمرده و در یک مورد از صباح بن یحیی المزنی روایت کرده که نجاشی او را از اصحاب امام باقر و امام صادق(ع) دانسته است.

با توجه به اینکه بیشتر اصحاب امام باقر و امام صادق(ع) در طبقه چهارم روات قرار دارند، می‌بایست الأحوص بن جواب در طبقه پنجم قرار بگیرد.

استادان و شاگردان راوی

وی از کسانی مانند عمار بن رزیق تمیمی کوفی، سفیان ثور، سلیمان بن قرم ضبی، محمد بن عبدالرحمن بن ابی لیلی و قیس بن الربیع به روایت نقل کرده که از استادان حدیثی وی به شمار می‌روند و افرادی نظیر ابراهیم بن سعید جوهری، احمد ابن سعید رباطی، احمد بن محمد بن صباح الدولابی، احمد بن یونس ضبی، اسحاق بن ابراهیم بغوی، اسحاق ابن حصین بن وهب نخعی رقی، حجاج بن الشاعر، الحسین بن الحسن المروزی، ابوخیثمة زهیر بن حرب النسائی، عباس بن عبدالعظیم العنبری و محمد بن غالب الرقی از وی روایت کرده‌اند که از شاگردان حدیثی وی به شمار می‌روند.

مذهب راوی

احوص بن جواب از راویان سنی است که روایاتی در فضائل اهل بیت(ع) به ویژه در فضیلت امیرمؤمنان(ع) نقل کرده است؛ نمونه‌ها:

1. «حدثنا أحمد قال: حدثنا محمد بن عباد بن موسى قال: حدثنا أبو الجواب الأحوص بن جواب، عن سلىمان بن قرم، عن هارون بن سعد، عن عطىة العوفي قال: سألت أبا سعىد الخدري من أهل البيت الذىن أذهب الله عنهم الرجس و طهرهم تطهيراً فعدهم في ىده خمسة رسول الله و علي و فاطمة و الحسن و الحسين؛ قال أبو سعيد: في بيت أم سلمة أنزلت هذه الآية».
2. «... قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مَنْصُورٍ قَالَ حَدَّثَنَا الْأَحْوَصُ بْنُ جَوَّابٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَمَّارُ بْنُ رُزَيْقٍ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ رَجَاءٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ قَالَ: كُنَّا جُلُوساً فِي الْمَسْجِدِ فَخَرَجَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ(ص) وَ عَلِيٌّ(ع) فِي بَيْتِ فَاطِمَةَ(س) فَانْقَطَعَ شِسْعُ نَعْلِ رَسُولِ اللَّهِ(ص) فَأَعْطَاهَا عَلِيّاً(ع) يُصْلِحُهَا ثُمَّ جَاءَ فَقَامَ عَلَيْنَا فَقَالَ إِنَّ مِنْكُمْ مَنْ يُقَاتِلُ عَلَى تَأْوِيلِ الْقُرْآنِ كَمَا قَاتَلْتُ عَلَى تَنْزِيلِهِ قَالَ أَبُو بَكْرٍ أَنَا هُوَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ لَا قَالَ عُمَرُ أَنَا هُوَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ لَا وَ لَكِنَّهُ صَاحِبُ النَّعْلِ...».

جایگاه حدیثی راوی

مزی از رجالیان بزرگ اهل سنت، دیدگاه رجالیان سنی را درباره احوص چنین یاد کرده است: "قال أبو بكر بن أبي خيثمة، عن يحيى بن معين: ثقة. قال: وقال مرة: ليس بذاك القوى. وقال يعقوب بن شيبة، عن يحيى: ثقة. وقال أبو حاتم: صدوق".

ابن حبان نیز می‌نویسد: "الأحوص بن جواب التيمي... وكان متقناً وربما وهم".

ابن حجر هم می‌نویسد: "الأحوص بن جواب... كوفي صدوق ربما وهم.

تعبیر "ربما وهم" شاید به جهت روایاتی باشد که احوص بن الجواب در فضائل اهل بیت(ع) نقل کرده است؛ مانند این روایت: «عَنِ الْأَحْوَصِ بْنِ جَوَّابِ عَنْ عَمَّارِ بْنِ رُزَيْقٍ عَنْ ثَوْرِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ خَالِدِ بْنِ مَعْدَانَ عَنْ كَعْبِ بْنِ عِيَاضٍ قَالَ: طَعَنْتُ عَلَى عَلِيٍّ(ع) بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ(ص) فَوَكَزَنِي فِي صَدْرِي ثُمَ قَالَ يَا كَعْبُ إِنَّ لِعَلِيٍّ نُورَيْنِ نُوراً فِي السَّمَاءِ وَ نُوراً فِي الْأَرْضِ فَمَنْ تَمَسَّكَ بِنُورِهِ أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ وَ مَنْ أَخْطَأَهُ أَدْخَلَهُ اللَّهُ النَّارَ فَبَشِّرِ النَّاسَ عَنِّي بِذَلِكَ».

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۳