التفسیر المأثور عن عمر بن الخطاب
مقدمه
نام کتابی است که ابراهیم بن حسن دیدگاههای تفسیری نقل شده از عمر بن خطاب را از کتابهای تفسیری و روایی اهل تسنن[۱] به ترتیب سورههای قرآن در آن گرد آورده است و مجموع آن ۸۵۳ مورد است[۲]، ولی بسیاری از آثاری که در آن گرد آمده، تفسیری نیست؛ برای نمونه:
- اثر اول دربارۀ این است که در نماز شب میتوان به قرائت «فاتحة الکتاب» اکتفا کرد.
- اثر دوم درباره این است که پیامبر (ص)، ابو بکر و عمر در نماز ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ را بلند قرائت میکردند.
- در اثر سوم وجه آورده شدن ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ﴾ در ذکر «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» بیان شده است.
- در اثر چهارم علت کم شدن ملخ در زمان عمر بیان شده است.
- اثر ۵ تا ۱۳ در بیان کیفیت قرائت آیه ۵ سوره بقره و ﴿مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ﴾ یا "مَلِكِ يَوْمِ الدِّينِ" خوانده شدن آن است.
- اثر چهاردهم در بیان این است که عمر ﴿صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ﴾[۳] را "صِرَاطَ مَن أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ" و ﴿وَلَا الضَّالِّينَ﴾[۴] را "وَغير الضَّالِّينَ" قرائت کرده است.
بنابراین، از ۱۴ اثری که در ارتباط با سورۀ حمد گرد آورده، هیچ کدام تفسیری نیست [۵] و به همین صورت، بسیاری از آثاری که در سورههای دیگر گرد آورده نیز تفسیری نمیباشد.
اثر پانزدهم و شانزدهم در بیان فضیلت قرائت سوره بقره و فضیلت یاد گرفتن آن است.
اثر هفدهم در بیان این است که عمر سورۀ بقره را در دوازده سال یاد گرفت و وقتی آن را تمام کرد، یک شتر نحر کرد[۶].
در اثر ۸۱۷ آمده است که عمر در بالای منبر آیاتی از سوره عبس را قرائت کرد و به آیه ﴿فَاكِهَةً وَأَبًّا﴾[۷] رسید معنای «ابّ» را نمیدانست، گفت چه اشکال دارد که معنای آن را ندانی[۸].
در نتیجه هرچند نام این کتاب التفسیر المأثور است، ولی محتوای آن جز در مواردی اندک تفسیر نمیباشد و از نظر سند نیز بیشتر آن آثار سندی معتبر ندارند، بلکه در نزد شیعه صحت سند هیچیک از آن آثار قابل اثبات نیست[۹][۱۰]
منابع
پانویس
- ↑ مانند: جامع البیان طبری، تفسیر القرآن العظیم ابن کثیر، الدر المنثور سیوطی، صحیح البخاری، صحیح مسلم، مسند احمد بن حنبل.
- ↑ پارسا، کتابشناسی جهانی قرآن کریم، ج۱، ص۴۶۲، رقم ۳۰۴۴ نیز به این کتاب اشاره کرده است.
- ↑ «راه آنان که به نعمت پروردهای؛ که نه بر ایشان خشم آوردهای و نه گمراهاند» سوره فاتحه، آیه ۷.
- ↑ «راه آنان که به نعمت پروردهای؛ که نه بر ایشان خشم آوردهای و نه گمراهاند» سوره فاتحه، آیه ۷.
- ↑ ر. ک: ابن الحسن، التفسیر المأثور عن عمر بن الخطاب، ص۹۳-۱۰۷.
- ↑ ر. ک: ابن الحسن، التفسیر المأثور عن عمر بن الخطاب، ص۱۰۸، ۱۰۹.
- ↑ «و میوه و علف؛» سوره عبس، آیه ۳۱.
- ↑ ر. ک: ابن الحسن، التفسیر المأثور عن عمر بن الخطاب، ص۸۹۷.
- ↑ برای توضیح ر. ک: همین کتاب، ص۳۵۲؛ بابایی، مکاتب تفسیری، ج۱، ص۳۲۶-۳۲۷.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۲۷۹-۲۸۰.