ام‌شریک انصاری در تاریخ اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ام‌شریک انصاری است. ام‌شریک انصاری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ام‌شریک انصاری در قرآن - ام‌شریک انصاری در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

نام او غُزَیَّة بنت جابر بن حکیم بن عامر بن لؤی است. درباره این که از کدام قبیله بوده، نظریات مختلفی وجود دارد؛ عده‌ای گفته‌اند، قریشی و از طایفه عامر بوده است، چنان که در نسب او ذکر شد. گروهی او را از طایفه "دوسیّه" و از قبیله "ازد" شمرده‌اند. برخی هم او را از انصار دانسته‌اند. برخی تاریخ‌نگاران نیز نظر جامعی را در این‌باره مطرح کرده‌اند که تمام این اقوال را در برمی‌گیرد؛ آنان گفته‌اند: ام شریک از طایفه عامر بوده، سپس با فردی از طایفه دوسی از قبیله ازد ازدواج کرد؛ از این رو به آن قبیله هم نسبت داده می‌شود. پس از آن هم با فردی از انصار ازدواج کرد، پس انصاری هم به شمار می‌آمده است؛ یا این که او را از انصار به معنای فراگیر آن بدانیم.

اسلام آوردن ام شریک

ام شریک، در مکه و در ایام ماه رمضان مسلمان شد. در آن زمان، پیامبر (ص) به مدینه هجرت فرموده بودند. ام شریک که در آن زمان همسر "ابی عکر بن سمی" بود، مخفیانه به میان زنان قریش می‌رفت و آنان را به اسلام دعوت می‌کرد؛ تا این که مشرکین از کار او آگاه شده، او را دستگیر کردند و به او گفتند: اگر قومت نبود تو را می‌کشتیم. پس او را به قبیله همسرش که بادیه‌نشین بودند، باز گرداندند. ام شریک خود می‌گوید: "پس از این ماجرا قوم من به اذیت و آزار من پرداختند. آنها مرا بر شتر برهنه‌ای سوار می‌کردند، نان و عسل به من خورانده و از دادن آب به من خودداری می‌کردند. سه روز کارشان همین بود. در هر منزلی که فرود می‌آمدند مرا در آفتاب رها کرده و خود در سایه خیمه‌هایشان استراحت می‌کردند. از شدت ضعف، دیگر چشمم نمی‌دید، گوشم نمی‌شنید و نزدیک بود عقلم از دست برود. آنها در آخرین لحظات زندگی به من گفتند: دست از دین خود بردار تا به تو آب دهیم. من با دست به آسمان اشاره کردم و با این کار ایمان خود را به خداوند نشان دادم، پس آنها مرا رها کرده، رفتند. ناگهان روی سینه خود احساس خنکی کردم؛ وقتی به طرف آن دست بردم دلوی به دستم آمد، یک نفس، از آن می‌نوشیدم. ناگاه دلو از من جدا شد، وقتی قدرتی یافتم، چشم گشودم و دیدم دلو از آسمان آویخته است. دوباره دلو پایین آمد و نوشیدم؛ تا سه بار این کار تکرار شد و کاملا سیراب شدم و باقیمانده آب را هم بر سر و صورت و لباس هایم ریختم. قوم من با شنیدن صدای آب به من گفتند: ای دشمن خدا! این آب را از کجا آورده‌ای؟، گفتم: دشمن خدا کسی است که با دین خدا مخالف است، نه من. اما این که گفتید آب از کجاست، لطفی بود که خدا به من ارزانی داشت. آنها به سراغ مشک‌ها و ظرف‌های آب خود رفتند و دیدند دست نخورده است. پس گفتند: شهادت می‌دهیم آن خدایی که تو را چنین روزی می‌دهد، هم او پروردگار ماست. پس همگی اسلام آورده و همراه من به سوی رسول خدا (ص) حرکت کردند".

ام شریک و هبه کردن خود به پیامبر (ص)

ام شریک قبل از مهاجرت به مدینه، همسر "ابو عکر بن سمی بن حارث ازدی" بود و برای او "شریک" را به دنیا آورد. زمانی که به مدینه مهاجرت نمود، بدون آن‌که مهری بخواهد، خودش را به پیامبر (ص) بخشید. اما در این که پیامبر (ص) پذیرفت یا نه، اختلاف نظر وجود دارد. برخی گفته‌اند: حضرت نپذیرفت و ام شریک هم تا پایان عمر دیگر ازدواج نکرد. عده‌ای نیز گفته‌اند: حضرت پذیرفت. از علی بن الحسین (ع) روایت شده، زنی که خودش را به پیامبر (ص) بخشید، از طایفه بنی اسد و به نام ام شریک بودو. پس از این کار، عایشه، ام شریک را که زنی صالح، پیر و در عین حال زیبا بود، سرزنش کرد. نقل شده است که به او گفت: ما فی اِمرأةٍ حین وَهَبَت نَفسَها مِن خیرٍ؛ در زنی که خویشتن را ببخشد، خیری نیست. ام شریک در پاسخ او گفت: "بله! من همانم که خود را به پیامبر (ص) بخشیدم". پس این آیه نازل شد. ﴿وَامْرَأَةً مُؤْمِنَةً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِيِّ إِنْ أَرَادَ النَّبِيُّ أَنْ يَسْتَنْكِحَهَا خَالِصَةً لَكَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ قَدْ عَلِمْنَا مَا فَرَضْنَا عَلَيْهِمْ فِي أَزْوَاجِهِمْ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ لِكَيْلَا يَكُونَ عَلَيْكَ حَرَجٌ وَكَانَ الله غَفُورًا رَحِيمًا﴾. عایشه پس از نازل شدن آیه به ام شریک گفت: "خدا خواست تو را چه سریع برآورده کرد". پیامبر (ص) به او فرمودند: "اگر تو هم خدا را اطاعت کنی، تمام خواسته‌هایت را برآورده می‌کند". به نظر می‌رسد این آیه و شأن نزول آن، ضمن اشاره به فضیلت و ایمان ام شریک، قول دوم را که پذیرش هبه از سوی پیامبر (ص) است، تقویت می‌نماید.

ام شریک و روایت

با توجه به آن‌که ام شریک پیامبر (ص) را دیده و از اصحاب حضرت بوده، روایاتی را از ایشان نقل کرده است، یا پیامبر (ص) دستورهایی به او داده‌اند؛ از جمله:

حدیث دجّال

جابر بن عبدالله می‌گوید: "ام شریک از پیامبر (ص) شنیده بود که ایشان فرموده بودند: « لیَفَّرنَّ الناس من الدَّجالِ فی الجبال»؛ مردم از ترس دجال به کوه‌ها فرار می‌کنند. ام شریک پرسیده بود: فَأینَ العَرَبُ یَومَئِذٍ یَا رَسُولُ الله؟ ای پیامبر (ص) خدا! آن روز عرب‌ها کجا هستند؟ حضرت فرموده بودند: « کلّهم قلیل»؛ در آن روز عر‌ب‌ها کم تعداد خواهند بود.

حدیث امر به کشتن قورباغه

نقل شده است که پیامبر (ص) به ام شریک امر کرد که قورباغه‌ها را از بین ببرد. گویا حضرت با این سخن، اجازه دفع حیوانات موذی را دادند.

حدیث هبه

این حدیث در قسمت آغاز این بخش بیان شده است.

شکنجه ام‌شریک

ام‌شریک دوسیه، همسرش ابوعکرمه، هنگامی که شوهرش اسلام آورد و به سوی مدینه مهاجرت کرد، مردم و بستگان شوهرش به او گفتند: تو هم به دین شوهرت درآمده‌ای؟ گفت: آری من هم مسلمان شده‌ام. به وی گفتند: اگر برنگردی تو را آزار و شکنجه می‌دهیم و سخت عذابت خواهیم کرد. ام شریک می‌گوید: آن روز ما به همراه خانواده شوهرم در فلصه از سرزمین صنعا ساکن بودیم، وقتی که خواستند از این منزل به سرزمین دیگری که در فصل سال منتقل می‌شدند بروند مرا بر شتری بد راه بدون جهاز سوار کردند، نان و عسل به من خورانیدند؛ ولی از آب جلوگیری می‌کردند و به من آب نمی‌دادند، در نیم روز که هوا گرم می‌شد و جمعیت توقف می‌کردند خیمه‌های خود را نصب کرده، خودشان در سایه خیمه و مرا در زیر آفتاب نگه می‌داشتند.

سه روز بدین منوال گذشت تا آنکه چشمم از دیدن و گوشم از شنیدن باز ماند، نزدیک بود عقلم برود در آخرین لحظات به من گفتند: از این دین دست بردار تا به تو آب دهیم، من با انگشت به آسمان اشاره می‌کردم و به این وسیله به خدای یگانه اظهار عقیده می‌نمودم. از من دست کشیده و مرا به این حال گذاشتند به چادرهای خود رفتند. یک‌باره روی سینه خود احساس خنکی نمودم، دست برده دلوی به دستم آمد یک نفس آشامیدم. دلو از دستم خارج شد مثل آنکه کسی گرفته باشد، نظر کردم دیدم دلوی از هوا آویخته شده دوباره گرفتم و مقداری آشامیدم باز هم از من گرفته شد، در دفعه سوم کاملاً سیراب شدم و بقیه را به سر و لباسم ریختم از صدای آب متوجه من شده گفتند: ای دشمن خدا این آب را از کجا آوردی؟ گفتم: دشمن خدا آن است که با دین من مخالف است، این رزقی است که خدا به من لطف نموده است.

یسار غلام پیامبر (ص) بود، مردم عکل و عرینه در سال ۶ (ﻫ.ق) دست و پای او را بریدند و خار در چشم و دهان او کردند تا جان داد.

منابع

1. مرادی، حسن، مقاله «ام شریک»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۳
2. راجی، علی، مظلومیت پیامبر