بحث:آیا طلوع خورشید از مغرب از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)

۱. آقای حکیمی؛

محمد رضا حکیمی آقای محمد رضا حکیمی، در کتاب «خورشید مغرب» در این‌باره گفته است: «در علائم ظهور، از جمله، سخن از طلوع خورشید از مغرب رفته است. در برخی از احادیث، این امر، این‌گونه بیان شده است: خورشید به هنگام ظهر، در آسمان راکد شود (آسمان به سختی تیره گردد، و خورشید ناپدید شود، چنان‌که گویی غروب کرده است)، و ساعتی چند، تا به هنگام عصر، پیدا نباشد، آنگاه (که به جانب مغرب رسیده باشد)، از مغرب ظاهر گردد. از این بیان، چنان معلوم می‌گردد، که با تیره شدن آسمان، و رکود و تار شدن خورشید و ناپیدا شدن آن، به هنگام ظهر، و طول کشیدن این حال تا نزدیک غروب، و سپس پیدا شدن آن در مغرب، چنان به نظرها می‌آید که خورشید، پس از آنکه به هنگام ظهر در وسط آسمان ناپدید گشته است، به هنگام غروب، "از مغرب طلوع کرده است". در برخی از روایات این مطلب نیز آمده است که: "آیت و نشانه‌ای، و سیمایی، در خورشید پدیدار گردد". و در برخی آثار رسیده است که "مهدی"، خود، همان خورشیدی است که از مغرب (محل غروب کردن) خویش طلوع خواهد کرد».

نظریات دربارۀ طلوع خورشید از مغرب

• از جمله نشانه های ظهور که در روایات به آن اشاره شده، طلوع خورشید از مغرب است. در این مطلب که طلوع خورشید از مغرب از نشانه های حتمی ظهور است یا نه اختلاف نظر وجود دارد:

1. طلوع خورشید از مغرب از علائم پیش از ظهور است. ابو حمزه ثمالی نقل می‌کند: به ابو عبد الله عرض کردم: ابو جعفر فرموده است: «طلوع خورشید از مغرب علامت حتمی ظهور است.» شیخ مفید نیز آن را در کتاب الارشاد خود ذکر کرده است. این نشانه در بسیاری از کتاب‌ های شیعیان و اهل تسنن آمده است.
2. مراد، حضرت مهدی است. نزال بن سبره می گوید: "حضرت علی(علیه السلام) روزی برای ما سخنرانی فرمود (...) صعصعة بن صوحان از جا بلند شد و گفت: ای امیر المؤمنین دجال چه وقت بیرون می‏‌آید؟ حضرت درباره او صحبت ‌هایی کردند و در ضمن فرمایشاتشان فرمودند: او را خداوند متعال در شام می‌‏کشد، به دست کسی که عیسی بن مریم پشت سر او نماز می‌‏خواند.» بعد از آنکه فرمایشات حضرت تمام شد، نزال بن سبره گوید به صعصعة بن صوحان گفتم: مقصود حضرت از این فرمایش چه بود؟ صعصعه پاسخ داد: ای سبره آن کس که عیسی بن مریم پشت سرش نماز می‌‏خواند دوازدهمین نفر از خاندان پیامبر و نهمین فرزند حسین بن علی است، و او خورشیدی است که از مغرب طلوع می‏‌کند (...).»‏
3. طلوع خورشید از مغرب از نشانه ‌های برپایی قیامت است نه از علائم ظهور امام زمان(علیه السلام)، یعنی قبل از شروع قیامت، خورشید از مغرب طلوع خواهد کرد.

• برخی روایات در این باره عبارتند از:

1. رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «قیامت برپا نخواهد شد تا اینکه (...) خورشید از مغرب طلوع کند، وقتی از مغرب طلوع کرد و مردم دیدند، همگی ایمان می‌‏آورند (...) .»
2. هم چنین حضرت فرمودند: «نخستین نشانه‏‌ای که بیرون می‏‌آید طلوع خورشید است از مغربش.»
3. در جای دیگری فرمودند: «ده علامت است که چاره‌‏ای از وقوع آن ها نیست ... و از آن جمله طلوع خورشید از مغربش است.»

• ظاهر آن است که این نشانه مربوط به قبل از برپایی قیامت است، زیرا در احادیث این نشانه را مربوط به هنگامی دانسته‏‌اند، کسانی که قبلا ایمان نیاورده‏‌اند، ایمان آوردن در آن هنگام برایشان سودی ندارد، و آن بنا به تفسیر مشهور روز قیامت است. بنابر آن، خروج خورشید از مغرب وقتی است که نظام موجود به هم بخورد و قیامت نزدیک شود.

دلائل قائلین به نظریۀ دوم

• برخی از دلائلی که قائلین این نظریات بیان کرده اند عبارتند از:
• قائلین به نظریۀ دوم می گویند: وقوع چنین پدیده‌ای، اگر معنای ظاهری آن مراد باشد، مستلزم در هم ریختن و از هم پاشیدن نظم جهان و تغییر در حرکت منظومه شمسی خواهد بود و این، با اصول حاکم بر نظام طبیعت، ناسازگاری دارد. به‌ طور قطع حضرت مهدی(علیه السلام)، بر روی همین زمین، حکومت جهانی خویش را تشکیل می‌دهد. بر این اساس تحقق این نشانه به گونه معجزه، چنان که برخی پنداشته‌اند، میسر نیست، زیرا معجزه در محدوده نظام حاکم بر طبیعت و جهان صورت می‌گیرد. لذا به نظر می‌رسد، منظور از طلوع خورشید از مغرب، حضرت مهدی(علیه السلام) است.
• فیض کاشانی در توضیح روایتی در این زمینه می ‌نویسد: "گویا، طلوع خورشید از مغرب، کنایه از ظهور حضرت مهدی(علیه السلام) است، همان‌ گونه که از برخی اخبار هم استفاده می‌شود". در ذیل روایت صعصعه، که این حادثه را به عنوان نشانه ظهور معرفی می ‌کند، جمله ‌ای است که روشنگر این معناست. صعصعة در پاسخ فردی که از منظور امیر المؤمنین از جمله «لَا تَسْأَلُونِي عَمَّا يَكُونُ بَعْدَ ذَلِك ...»؛ پرسیده بود، گفت: "کسی که حضرت عیسی، پشت سر وی نماز می‌ گزارد، دوازدهمین نفر از خاندان پیامبر و نهمین نفر از فرزندان حسین بن علی است و هم اوست خورشیدی که از غروبگاهش طلوع می‌کند".
• بر این اساس، طلوع خورشید از مغرب، معنای کنایی دارد و ظهور حضرت مهدی به طلوع خورشید از غروبگاهش تشبیه شده است. همان ‌گونه که خورشید، پس از آنکه چهره در نقاب شب فرو می ‌کشد، دوباره پرده‌ های سیاهی را می ‌درد و طلیعه روشن آن از کرانه‌ های افق پرتو افشانی می‌ کند، حضرت مهدی نیز، پس از طی دوران محنت و محرومیت و سپری شدن روزگار غیبت و انتظار، ظهور می‌ کند.

دلائل قائلین به نظریۀ سوم

• قائلین به نظریۀ سوم می گویند:
• اولاً روایتی که نظریه دوم، آورده، به شرطی می‌ تواند یکی از نشانه های ظهور باشد که برای آن معنایی مجازی و رمزی قائل شویم، یعنی بگوییم خورشید همان حضرت مهدی(علیه السلام) است، منتها این روایت از لحاظ سندی معتبر نیست، مگر اینکه بگوییم تقریبا اتفاق ‌نظری در مورد قائل شدن به این مجاز میان علما باشد و این جای تأمل دارد. علاوه بر آن، در روایات، سخن از طلوع خورشید از مغرب در ردیف قیام حضرت مهدی(علیه السلام) ذکر شده است و اگر مقصود، ظهور و خروج آن حضرت بود، نیازی به تکرار نداشت؛ بنابراین، طلوع خورشید از مغرب، حادثه‏‌ای است خارق العاده که پس از ظهور حضرت مهدی(علیه السلام) و در آستانه قیامت اتفاق خواهد افتاد.
• ثانیاً: نظریه اول که به روایت شیخ مفید استناد کرده، نمی ‌‏توان با آن روایت برای اثبات یک امر تاریخی استناد کرد..
• ثالثاً: پذیرفته نشدن توبه بعد از طلوع خورشید از مغرب در روایتی که از پیامبر آمده است، نشانۀ برپایی قیامت است نه ظهور مهدی(علیه السلام). پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «قیامت بر پا نمی ‌شود مگر اینکه خورشید از مغرب طلوع کند و هنگامی که چنین طلوع کند و مردم آن ‌را ببینند همگی ایمان می‌ آورند و آن ایمان هنگامی است که هیچ سودی برای آن ها ندارد زیرا از قبل ایمان نیاورده و این ایمان برای آن ها فایده ‌بخش نخواهد بود.»
• رابعا بیشتر احادیثی که دربارۀ طلوع خورشید از مغرب آمده، آن را به عنوان علامت پایان جهان معرفی کرده است. برخی از متون نیز تنها به حتمی بودن طلوع خورشید از مغرب اشاره کرده و این علامت را در کنار دیگر علائم حتمی، از جمله علائم حتمی ظهور امام مهدی(علیه السلام) ذکر کرده است. کنار هم قرار گرفتن این علامت با علائم ظهور، سبب شده است که برخی از افراد گمان کنند این علامت نیز جزء علامت ظهور است. در حالی که در بیشتر متون تصریح شده است که این علامت، آغاز قیامت است.
• و نیز قرائن دیگری، این نظریه سوم را تأیید می‌کند، مانند: حذیفة بن اسید نقل می‌کند: در شهر مدینه زیر سایه دیواری نشسته بودیم و پیامبر در اتاقی بود که نگاهش به ما افتاد و فرمود: «چه می‌کنید؟ گفتیم: صحبت می‌کنیم. فرمود: در مورد چه؟ گفتیم: در مورد قیامت. فرمود: قیامت را نمی ‌بینند مگر این که پیش از آن ده نشانه را ببینند؛ طلوع خورشید از مغرب ...»

دلائل قائلین به نظریۀ اول و دوم

• برخی هم نظریۀ اول را قبول دارند و هم نظریۀ دوم را، به این صورت که می گویند لسان روایات در باب علائم، به لحاظ زبان شناختی بر دو گونه است:

1. استفاده از زبان نمادین: که در برخی از احادیث وارد شده «وَ هُوَ الشَّمْسُ الطَّالِعَةُ مِنْ مَغْرِبِهَا»؛ مهدی همان خورشید مغرب است.
2. استفاده از زبان غیر نمادین: ابی حمزه ثمالی گفت: از امام ابی جعفر محمد بن علی پرسیدم: "آیا خروج سفیانی قطعی است؟" امام پاسخ فرمودند: «بلی و ندای آسمانی نیز حتمی است چنانکه طلوع خورشید از مغرب خود (...) نیز حتمی است.» بر این اساس ممکن است هر دو معنا، مراد بوده و تحقق یابد؛ یعنی علاوه بر طلوع شمس ولایت مهدوی از محل غیبت خود، ستاره معروف خورشید نیز در ادامه سلسله حوادث خارق ‌العاده و معجزه ‌آسای عصر ظهور از سمت مغرب طلوع کند. هر چند این احتمال هم خیلی بی وجه نیست که گفته شود: پس از آنکه طبق روایات خورشید از ظهر تا اواسط عصر از حرکت باز ایستد ... هنگامی که درخشش خود را توأم با حرکت از سوی مغرب از سر گیرد و ابرها و غبار های آسمان زدوده گردد، چنین به چشم عالمیان نمایان خواهد شد که گویا خورشید از مغرب طلوعی دیگر را آغاز کرده است.

نتیجه گیری

• به نظر می رسد اگر طلوع خورشید از مغرب را جزء علائم ظهور بدانیم ـ به هر دو معنایی که برای آن شده یعنی چه مراد از آن وجود امام زمان(علیه السلام) باشد و چه ستارۀخورشید ـ دلیل قانع کننده ایی مبنی بر حتمی بودن آن یافت نشد.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: