آیا طلوع خورشید از مغرب از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)

آیا طلوع خورشید از مغرب از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / مقدمات ظهور امام مهدی / نشانه‌های ظهور امام مهدی
مدخل اصلی	طلوع خورشید از مغرب
تعداد پاسخ	۹ پاسخ

یکی از نشانه‌های غیرحتمی ظهور که در چند روایت بیان شده طلوع خورشید از مغرب است. در تبیین این نشانه سه نظر وجود دارد: ۱. عده‌ای قائلند که در زمان ظهور، خورشید برخلاف همیشه از مغرب طلوع می‌کند؛ ۲. عده‌ای دیگر منظور از این خورشید را وجود مبارک حضرت مهدی (ع) می‌دانند چرا که طلوع خورشید از مغرب باعث به هم ریختگی نظام عالم است؛ ۳. این نشانه مربوط به قیامت است نه ظهور.

در ذیل، پاسخ جامع اجمالی به این پرسش و دیدگاه‌های متفرقه برخی از نویسندگان و دانشمندان، در این باره، به طور مفصل‌تری قابل بررسی است.

پاسخ جامع اجمالی

• از جمله نشانه‎های ظهور که در روایات به آن اشاره شده، طلوع خورشید از مغرب است. در این مطلب که طلوع خورشید از مغرب از نشانه‌های حتمی ظهور است یا نه اختلاف نظر وجود دارد:

1. طلوع خورشید از مغرب از علائم پیش از ظهور است. ابوحمزه ثمالی نقل می‌کند: به ابو عبد الله عرض کردم: ابو جعفر فرموده است: «طلوع خورشید از مغرب علامت حتمی ظهور است.»
2. مراد از طلوع خورشید از مغرب حضرت مهدی (ع) است. نزال بن سبره می‌گوید: حضرت علی (ع) روزی برای ما سخنرانی فرمود (...) صعصعة بن صوحان از جا بلند شد و گفت: ای امیر المؤمنین دجال چه وقت بیرون می‏‌آید؟ حضرت درباره او صحبت‌هایی کردند و در ضمن فرمایشاتشان فرمودند: او را خداوند متعال در شام می‌‏کشد، به دست کسی که عیسی بن مریم پشت سر او نماز می‌‏خواند.» بعد از آنکه فرمایشات حضرت تمام شد، نزال بن سبره گوید به صعصعة بن صوحان گفتم: مقصود حضرت از این فرمایش چه بود؟ صعصعه پاسخ داد: ای سبره آن کس که عیسی بن مریم پشت سرش نماز می‌‏خواند دوازدهمین نفر از خاندان پیامبر و نهمین فرزند حسین بن علی است، و او خورشیدی است که از مغرب طلوع می‏‌کند (...).»‏
3. طلوع خورشید از مغرب از نشانه‎های برپایی قیامت است نه از علائم ظهور امام زمان (ع)، یعنی قبل از شروع قیامت، خورشید از مغرب طلوع خواهد کرد. رسول اکرم (ص) فرمودند: «قیامت برپا نخواهد شد تا این که (...) خورشید از مغرب طلوع کند، وقتی از مغرب طلوع کرد و مردم دیدند، همگی ایمان می‌‏آورند و آن هنگامی است که برای کسانی که قبلا ایمان نیاورده و یا با داشتن ایمان کار خیر انجام نداده‌‏اند ایمان آوردن در آن زمان سودی به حالشان نخواهد داشت. (اشاره است به آیه ۱۵۸ از سوره انعام).»

دلائل قائلین به نظریۀ دوم

• برخی از دلائلی که قائلین این نظریات بیان کرده‌اند عبارتند از:
• قائلین به نظریۀ دوم می‌گویند: وقوع چنین پدیده‌ای، اگر معنای ظاهری آن مراد باشد، مستلزم در هم ریختن و از هم پاشیدن نظم جهان و تغییر در حرکت منظومه شمسی خواهد بود و این، با اصول حاکم بر نظام طبیعت، ناسازگاری دارد. به‌ طور قطع حضرت مهدی (ع)، بر روی همین زمین، حکومت جهانی خویش را تشکیل می‌دهد. بر این اساس تحقق این نشانه به گونۀ معجزه، چنانکه برخی پنداشته‌اند، میسر نیست، زیرا معجزه در محدودۀ نظام حاکم بر طبیعت و جهان صورت می‌گیرد. لذا به نظر می‌رسد، منظور از طلوع خورشید از مغرب، حضرت مهدی (ع) است.

دلائل قائلین به نظریۀ سوم

• قائلین به نظریۀ سوم می‌گویند:
• اولاً روایتی که نظریه دوم، آورده، به شرطی می‌تواند یکی از نشانه‎های ظهور باشد که برای آن معنایی مجازی و رمزی قائل شویم، یعنی بگوییم خورشید همان حضرت مهدی (ع) است، منتها این روایت از لحاظ سندی معتبر نیست، مگر اینکه بگوییم تقریبا اتفاق ‌نظری در مورد قائل شدن به این مجاز میان علما باشد و این جای تأمل دارد. علاوه بر آن، در روایات، سخن از طلوع خورشید از مغرب در ردیف قیام حضرت مهدی (ع) ذکر شده است و اگر مقصود، ظهور و خروج آن حضرت بود، نیازی به تکرار نداشت؛ بنابراین، طلوع خورشید از مغرب، حادثه‏‌ای است خارق العاده که پس از ظهور حضرت مهدی (ع) و در آستانه قیامت اتفاق خواهد افتاد.
• ثانیاً: نظریۀ اول که به روایت شیخ مفید استناد کرده، نمی ‌‏توان با آن روایت برای اثبات یک امر تاریخی استناد کرد.
• ثالثاً: پذیرفته نشدن توبه بعد از طلوع خورشید از مغرب در روایتی که از پیامبر آمده است، نشانۀ برپایی قیامت است نه ظهور مهدی (ع). پیامبر (ص) می‌فرماید: «قیامت بر پا نمی ‌شود مگر اینکه خورشید از مغرب طلوع کند و هنگامی که چنین طلوع کند و مردم آن ‌را ببینند همگی ایمان می‌آورند و آن ایمان هنگامی است که هیچ سودی برای آنها ندارد زیرا از قبل ایمان نیاورده و این ایمان برای آنها فایده ‌بخش نخواهد بود.»
• رابعا بیشتر احادیثی که دربارۀ طلوع خورشید از مغرب آمده، آن را به عنوان علامت پایان جهان معرفی کرده است. برخی از متون نیز تنها به حتمی بودن طلوع خورشید از مغرب اشاره کرده و این علامت را در کنار دیگر علائم حتمی، از جمله علائم حتمی ظهور امام مهدی (ع) ذکر کرده است. کنار هم قرار گرفتن این علامت با علائم ظهور، سبب شده است که برخی از افراد گمان کنند این علامت نیز جزء علامت ظهور است. در حالی که در بیشتر متون تصریح شده است که این علامت، آغاز قیامت است.

دلائل قائلین به نظریۀ اول و دوم

• برخی هم نظریۀ اول را قبول دارند و هم نظریۀ دوم را، به این صورت که می‌گویند لسان روایات در باب علائم، به لحاظ زبان شناختی بر دو گونه است:

1. استفاده از زبان نمادین: که در برخی از احادیث وارد شده «وَ هُوَ الشَّمْسُ الطَّالِعَةُ مِنْ مَغْرِبِهَا»؛ مهدی همان خورشید مغرب است.
2. استفاده از زبان غیر نمادین: ابی حمزه ثمالی گفت: از امام ابی جعفر محمد بن علی پرسیدم: "آیا خروج سفیانی قطعی است؟" امام پاسخ فرمودند: «بلی و ندای آسمانی نیز حتمی است چنانکه طلوع خورشید از مغرب خود (...) نیز حتمی است.» بر این اساس ممکن است هر دو معنا، مراد بوده و تحقق یابد؛ یعنی علاوه بر طلوع شمس ولایت مهدوی از محل غیبت خود، ستاره معروف خورشید نیز در ادامه سلسله حوادث خارق ‌العاده و معجزه ‌آسای عصر ظهور از سمت مغرب طلوع کند.

نتیجه‌گیری

• به نظر می‌رسد اگر طلوع خورشید از مغرب را جزء علائم ظهور بدانیم به هر دو معنایی که برای آن شده یعنی چه مراد از آن وجود امام زمان (ع) باشد و چه ستارۀخورشید دلیل قانع کننده‌ایی مبنی بر حتمی بودن آن یافت نشد.

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. آیت‌ الله شهید صدر؛

سید محمد صدر آیت‌ الله شهید سید محمد صدر در کتاب «تاریخ غیبت کبری» در این‌باره گفته‌ است: «در کتاب ارشاد در ردیف همان علائم پیش از ظهور طلوع خورشید را از مغرب نوشته است. بخاری نیز از حضرت رسول (ص) روایت کرده است که آن حضرت فرمود: «قیامت برپا نخواهد شد تا این که ... خورشید از مغربش طلوع کند، وقتی از مغرب طلوع کرد و مردم دیدند همگی ایمان می‌‏آورند، و آن هنگامی است که برای کسانی که قبلا ایمان نیاورده و یا با داشتن ایمان کار خیر انجام نداده‌‏اند ایمان آوردن در آن زمان سودی به حالشان نخواهد داشت. (اشاره است به آیه ۱۵۸ از سوره انعام)» مسلم چندین حدیث مشابه این عبارت نقل کرده‏ و همچنین این روایت را نیز آورده است: «نخستین نشانه‏‌ای که بیرون می‏‌آید طلوع خورشید است از مغربش.» شیخ طوسی در کتاب الغیبه‏ از رسول خدا (ص) روایت کرده است که فرمود: ده علامت است که چاره‌‏ای از وقوع آنها نیست ... و از آن جمله طلوع خورشید از مغربش می‌‏باشد. ظاهر آن است که این نشانه مربوط به نشانه‌‏ه‌ای چسبیده به قیامت و نزدیک به آن است، زیرا در احادیث این نشانه را مربوط به هنگامی دانسته‏‌اند که کسانی که قبلا ایمان نیاورده‏‌اند، ایمان آوردن در آن هنگام برایشان سودی ندارد، و آن بنا به تفسیر مشهور روز قیامت است. و بنابر آن خروج خورشید از مغرب وقتی است که نظام موجود بهم بخورد و قیامت نزدیک شود. و اما این که از علائم ظهور باشد بطوری که در دوران غیبت کبری ایجاد شود جز به روایت ارشاد (که قبلا گفتیم نمی‌‏شود به آن برای اثبات یک امر تاریخی استناد کنیم) نمی‌‏توان استناد کرد. در برخی از روایات طلوع خورشید از مغرب به ظهور حضرت بقیة الله (ع) بعد از غیبت تفسیر شده است. شیخ صدوق در کتاب کمال الدین با اسنادش از نزال بن سبره روایت کرده است که: حضرت علی (ع) روزی برای ما سخنرانی فرمود و بعد از حمد و ثنای الهی و درود بر محمد و آل سه مرتبه فرمود: از من بپرسید ای مردم پیش از آنکه مرا از دست بدهید. صعصعة بن صوحان از جا بلند شد و گفت: ای امیر المؤمنین دجال چه وقت بیرون می‏‌آید؟ حضرت درباره او صحبت‌هایی کردند و در ضمن فرمایشاتشان فرمودند: او را خداوند متعال در شام می‌‏کشد، به دست کسی که عیسی بن مریم پشت سر او نماز می‌‏خواند. بعد از آنکه فرمایشات حضرت تمام شد، نزال بن سبره گوید که به صعصعة بن صوحان گفتم: مقصود حضرت از این فرمایش چه بود؟ صعصعه پاسخ داد: ای سبره آن کس که عیسی بن مریم پشت سرش نماز می‌‏خواند دوازدهمین نفر از خاندان پیامبر (ص) و نهمین فرزند حسین بن علی (ع) است، و او خورشیدی است که از مغربش طلوع می‏‌کند و در نزد رکن و مقام ظاهر می‏‌شود، و زمین را پاک می‌‏کند و میزان عدالت را می‌‏نهد، و هیچ‏کس به دیگری ستم نخواهد کرد ... تا آخر حدیث‏. به هر حال این تفسیر ممکن است درست باشد و اگر تعبیر را رمزی بدانیم احتمال این تفسیر می‏‌رود و منافات ندارد که مربوط به همان آیه شریفه مورد اشاره در حدیث صحیح بخاری باشد؛ زیرا آن آیه به ظهور حضرت هم تفسیر شده است. (در کتاب تاریخ ما بعد الظهور در این باره بحث خواهیم کرد.) لکن آنچه که کار را آسان می‌‏سازد، آن است که این روایت از نظر سند چندان معتبر نیست.

۲. آیت‌‌الله خراسانی؛

محمد جواد خراسانی آیت‌‌الله محمد جواد خراسانی، در کتاب «مهدی منتظر» در این‌باره گفته است: «آنچه در زبانها متعارف است همین است، و اما آنچه در عبارت حدیث است «و طلوع الشمس من مغربها» یعنی طلوع خورشید از مغرب خود و این معنایی است مجمل و مراد معلوم نیست که چگونه از مغرب خود طلوع کند. مناسب متعارف این است که گفته شود «و طلوع الشمس من المغرب» آن وقت ظاهر در این است که خورشید از مغرب طلوع کند، علی کل حال این عبارت از امیر المؤمنین (ع) نقل شده که بعد از ذکر دجال فرمود: "سپس دابة الارض سر خود را بلند کند از بین خافقین به اذن خدا بعد از طلوع خورشید از مغرب خود". و حضرت باقر (ع) فرمود: "خداوند آیاتی در آخر الزمان نشان خواهد داد: دابة الارض و دجال و نزول عیسی بن مریم و طلوع خورشید از مغرب خود". اگر صرفا همین دو روایت بود میگفتیم مراد از طلوع خورشید از مغرب خود حضرت مهدی است، ولی در حدیث دیگر از امیر المؤمنین (ع) از پیامبر (ص) فرمود: "پیش از ساعت، ده چیز است". پس فرمود: "و خروج قائم و طلوع خورشید از مغرب خود". پس معلوم نیست که از علامات قیام است یا از علامات قیام، وجه دیگر نیز برای طلوع خورشید از مغرب خواهد آمد».

۳. آیت‌الله ری‌ش‍ه‍ری‌؛

محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌ آیت‌الله محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، در کتاب «دانشنامهٔ امام مهدی» در این‌باره گفته است: «طلوع خورشید از مغرب، عنوان دیگری است که برخی آن را نشانۀ ظهور قلمداد می‌کنند؛ اما به نظر می‌رسد بیش از آن که آن را نشانۀ ظهور بدانیم، نشانۀ قیامت باشد. این مطلب در بحث آمیختگی علائم با اشراط الساعة اشاره شد. روشن است که حرکت خورشید در نظام کهکشانی خود به گونه‌ای دقیق و حساب شده است که تغییر جهت بدین‌گونه را نمی‌پذیرد و از این رو علامت بودن طلوع خورشید از مغرب، نشانۀ پایان دورۀ زمین و نظام کیهانی است و بدین سبب نیز جزو اشراط الساعة معرفی شده است. «در بیشتر احادیثی که دربارۀ طلوع خورشید از مغرب آمده است، آن را به عنوان علامت پایان جهان معرفی کرده است. برخی از متون نیز تنها به حتمی بودن طلوع خورشید از مغرب اشاره کرده و این علامت را در کنار دیگر علائم حتمی، از جمله علائم حتمی ظهور امام مهدی (ع) ذکر کرده است. کنار هم قرار گرفتن این علامت با علائم ظهور، سبب شده است که برخی از افراد گمان کنند این علامت نیز جزو علامت ظهور است. در حالی که در بیشتر متون تصریح شده است که این علامت، آغاز قیامت است. «کسانی که این علامت را به عنوان علامت ظهور معرفی کرده‌اند، برای تبیین آن ناچار شده‌اند که آن را تأویل کنند و بر معنای غیر ظاهری خود حمل نمایند. قاضی نعمان مغربی، مورخ اسماعیلی مذهب (م ۳۶۳ ق) این حدیث را پیشگویی پیامبر خدا (ص) دربارۀ مهدی فاطمی دانسته و می‌گوید: "این حدیثِ مشهوری است و تا کنون خورشید از مغرب طلوع نکرده و پس از این هم نخواهد کرد. پس مقصود رسول خدا، قیام مهدی از مغرب است و مهدی همان خورشیدی است که فرموده سیصد سال پس از هجرت من طلوع خواهد کرد و چنین هم شد و مهدی (ع) در سال ۲۹۷ ق آشکار گشت" . «منظور قاضی نعمان، عبید الله مهدی اسماعیلی است که به مغرب رفت و پس از جنگ و گریزی، در سال ۲۹۷ ق دولت فاطمیان را بنا نهاد. از این منظر می‌تون گفت که فرقۀ اسماعیلیه با اختلاط میان علامت ظهور و اشتراط الساعة در صدد بهره‌برداری سیاسی از این علامت به نفع گروه خود بوده و این اختلاط را عمداً پدید آورده است».

۴. حجت الاسلام و المسلمین حسنی؛

سید نذیر حسنی حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید نذیر حسنی، در کتاب «مصلح کل» در این‌باره گفته است: «بعضی روایت‌ها یادآور شده‌اند که طلوع خورشید از سمت مغرب یکی از نشانه‌های حتمی ظهور است. شیخ طوسی با ذکر سند از ابو حمزه ثمالی نقل می‌کند: به ابو عبد الله (ع) عرض کردم: ابو جعفر (ع) فرموده است: طلوع خورشید از مغرب علامت حتمی ظهور است. شیخ مفید نیز آن‌را در کتاب الارشاد خود ذکر کرده است. این نشانه در بسیاری از کتاب‌های شیعیان و اهل تسنن آمده است، اما با تأمل در این نشانه به این نتیجه می‌رسیم که این علامت از جمله علایم و نشانه‌های روز قیامت است نه ظهور امام و قراین بسیاری، این نکته را تأکید می‌کند. به‌عنوان مثال شیخ صدوق با ذکر سند از حذیفة بن اسید نقل می‌کند: در شهر مدینه زیر سایه دیواری نشسته بودیم و پیامبر (ص) در اتاقی بود که نگاهش به ما افتاد و فرمود: چه می‌کنید؟ گفتیم: صحبت می‌کنیم. فرمود: در مورد چه؟ گفتیم: در مورد قیامت. فرمود: قیامت را نمی‌بینند مگر اینکه پیش از آن ده نشانه را ببینند؛ طلوع خورشید از مغرب، ... برخی روایت‌ها از پذیرفته نشدن توبه بعد از طلوع خورشید از مغرب حکایت می‌کند که نشانه برپایی قیامت است نه ظهور مهدی (ع) و این هم‌سو با آن معنا است که بخاری از حدیث پیامبر (ص) استنباط کرده است، پیامبر (ص) می‌فرماید: قیامت برپا نمی‌شود مگر اینکه خورشید از مغرب طلوع کند و هنگامی که چنین طلوع کند و مردم آن‌را ببینند همگی ایمان می‌آورند و آن ایمان هنگامی است که هیچ سودی برای آنها ندارد زیرا از قبل ایمان نیاورده و این ایمان برای آنها فایده‌بخش نخواهد بود. چیزی‌که اینجا می‌توان گفت این است که این علامت می‌تواند یکی از علایم ظهور باشد به شرط اینکه برای آن معنایی مجازی و رمزی قائل شویم، یعنی بگوییم خورشید همان حضرت مهدی (ع) است که پس از مدتی طلوع می‌کند و شیخ صدوق نیز در کتاب الاکمال به نقل از امام علی (ع) به این مضمون اشاره می‌کند: پیش از اینکه مرا از دست دهید، از من بپرسید. (سه مرتبه) سپس صعصعة بن صوحان برخاست و گفت: یا امیر المؤمنین دجال چه وقتی می‌آید؟ امام در این هنگام صحبت‌هایشان را فرمودند: خداوند او را در شام ... به دست کسی که عیسی بن مریم پشت سر او نماز می‌خواند هلاک می‌سازد. بعد از پایان یافتن سخنان امام، نزال بن سبرة می‌گوید: به صعصعة بن صوحان گفتم: ای صعصعة منظور امام از این سخن‌ها چه بود؟ صعصعة گفت: ای سبرة کسی که عیسی بن مریم پشت سر او نماز می‌خواند، دوازدهمین ستاره عترت و نهمین نفر از نسل فرزندان امام حسین (ع) است، او خورشیدی است که از مغرب طلوع می‌کند و بین رکن و مقام ظهور می‌کند ... الخ. ولی این سخن صعصعة از نظر تاریخی به درجه اثبات نمی‌رسد، مگر اینکه بگوییم تقریبا اتفاق‌نظری در مورد قائل شدن به این مجاز میان علما باشد و این مورد جای تأمل بیشتری دارد».

۵. حجت الاسلام والمسلمین علی‌زاده؛

مهدی علی‌زاده حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهدی علی‌زاده، در کتاب «نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار» در این‌باره گفته است: «نکته‌ای که دراین‌باره وجود دارد این است که مقصود از خورشید طالع از مغرب چیست؟ آیا منظور همین ستاره فروزان منظومه شمسی است یا مراد از آن، شمس ولایت و امامت در آخر الزمان، یعنی وجود مقدس امام مهدی (ع) است؟ در پاسخ باید گفت: چنان که در یادسپاری‌های ابتدای بحث گذشت، لسان روایات در باب علائم، به لحاظ زبان شناختی بر دو گونه است: زبان اخباری ساده؛ زبان نمادین و سمبلیک. از جمله مواردی که در آن به‌کارگیری هر دو نوع زبان‌های نمادین و غیر نمادین را می‌توان شاهد بود، همین مسئله حاضر است. استفاده از زبان نمادین: در برخی احادیث وارد شده که «"وَ هُوَ الشَّمْسُ الطَّالِعَةُ مِنْ مَغْرِبِهَا"»؛ "مهدی (ع) همان خورشید مغرب است". استفاده از زبان غیر نمادین: در روایت فضل بن شاذان از امام باقر (ع) چنین می‌خوانیم که ابی حمزه ثمالی گفت: از امام ابی جعفر محمد بن علی (ع) پرسیدم: آیا خروج سفیانی قطعی است؟ امام پاسخ فرمودند: بلی و ندای آسمانی نیز حتمی است چنان که طلوع خورشید از مغرب خود و اختلاف بنی عباس در دولت و قتل نفس زکیه و خروج قائمی از آل محمد نیز حتمی است.... بر این اساس ممکن است هر دو معنا، مراد بوده و تحقق یابد؛ یعنی علاوه بر طلوع طلعت شمس ولایت مهدوی از محل غیبت خود، ستاره معروف خورشید نیز در ادامه سلسله حوادث خارق‌العاده و معجزه‌آسای عصر ظهور از سمت مغرب طلوع کند. هر چند این احتمال هم خیلی بی وجه نیست که گفته شود: پس از آن که - طبق روایات - خورشید از ظهر تا اواسط عصر از حرکت باز ایستد... هنگامی که درخشش خود را توأم با حرکت از سوی مغرب از سر گیرد و ابرها و غبارهای آسمان زدوده گردد، چنین به چشم عالمیان نمایان خواهد شد که گویا خورشید از مغرب طلوعی دیگر را آغاز کرده است.

۶. حجت الاسلام والمسلمین سلیمیان؛

خدامراد سلیمیان حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در کتاب‌های «فرهنگنامه مهدویت» و «درسنامه مهدویت» در این‌باره گفته است: «از نشانه‌‏های نزدیک شدن رستاخیز بزرگ، "طلوع خورشید از مغرب" است. امیر مؤمنان، علی (ع) به نقل از پیامبر (ص) فرمود: " به ناگزیر، ده چیز پیش از قیامت رخ خواهد داد: سفیانی، دجال، دود، جنبنده، خروج قائم (ع)، طلوع خورشید از مغرب، نزول عیسی، خسف به مشرق، خسف به جزیره عرب و آتشی که از چاه عدن بیرون می‌‏آید و مردمان را به محشر سوق می‌‏دهد" شیخ مفید، درباره چگونگی این اتفاق نوشته است: "خورشید، هنگام ظهر در آسمان، راکد می‌‏شود و ساعتی چند تا هنگام عصر پیدا نباشد؛ آن‏گاه از مغرب آشکار شود". عده‌‏ای این امر را بعید پنداشته و گفته‏‌اند: مستلزم در هم ریختن و از هم پاشیدن نظم جهان و تغییر در حرکت منظومه خورشیدی خواهد بود و نتیجه گرفته‌‏اند که با اصول حاکم بر نظام طبیعت، ناسازگار است؛ ولی به نظر می‌‏رسد این امر، همانند بسیاری دیگر از امور، از آیات الهی خواهد بود. افزون بر آن، نظیر این اتفاقات پیش‏تر نیز در آسمان رخ داده است که از جمله آن‏ها ردّ الشّمس "بازگشن خورشید" برای یوشع بن نون بوده است. در برخی دیگر از گفته‏‌ها آمده است: مقصود از طلوع خورشید از مغرب، ظهور حضرت مهدی (ع)‏ است. بدین معنا که حضرت مهدی (ع)، همان خورشید است که در پایان عمر طولانی خویش، طلوع خواهد کرد. اشکال این دیدگاه، آن است که چنین چیزی در کلام معصوم (ع) نیامده است. علاوه بر آن، در روایات، سخن از طلوع خورشید از مغرب در ردیف قیام حضرت مهدی (ع)‏ ذکر شده است و اگر مقصود، ظهور و خروج آن حضرت بود، نیازی به تکرار نداشت؛ بنابراین، طلوع خورشید از مغرب، حادثه‏‌ای است خارق العاده که پس از ظهور حضرت مهدی (ع) و در آستانه قیامت اتفاق خواهد افتاد. در کتاب‏‌های اهل سنت نیز از طلوع خورشید از مغرب یاد شده است. پیامبر اکرم (ص) فرمود: "هرگز قیامت برپا نخواهد شد تا این‏که خورشید از مغرب خود طلوع کند ...." . در برخی از نوشته‌ها نیز آمده است: "مقصود از طلوع خورشید از مغرب، ظهور حضرت مهدی (ع) است. بدین معنا که او، همان خورشید است که در پایان عمر طولانی خویش، طلوع خواهد کرد". از آنجایی که چنین مطلبی در کلام معصوم (ع) نیامده و علاوه بر آن، در روایات، سخن از طلوع خورشید از مغرب در ردیف قیام حضرت مهدی (ع) ذکر شده است؛ بنابراین، طلوع خورشید از مغرب، حادثه‌ای است که پس از ظهور حضرت مهدی (ع) و در آستانه قیامت روی خواهد داد. اگر چه درباره چگونگی این پدیده سخن روشنی در روایات به چشم نمی‌خورد؛ اما برخی از بزرگان دربارۀ چگونگی این اتفاق نوشته‌اند: «خورشید، هنگام ظهر در آسمان، راکد می‌شود و ساعتی چند تا هنگام عصر پیدا نباشد؛ آن گاه از مغرب آشکار شود». عده‌ای نیز این امر را بعید پنداشته آن را مستلزم در هم ریختن و از هم پاشیدن نظم جهان و تغییر در حرکت منظومۀ خورشیدی دانسته‌اند که با اصول حاکم بر نظام طبیعت، ناسازگار است!! ولی به نظر می‌رسد این امر، همانند بسیاری دیگر از امور، از آیات الهی خواهد بود. افزون بر آن، نظیر این اتفاقات پیش‌تر نیز در آسمان رخ داده است که از جمله آنها «ردّالشَّمس» (بازگشت خورشید) برای یوشع بن نون بوده است. در برخی دیگر از نوشته‌ها نیز آمده است: «مقصود از طلوع خورشید از مغرب، ظهور حضرت مهدی (ع) است. بدین معنا که او، همان خورشید است که در پایان عمر طولانی خویش، طلوع خواهد کرد» . از آنجایی که چنین مطلبی در کلام معصوم (ع) نیامده و علاوه بر آن، در روایات، سخن از طلوع خورشید از مغرب در ردیف قیام حضرت مهدی (ع) ذکر شده است؛ بنابراین، طلوع خورشید از مغرب، حادثه‌ای است که پس از ظهور حضرت مهدی (ع) و در آستانۀ قیامت روی خواهد داد.

۷. حجت الاسلام و المسلمین اسماعیلی؛

اسماعیل اسماعیلی حجت الاسلام و المسلمین اسماعیل اسماعیلی، در مقاله «بررسی نشانه‌های ظهور» در این‌باره گفته است: «از جمله نشانه‌های ظهور که در روایات به آن اشاره شده، طلوع خورشید از مغرب است، وقوع چنین پدیده‌ای، اگر معنای ظاهری آن مراد باشد، مستلزم در هم ریختن و از هم پاشیدن نظم جهان و تغییر در حرکت منظومه شمسی خواهد بود و این، با اصول حاکم بر نظام طبیعت، ناسازگاری دارد. به‌طور قطع حضرت مهدی (ع)، بر روی همین زمین، حکومت جهانی خویش را تشکیل می‌دهد. بر این اساس تحقق این نشانه به گونه معجزه، چنانکه برخی پنداشته‌اند، میسر نیست، زیرا معجزه در محدوده نظام حاکم بر طبیعت و جهان صورت می‌گیرد. به نظر می‌رسد، منظور از طلوع خورشید از مغرب، حضرت مهدی (ع) است. فیض کاشانی در توضیح روایتی در این زمینه می‌نویسد: "گویا، طلوع خورشید از مغرب، کنایه از ظهور حضرت مهدی (ع) است، همان‌گونه که از برخی اخبار هم استفاده می‌شود". همان‌گونه که مرحوم فیض کاشانی اشاره کرده، از برخی روایات نیز این مطلب استفاده می‌شود. در ذیل روایت صعصعه، که این حادثه را به عنوان نشانه ظهور معرفی می‌کند، جمله‌ای است که روشنگر این معناست. صعصعة در پاسخ فردی که از منظور امیر المؤمنین (ع) از جمله «"لَا تَسْأَلُونِي عَمَّا يَكُونُ بَعْدَ ذَلِك‏..."» پرسیده بود، گفت: "کسی که ضرت عیسی (ع)، پشت سر وی نماز می‌گزارد، دوازدهمین نفر از خاندان پیامبر (ص) و نهمین نفر از فرزندان حسین بن علی (ع) است و هم اوست خورشیدی که از غروبگاهش طلوع می‌کند". بر این اساس، طلوع خورشید از مغرب، معنای کنایی دارد و در حقیقت تشبیه شده است ظهور حضرت مهدی (ع) به طلوع خورشید از غروبگاهش. همان‌گونه که خورشید، پس از آنکه چهره در نقاب شب فرومی‌کشد، دوباره پرده‌های سیاهی را می‌درد و طلیعه روشن آن از کرانه‌های افق پرتوافشانی می‌کند، حضرت مهدی (ع) نیز، پس از طی دوران محنت و محرومیت و سپری شدن روزگار غیبت و انتظار ، ظهور می‌کند بسان خورشیدی، جهان فتنه عدالت و بستوه آمده از ظلم و ستم و بی‌عدالتی را با پرتو حیاتبخش عدالت، زنده و روشن می‌کند. ».

۸. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن؛

پژوهشگران مؤسسه آینده روشن پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، در کتاب «مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها» در این‌باره گفته‌اند: «برای ظهور امام زمان (ع) علامت‌هایی را از پیامبر (ص) و امامان (ع) نقل کرده‌اند که بعضی از آنها حتماً اتفاق خواهد افتاد و برخی دیگر احتمال دارد اتفاق بیفتد، یعنی علائم حتمی و غیرحتمی. با توجه به بسیاری از روایات معلوم می‌شود که طلوع خورشید از مغرب از نشانه‌های برپایی قیامت است، نه از علائم ظهور امام زمان (ع)، یعنی قبل از شروع قیامت، خورشید از مغرب طلوع خواهد کرد. البته یکی از یاران امام علی (ع) فرموده است: منظور از خورشیدی که از مغرب طلوع می‌کند امام زمان (ع) است. اما چون اکثر روایات طلوع خورشید از مغرب را از نشانه‌های قیامت بیان کرده‌اند ما نیز آن را از نشانه‌های قیامت می‌دانیم، نه ظهور امام عصر (ع)».

پرسش‌های وابسته

1. علائم و نشانه‌های ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
2. علائم و نشانه‌های ظهور چیستند؟ (پرسش)
3. علائم و نشانه‌های ظهور چند قسم‌اند؟ (پرسش)
   1. علائم و نشانه‏‌های حتمی ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
      1. آیا خروج سفیانی از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      2. آیا خسف بیداء از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      3. آیا ندای آسمانی از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      4. آیا قتل نفس زکیه از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      5. آیا قیام یمانی از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      6. آیا ظاهر شدن کف دستی در آسمان از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      7. آیا اختلاف عباسیان بر سر حکومت از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      8. آیا طلوع خورشید از مغرب از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
   2. نشانه‏‌های غیر حتمی ظهور چیستند؟ (پرسش)
      1. آیا قتل محمد پسر عموی نفس زکیه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      2. آیا قیام خراسانی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      3. آیا قیام سید حسنی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      4. آیا خروج دجال از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      5. آیا خروج شیصبانی از نشانه‌های ظهور است؟ (پرسش)
      6. آیا قیام شعیب بن صالح از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      7. آیا قیام عوف سلمی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      8. آیا خسوف و کسوف در یک ماه رمضان از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      9. آیا قساوت دل‌ها از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      10. آیا انتشار علوم اهل بیت از قم نشانه ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      11. آیا مرگ و میرها و زلزله‌ها و جنگ‌ها و آشوب‌های داخلی و خارجی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      12. آیا نبرد میان سفیانی و اصهب از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      13. آیا باران‌های پیاپی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      14. آیا گسترش ظلم و فساد از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      15. آیا آمدن غربی‌ها به سرزمین عراق از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      16. آیا فتنه و آشوب در سوریه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      17. آیا اختلاف در میان امت اسلام از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      18. آیا انقراض سلسله بنی‌عباس از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      19. آیا مردن پاداشاهی به نام عبدالله از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      20. آیا بالا آمدن آب دجله از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      21. آیا گرانی و بالا رفتن قیمت‌ها از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      22. آیا علاماتی که در ماه رجب ظاهر می‌شود از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      23. آیا وقوع مسخ از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      24. آیا برگشت مرده‌ها به دنیا از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      25. آیا کشته شدن انسانهای بیگناه از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      26. آیا پر آب شدن دریاچه ساوه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      27. آیا حمله ملخ‌ها از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      28. آیا مرگ سریع از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      29. آیا بستن پل کرخ از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      30. آیا انشعاب نهری از فرات و جاری شدن در کوچه‌های کوفه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      31. آیا طلوع ستاره‌ای از مشرق از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      32. آیا قیام مغربی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      33. آیا خشک شدن نیل از نشانه‌های ظهور است؟ (پرسش)
4. علائم متصل و منفصل ظهور امام مهدی به چه معناست؟ (پرسش)
5. علائم متصل و نزدیک به ظهور امام مهدی چیستند؟ (پرسش)
6. علائم منفصلی که با ظهور امام مهدی فاصله دارند چیستند؟ (پرسش)
7. در قرآن و حدیث چه مفاهیمی با نشانه‌های ظهور مرتبط هستند؟ (پرسش)
   1. مراد از علائم در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   2. مراد از آیت در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   3. مراد از دلالت در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   4. مراد از آخر الزمان در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   5. مراد از ملاحم و فتن در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   6. مراد از ظهور در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   7. مراد از خروج در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   8. مراد از قیام در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   9. مراد از اشراط الساعه در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
8. منظور از علائم حتمی ظهور چیست؟ (پرسش)
9. مفهوم توصیفی یا تمثیلی بودن نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
10. آیا ندای شیطانی از نشانه‌های ظهور است؟ (پرسش)
11. فواید دانستن علائم و نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
12. چه تفاوت‌هایی میان امور حتمی‌الوقوع و احتمالی در بحث نشانه‌های ظهور وجود دارد؟ (پرسش)
13. موقوف یا مشروط بودن نشانه‌های ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
14. نتیجه تقسیم‌بندی نشانه‌های ظهور به موقوف و حتمی چیست؟ (پرسش)
15. آیا به بهانه اینکه امام مهدی انسان‌های بد را مجازات می‌کند باید از او ترسید؟ (پرسش)
16. آیا تا زمان ظهور امام مهدی قرآن و اسلام تحریف می‌شود؟ (پرسش)
17. آیا می‌توان گفت ظهور نزدیک است؟ آیا می‌توان گفت که اوضاع نابسامان و هرج و مرج جهان نشانه نزدیکی ظهور است؟ (پرسش)
18. آیا بین ظهور و حضور فرقی هست؟ (پرسش)
19. آیا عوامل طبیعی مانند پاره شدن لایه اوزون و کم شدن آب شیرین در تعجیل فرج امام مهدی تاثیر دارد؟ (پرسش)
20. آیا مراد از مرگ عبد الله که در روایت امام صادق نشانه ظهور است عبد الله پادشاه عربستان است؟ (پرسش)
21. آیا طوفان‏‌ها و حوادثی که اکنون در جهان رخ می‌‏دهد نشان از آمدن حضرت است؟ (پرسش)
22. اولین دعای امام مهدی به هنگام ظهورش چیست؟ (پرسش)
23. آیا دشمن امام مهدی (سفیانی) در حال حاضر زنده است یا آن‏که متولد خواهد شد؟ وی از چه طایفه‏‌ای و اهل کجاست؟ (پرسش)
24. آیا الگوی حکومت امام مهدی و افراد آن قبل از ظهور تحقق می‌یابد؟ (پرسش)
25. آیا تعبیر از آیت الله خامنه‏‌ای به سید حسینی درست است؟ (پرسش)
26. از آن‏جا که دجال قبل از امام مهدی می‏‌آید آیا می‏‌توانیم به سخنان او گوش دهیم؟ (پرسش)
27. امام مهدی از چه راهی متوجه می‏‌شوند که موقع ظهورشان فرا رسیده است؟ (پرسش)
28. از کجا که مهدی موعود ظهور نکرده باشد؟ (پرسش)
29. تابوت سکینه چیست؟ (پرسش)
30. جهان در آستانه ظهور امام مهدی در چه شرایطی است؟ (پرسش)
31. پدیده‏‌های غیرمتعارف قبل از ظهور کدام‏اند؟ (پرسش)
32. آگاهی از علائم ظهور افزون بر آمادگی یاران امام مهدی سبب آمادگی دشمنان حضرت برای مقابله نیز می‌‌شود این کار خلاف مصلحت الهی نیست؟ (پرسش)
33. آیا اوضاع جهان پیش از ظهور پیش بینی شده است؟ (پرسش)
34. استعجال ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
35. ندای شیطانی در هنگام ظهور امام مهدی چگونه رخ می‌دهد؟ (پرسش)
36. در عصر ظهور امام مهدی وضعیت سیاسی و جغرافیایی چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
37. آیا اعلان نشانه های و شرایط ظهور سبب اطلاع دشمنان از اسرار سیاسی است؟ (پرسش)
38. چرا علائم و نشانه‌های ظهور همه از نوع خشن هستند؟ (پرسش)
39. آیا در نشانه‌های ظهور بدا رخ می‌دهد؟ و نشانه‌های حتمی تغییرپذیرند؟ (پرسش)
40. نشانه‌های ظهور در کدام ماه قمری تحقق پیدا می‌کند؟ (پرسش)
41. ارتباط میان ماه رمضان و نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
42. چه فتنه‌هایی پیش از ظهور امام مهدی اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)