آیا قیام سید حسنی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)

آیا قیام سید حسنی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / مقدمات ظهور امام مهدی / نشانه‌های ظهور امام مهدی
مدخل اصلی	قیام سید حسنی
تعداد پاسخ	۵ پاسخ

درباره قیام سید حسنی دو دیدگاه وجود دارد؛ یکی: اینکه قیام سید حسنی از نشانه‌های غیر حتمی ظهور است و دیگر: به دلیل اشکالاتی که در گزارش‌های مربوط به قیام او وجود دارد، او را نشانه ظهور نمی‌داند.

در ذیل، پاسخ جامع اجمالی به این پرسش و دیدگاه‌های متفرقه برخی از نویسندگان و دانشمندان، در این باره، به طور مفصل‌تری قابل بررسی است.

پاسخ جامع اجمالی

سید حسنی کیست؟

• یکی از قیام‌های در آستانۀ ظهور، قیامی است که با پرچم‌داری شخصی به نام سید حسنی صورت می‌گیرد و از نشانه‌های مشهور دربارۀ ظهور به شمار می‌رود. سید حسنی جوان خوش صورتی است که از طرف دیلم‌ و قزوین خروج می‌نماید و ظاهراً از اولاد امام حسن مجتبی (ع) است.

دلایل قائلین نشانه بودن سید حسنی

• دو نظریه در مورد قیام سید حسنی وجود دارد، برخی آن را اثبات و برخی دیگر آن را رد می‌کنند.
• الف) اکثر کسانی که می‌گویند قیام سید حسنی از نشانه‌های ظهور امام مهدی (ع) است به یک روایت استدلال می‌کنند و آن اینکه امام صادق (ع) فرمود: «وقتی فرزندان عباس با هم اختلاف کنند و سلطنت آنان سست شود، شامی و یمانی ظهور می‌کنند و حسنی به حرکت درمی‌آید و امام مهدی (ع) از مدینه به مکه می‌آید و از خداوند اجازه ظهور می‌طلبد. آنگاه برخی از موالی(دوستان و یاران) او این خبر را برای حسنی می‌برند و او بر خروج، پیش‌دستی می‌کند؛ اما اهل مکه او را می‌کشند و سرش را برای شامی می‌فرستند؛ در این زمان، امام مهدی (ع) آشکار می‌شود و مردم با او بیعت می‌کنند».
• از بررسی این روایت به چند مطلب می‌توان پی برد:

1. حرکت سید حسنی یکی از علائم ظهور است.
2. دو حرکت توسط سید حسنی آغاز می‌شود، یکی از آنها پیش از خروج و دیگری پس از ظهور اتفاق می‌افتد.
3. مبدأ این حرکت مشخص نیست، اما در ادامه، به مکه منتهی می‌شود. البته برخی شروع این حرکت را از مکه و به انگیزه خروج می‌دانند که با ظاهر روایت سازگار نیست.
4. زمان حرکت حسنی بسیار نزدیک به زمان ظهور حضرت است؛ زیرا، در روایت بیان شده است خروج می‌کند و کشته می‌شود و سپس امام ظهور می‌کند.
5. سید حسنی شخصیتی مثبت بوده و حرکت وی بر حق است.
6. سرنوشت سید حسنی این است که به دست مردم مکه کشته شده و سرش برای سفیانی فرستاده می‌شود.

دلایل قائلین نشانه نبودن سید حسنی

• ب) کسانی که این موضوع را رد کردند بر این باورند که در روایت امام صادق (ع) اشکالاتی وجود دارد از جمله اینکه:

1. برگشت حکومت عباسیان یا تشکیل حکومتی به نام آنان در آخرالزمان بر هیچ دلیل و قرینه درستی استوار نیست.
2. اینکه امام مهدی (ع) پس از آمدن از مدینه به مکه، تازه اجازه ظهور بخواهد.
3. پیش دستی حسنی برای قیام در برابر امام مهدی (ع).
4. کشته شدن حسنی به دست اهل مکه و فرستادن سر او برای شامی؛ زیرا فرستادن سر مقتول، مربوط به تاریخ صدر اسلام است، نه آخر الزمان.

• در واقع این پیشینه دربارۀ احادیث مربوط به حسنی و مهم‌تر از آن، ضعف منبع و سند و متن این احادیث، چنین نتیجه می‌دهد که قیام حسنی قبل از ظهور، چیزی نیست که بتوان به شیؤۀ علمی، آن را اثبات کرد.

نتیجه‌گیری

• در نتیجه دربارۀ قیام سید حسنی دو نظریه وجود دارد: یکی اینکه، قیام سید حسنی از نشانه‌های ظهور به شمار می‌رود. نظریه دیگر اینکه، به دلیل ضعف سندی و دلالت ضعیف روایت مذکور و نیز روایات مربوط به سید حسنی، نمی‌توان قیام سید حسنی را اثبات کرد.

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. آیت‌الله طبسی؛

نجم‌الدین طبسی آیت الله نجم‌الدین طبسی در مقاله «نگرشی در روایات سید حسنی» در این‌باره گفته است: «در روایتی آمده است: یعقوب سراج از امام صادق (ع) پرسید: «گشایش شیعیان شما چه زمانی است؟» حضرت فرمود: وقتی بین بنی عباس اختلاف بیفتد و سلطنت آنها سست شود و در آنها طمع كند كسی كه در این سطح نیست (كه به تسخیر حكومت بپردازند) عرب، از حكومت سرپیچی می‌كنند و هر صاحب قدرتی وارد میدان می‌شود. شامی ظهور می‌كند و یمانی رو می‌كند و حسنی حركت می‌كند و صاحب الأمر از مدینه به طرف مكه خروج می‌كند، در حالی كه میراث رسول خدا (ص) با او است… و از خداوند، اذن ظهور می‌خواهد. برخی دوستان حضرت مطلع می‌شوند و خبر به حسنی می‌رسد و او به خروج مبادرت می‌كند كه اهل مكه بر او یورش می‌برند و او را می‌كشند و سرش را برای شامی می‌فرستند. در این زمان، صاحب الامر ظهور می‌كند و مردم با ایشان بیعت كرده و همراه می‌شوند…. بررسی روایت: از این روایت، به چند مطلب می‌توان پی برد: حركت سید حسنی یكی از علائم ظهور است؛ چرا كه وقتی از امام (ع) سؤال می‌شود: ‏‏‏‏‏‏‏«گشایش شیعه چه زمانی اتفاق می‌افتد؟ حضرت اموری را بر می‌شمارد كه یكی از آنها حركت سید حسنی است و پس از ذكر این امور، می‌فرماید «وخرج صاحب هذا الامر» كه مرحوم مازندرانی این جمله را جزای عبارت قبل (اذا اختلف…) می‌داند. دو حركت توسط سید حسنی آغاز می‌شود كه یكی از آنها به مدت كوتاهی پیش از خروج و دیگری پس از ظهور اتفاق می‌افتد. در بخشی از روایت آمده است: «"وَ تَحَرَّكَ‏ الْحَسَنِیُ‏ وَ خَرَجَ‏ صَاحِبُ‏ هَذَا الْأَمْرِ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"» كه به حركت قبل از خروج اشاره دارد و روایت، درباره كیفیت این حركت توضیحی نداده است. در بخش دیگر روایت آمده است وقتی خبر ظهور حضرت به او می‌رسد، حسنی به خروج مبادرت می‌كند كه در این حركت، كشته خواهد شد. حركتی توسط حسنی آغاز می‌شود كه مبدا‎‏ این حركت مشخص نیست، اما در ادامه، به مكه منتهی می‌شود. البته برخی شروع این حركت را از مكه و به انگیزه خروج می‌دانند كه با ظاهر روایت سازگار نیست. زمان حركت حسنی بسیار نزدیك به زمان ظهور حضرت است، زیرا در روایت بیان شده است كه حسنی حركت می‌كند و امام (ع) نیز از مدینه به سوی مكه روانه می‌شود. وقتی امام (ع) به مكه می‌رسد، خداوند اذن ظهور می‌دهد. وقتی این خبر به حسنی می‌رسد، مبادرت به خروج می‌كند و كشته می‌شود و سپس امام (ع)ظهور می‌كند. در روایت، به مثبت یا منفی بودن شخصیت سید حسنی یا بر حق بودن یا نبودن حركتش، اشاره مستقیمی نشده است، اما از قرائن می‌توان حدس زد شخصیتی مثبت بوده و حركت وی بر حق باشد، زیرا اولاً ‌در روایت آمده است كه «...اذن ظهور داده می‌شود و بعضی از دوستان حضرت باخبر می‌شوند و خبر به سید حسنی می‌رسد…»، از این كه برخی از موالی و دوستان حضرت از «اذن ظهور» مطلع می‌شوند و خبر را به سید حسنی می‌رسانند، معلوم می‌شود وی نیز از خواص است كه از این خبر مهم آگاهی می‌یابد؛ چرا كه اطلاع از «اذن ظهور» امری نیست كه همگان از آن مطلع شوند بلكه خود ظهور علنی است. البته برخی مرجع ضمیر در «موالیه» را سید حسنی دانسته‌اند. در این صورت، معنای روایت چنین می‌شود كه برخی دوستان سید حسنی از اذن ظهور مطلع می‌شوند و به او خبر می‌دهند. در چنین صورتی نیز احتمال صورت اول به قوت خود باقی است و بلكه تقویت هم می‌شود؛ چون وقتی دوستان سید حسنی از خواص باشند، خودش جایگاه ویژه‌ای خواهد داشت. ثانیاً: وی توسط اهل مكه كشته می‌شود و سرش برای سفیانی فرستاده می‌شود. با توجه به این كه سر او برای سفیانی فرستاده می‌شود، معلوم می‌شود او از دشمنان سفیانی است، اما این كه او از دوستان امام زمان (ع) نیز باشد، قطعی نیست؛ زیرا معلوم نیست هر كس با سفیانی مخالف باشد، حتماً با امام زمان (ع) موافق خواهد بود. در باره سرنوست سید حسنی چنین گفته شده است كه به دست مردم مكه كشته شده و سرش برای سفیانی فرستاده می‌شود؛ زیرا مردم مكه با حركت اهل بیت (ع) موافقتی نداشته و ندارند، بلكه در زمان ظهور، از مخالفان هستند و حضرت با آنها مقابله خواهد كرد».

۲. آیت‌الله ری‌ش‍ه‍ری‌؛

محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌ آیت‌الله محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، در کتاب «دانشنامهٔ امام مهدی» در این‌باره گفته است: «خروج و قیام فردی به نام حسنی، یکی از نشانه‌های مشهور دربارۀ ظهور به شمار می‌رود؛ اما احادیثی که دربارۀ آن وجود دارد، از نظر سند یا منبع، اشکال دارند و تنها روایت صحیح آن در روضۀ کافی است که آن هم از نظر محتوا قابل قبول نیست. در این حدیث، از امام صادق (ع) دربارۀ فَرَج سؤال شد و ایشان فرمود: وقتی فرزندان عبّاس با هم اختلاف کنند و سلطنت آنان سست شود، شامی و یمانی ظهور می‌کنند و حسنی به حرکت در‌می‌آید و صاحب الأمر از مدینه به مکه می‌آید... و از خداوند اجازۀ ظهور می‌طلبد. آن گاه برخی از موالی او این خبر را برای حسنی می‌برند و او بر خروج، پیش‌دستی می‌کند؛ اما اهل مکه، او را می‌کُشند و سرش را برای شامی می‌فرستند. در این زمان، صاحب الأمر آشکار می‌شود و مردم با او بیعت می‌کنند . اگر چه ممکن است که از نظر سند، بر این حدیث، اشکالی وارد نباشد، ولی در آن از اختلاف بنی عباس سخن گفته شده که مجموع حدیث را با مشکل رو به رو می‌کند و عبارت هم به گونه‌ای نیست که بتوان گفت مقصود امام، فاصله‌ای طولانی بین اختلاف بنی عباس و ظهور حسنی است. از طرفی، تصور برگشت حکومت عباسیان یا تشکیل حکومتی به نام آنان در آخر الزمان بر هیچ دلیل و قرینۀ درستی استوار نیست. اشکال دوم، ابهاماتی است که در این حدیث به چشم می‌خورد. این که مهدی پس از آمدن از مدینه به مکّه، تازه اجازۀ ظهور بخواهد و اینکه حسنی در برابر مهدی برای قیام، پیش‌دستی کند، مطالبی قابل تأمل است. کشته شدن حسنی به دست اهل مکه و فرستادن سر او برای شامی هم مطلبی است که در احادیث دیگر وجود ندارد. ضمن این که به نظر می‌رسد که فرستادن سر مقتول، مربوط به تاریخ صدر اسلام است، نه آخر الزمان که ارتباط به گونۀ دیگری تصویر شده است. احادیث دیگری نیز دربارۀ سید حسنی و قیام او وجود دارند که آنها نیز معمولاً با اشکالات محتوایی مواجه‌اند. این پیشینه دربارۀ احادیث مربوط به حسنی و مهم‌تر از این، ضعف منبع و سند و متن این احادیث، چنین نتیجه می‌دهد که قیام حسنی قبل از ظهور، چیزی نیست که بتوان به شیؤۀ علمی، آن را اثبات کرد. بنابراین، شاید بتوان گفت که مقصود از سید حسنی در تنها روایت معتبری که بدان اشاره شده، همان نفس زکیه است.

۳. حجت الاسلام و المسلمین محمدی اشتهاردی؛

محمد محمدی اشتهاردی حجت الاسلام و المسلمین محمد محمدی اشتهاردی، در کتاب «حضرت مهدی فروغ تابان ولایت» در این‌باره گفته است: «سید حسنی جوان خوش‌صورتی است که از طرف دیلم‌ و قزوین خروج می‌نماید و با صدای بلند فریاد کند که به فریاد آل محمد (ع) رسید که از شما یاری می‌طلبند، و این سید حسنی ظاهرا از اولاد امام حسن مجتبی (ع) باشد و دعوی بر باطل ننماید و دعوت بر نفس خود نکند، بلکه از شیعیان مخلص ائمه (ع) و تابع دین حق باشد و دعوی نیابت و مهدویت نخواهد نمود، لکن مطاع و بزرگ و رئیس خواهد بود و در گفتار و کردار موافق است با شریعت مطهره حضرت خاتم النبیین (ص). و در زمان خروج او، کفر و ظلم عالم را فراگرفته باشد و مردم از دست ظالمان و فاسقان در اذیت باشند و جمعی از مؤمنین نیز مستعد باشند از برای ظلم ظالمین، در آن حال سید حسنی استغاثه نماید از برای نصرت دین آل محمد (ع)، مردم او را اطاعت نمایند، خصوصا گنج‌های طالقان که از طلا و نقره نباشند، بلکه مردان شجاع و قوی‌دل و مسلح و مکمل که بر اسبهای اشهب سوار باشند، در اطراف او جمع گردند و جمعیت او زیاد شود و مانند سلطان عادل در میان ایشان حکم و سلوک نماید و کم‌کم بر اهل ظلم و طغیان غلبه نماید و از مکان و جای خود تا کوفه زمین را از لوث وجود ظالمین و کافران پاک کند. و چون با اصحاب خود وارد کوفه شود، به او خبر دهند که حضرت حجة الله مهدی آل محمد (ع) ظهور نموده و از مدینه به کوفه تشریف آورده است، سید حسنی با اصحاب خود خدمت آن حضرت مشرف شده و از آن حضرت مطالبه دلایل امامت و مواریث انبیا را می‌نماید. امام صادق (ع) می‌فرماید: به خدا سوگند آن جوان آن حضرت را می‌شناسد و می‌داند که او برحق است، ولکن مقصودش این است که حقیقت او را بر مردم و اصحاب ظاهر نماید. پس آن حضرت دلایل امامت و مواریث انبیا از برای او ظاهر نماید. در آن وقت سید حسنی و اصحابش با آن حضرت بیعت خواهند نمود، مگر قلیلی از اصحاب او که چهارصد هزار نفر از زیدیه باشد که مصحف‌ها و قرآن در گردن ایشان حمایل است و آنچه مشاهده نمودند. پس امام قائم (ع) آنچه آنان را نصیحت و موعظه نماید و آنچه از معجزات بیاورد، در آنها تأثیر نخواهد کرد، تا سه روز ایشان را مهلت می‌دهد و چون موعظه آن حضرت را که حق است قبول ننمایند، امر می‌فرماید که گردن‌های ایشان را بزنند و حال‌ ایشان شبیه است به حال خوارج نهروان که در لشکر امام علی (ع) در جنگ صفین بودند.».

۴. حجت الاسلام و المسلمین صمدی؛

قنبر علی صمدی حجت الاسلام و المسلمین قنبر علی صمدی، در مقاله «اصحاب و یاران مهدی» در این‌باره گفته است: «از دیگر قیام‌های آستانه ظهور، قیامی است که با پرچمداری شخصی به نام سید حسنی، به وقوع می‌پیوندد. در روایات، وی جوانی هاشمی که جمعی از سادات دور او را گرفته و پس از قیام از مشرق با امام مهدی (ع) در کوفه بیعت می‌كند معرفی شده است. از حضرت باقر (ع) نقل شده است که فرمود: «جوانی از بنی هاشم از خراسان بیاید و در جلو او شعیب بن صالح باشد» به همین احتمال این‌که وی همان سید خراسانی باشد نیز وجود دارد؛ به‌ویژه با توجه به این‌که شعیب بن صالح نیز پیش‌تراول قیام وی مطرح شده است. به هرحال آنچه قطعی است، این است که مراد از سید حسنی و خروج او در اخبار، غیر از آن سید حسنی معروف به نفس زکیه است که به عنوان پیک امام مهدی (ع) در مکه در هنگام ظهور امام (ع) کشته می‌شود و سر او را به شام می‌فرستند. نیز مراد، غیر از آن «حسنی»‌ای است که در شام، با امویان می‌جنگد و سفیانی بر او غالب می‌شود؛ بلکه این سید حسنی، کسی است که خروج او از بلاد شرق انجام می‌گیرد و بعد از ورود به عراق، در کوفه با امام مهدی (ع) ملاقات و بیعت می‌كند. درپاره‌ای از روایات، خروج وی، از علامات ظهور ذکر شده است. امام صادق (ع) می‌فرماید: «… و ظاهر شود سفیانی و یمانی. و حرکت کند حسنی. آن‌گاه صاحب این امر، خروج کند».

۵. حجت الاسلام و المسلمین محمد شهبازیان؛

محمد شهبازیان حجت الاسلام و المسلمین محمد شهبازیان و آقای دکتر نعمت‌الله صفری فروشانی در مقاله «بررسی کتاب نور الانوار علی اصغر بروجردی در حوزه مهدویت» در این‌باره گفته‌اند: «در برخی روایات ذکر شده است که فردی با حدود دوازده هزار یاور به حضرت مهدی (ع) می‌پیوندد و پس از درخواست معجزه از ایشان، به امامت حضرت ایمان می‌آورد و گزارش این نشانه را می‌توان از کتاب‌های متعددی مطالعه کرد. در کتاب "نور الانوار" نیز چنین می‌گوید: از جمله علامات که حتمیه قریب به ظهور است، خروج سید حسنی است. ایشان پس از معرفی این فرد، در تبیین معنای حسنی می‌گوید: و این جوان سید حسنی یا از اولاد امام حسن بن علی بن ابی طالب است یا آنکه حسن نام دارد یا ملقب به حسنی خواهد بود و ادعای نیابت و بابیت حضرت مهدی (ع) را نمی‌کند، بلکه شیعه اثنی عشریه است. نکته‌ای که در مورد این نشانه باید توجه کرد این‌که در هیچ گزارشی آن را از جمله نشانه‌های حتمی نشمرده و مستند برداشت بروجردی مشخص نیست. همچنین تمامی گزارش‌های نقل شده در مورد حسنی و پیوستن او به لشکر حضرت مهدی (ع) دارای ضعف اسناد و عدم ذکر در منابع اصلی است».

پرسش‌های وابسته

1. علائم و نشانه‌های ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
2. علائم و نشانه‌های ظهور چیستند؟ (پرسش)
3. علائم و نشانه‌های ظهور چند قسم‌اند؟ (پرسش)
   1. علائم و نشانه‏‌های حتمی ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
      1. آیا خروج سفیانی از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      2. آیا خسف بیداء از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      3. آیا ندای آسمانی از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      4. آیا قتل نفس زکیه از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      5. آیا قیام یمانی از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      6. آیا ظاهر شدن کف دستی در آسمان از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      7. آیا اختلاف عباسیان بر سر حکومت از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      8. آیا طلوع خورشید از مغرب از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
   2. نشانه‏‌های غیر حتمی ظهور چیستند؟ (پرسش)
      1. آیا قتل محمد پسر عموی نفس زکیه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      2. آیا قیام خراسانی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      3. آیا قیام سید حسنی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      4. آیا خروج دجال از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      5. آیا خروج شیصبانی از نشانه‌های ظهور است؟ (پرسش)
      6. آیا قیام شعیب بن صالح از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      7. آیا قیام عوف سلمی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      8. آیا خسوف و کسوف در یک ماه رمضان از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      9. آیا قساوت دل‌ها از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      10. آیا انتشار علوم اهل بیت از قم نشانه ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      11. آیا مرگ و میرها و زلزله‌ها و جنگ‌ها و آشوب‌های داخلی و خارجی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      12. آیا نبرد میان سفیانی و اصهب از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      13. آیا باران‌های پیاپی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      14. آیا گسترش ظلم و فساد از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      15. آیا آمدن غربی‌ها به سرزمین عراق از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      16. آیا فتنه و آشوب در سوریه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      17. آیا اختلاف در میان امت اسلام از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      18. آیا انقراض سلسله بنی‌عباس از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      19. آیا مردن پاداشاهی به نام عبدالله از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      20. آیا بالا آمدن آب دجله از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      21. آیا گرانی و بالا رفتن قیمت‌ها از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      22. آیا علاماتی که در ماه رجب ظاهر می‌شود از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      23. آیا وقوع مسخ از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      24. آیا برگشت مرده‌ها به دنیا از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      25. آیا کشته شدن انسانهای بیگناه از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      26. آیا پر آب شدن دریاچه ساوه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      27. آیا حمله ملخ‌ها از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      28. آیا مرگ سریع از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      29. آیا بستن پل کرخ از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      30. آیا انشعاب نهری از فرات و جاری شدن در کوچه‌های کوفه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      31. آیا طلوع ستاره‌ای از مشرق از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      32. آیا قیام مغربی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      33. آیا خشک شدن نیل از نشانه‌های ظهور است؟ (پرسش)
4. علائم متصل و منفصل ظهور امام مهدی به چه معناست؟ (پرسش)
5. علائم متصل و نزدیک به ظهور امام مهدی چیستند؟ (پرسش)
6. علائم منفصلی که با ظهور امام مهدی فاصله دارند چیستند؟ (پرسش)
7. در قرآن و حدیث چه مفاهیمی با نشانه‌های ظهور مرتبط هستند؟ (پرسش)
   1. مراد از علائم در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   2. مراد از آیت در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   3. مراد از دلالت در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   4. مراد از آخر الزمان در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   5. مراد از ملاحم و فتن در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   6. مراد از ظهور در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   7. مراد از خروج در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   8. مراد از قیام در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   9. مراد از اشراط الساعه در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
8. منظور از علائم حتمی ظهور چیست؟ (پرسش)
9. مفهوم توصیفی یا تمثیلی بودن نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
10. آیا ندای شیطانی از نشانه‌های ظهور است؟ (پرسش)
11. فواید دانستن علائم و نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
12. چه تفاوت‌هایی میان امور حتمی‌الوقوع و احتمالی در بحث نشانه‌های ظهور وجود دارد؟ (پرسش)
13. موقوف یا مشروط بودن نشانه‌های ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
14. نتیجه تقسیم‌بندی نشانه‌های ظهور به موقوف و حتمی چیست؟ (پرسش)
15. آیا به بهانه اینکه امام مهدی انسان‌های بد را مجازات می‌کند باید از او ترسید؟ (پرسش)
16. آیا تا زمان ظهور امام مهدی قرآن و اسلام تحریف می‌شود؟ (پرسش)
17. آیا می‌توان گفت ظهور نزدیک است؟ آیا می‌توان گفت که اوضاع نابسامان و هرج و مرج جهان نشانه نزدیکی ظهور است؟ (پرسش)
18. آیا بین ظهور و حضور فرقی هست؟ (پرسش)
19. آیا عوامل طبیعی مانند پاره شدن لایه اوزون و کم شدن آب شیرین در تعجیل فرج امام مهدی تاثیر دارد؟ (پرسش)
20. آیا مراد از مرگ عبد الله که در روایت امام صادق نشانه ظهور است عبد الله پادشاه عربستان است؟ (پرسش)
21. آیا طوفان‏‌ها و حوادثی که اکنون در جهان رخ می‌‏دهد نشان از آمدن حضرت است؟ (پرسش)
22. اولین دعای امام مهدی به هنگام ظهورش چیست؟ (پرسش)
23. آیا دشمن امام مهدی (سفیانی) در حال حاضر زنده است یا آن‏که متولد خواهد شد؟ وی از چه طایفه‏‌ای و اهل کجاست؟ (پرسش)
24. آیا الگوی حکومت امام مهدی و افراد آن قبل از ظهور تحقق می‌یابد؟ (پرسش)
25. آیا تعبیر از آیت الله خامنه‏‌ای به سید حسینی درست است؟ (پرسش)
26. از آن‏جا که دجال قبل از امام مهدی می‏‌آید آیا می‏‌توانیم به سخنان او گوش دهیم؟ (پرسش)
27. امام مهدی از چه راهی متوجه می‏‌شوند که موقع ظهورشان فرا رسیده است؟ (پرسش)
28. از کجا که مهدی موعود ظهور نکرده باشد؟ (پرسش)
29. تابوت سکینه چیست؟ (پرسش)
30. جهان در آستانه ظهور امام مهدی در چه شرایطی است؟ (پرسش)
31. پدیده‏‌های غیرمتعارف قبل از ظهور کدام‏اند؟ (پرسش)
32. آگاهی از علائم ظهور افزون بر آمادگی یاران امام مهدی سبب آمادگی دشمنان حضرت برای مقابله نیز می‌‌شود این کار خلاف مصلحت الهی نیست؟ (پرسش)
33. آیا اوضاع جهان پیش از ظهور پیش بینی شده است؟ (پرسش)
34. استعجال ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
35. ندای شیطانی در هنگام ظهور امام مهدی چگونه رخ می‌دهد؟ (پرسش)
36. در عصر ظهور امام مهدی وضعیت سیاسی و جغرافیایی چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
37. آیا اعلان نشانه های و شرایط ظهور سبب اطلاع دشمنان از اسرار سیاسی است؟ (پرسش)
38. چرا علائم و نشانه‌های ظهور همه از نوع خشن هستند؟ (پرسش)
39. آیا در نشانه‌های ظهور بدا رخ می‌دهد؟ و نشانه‌های حتمی تغییرپذیرند؟ (پرسش)
40. نشانه‌های ظهور در کدام ماه قمری تحقق پیدا می‌کند؟ (پرسش)
41. ارتباط میان ماه رمضان و نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
42. چه فتنه‌هایی پیش از ظهور امام مهدی اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)