بحث:آیا قرآن پیشگویی یا اخبارات غیبی دارد؟ (پرسش)
پاسخ اجمالی
- پیشگوییها و اخبار غیبی موجود در قرآن را میتوان در سه عنوان کلی بیان کرد:
- خبر دادن از اسماء و صفات خداوند متعال، فرشتگان، ارتباط وحیانی پیامبران با خداوند و ناتوانی بشر از مقابله با قرآن. مانند: ﴿وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا وَذَرُوا الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي أَسْمَائِهِ﴾[۱][۲]
- اخبار و پیشگوییهای مربوط به عالم دنیا؛ مانند:
- اخبار گذشتگان و نقل مطالب غیبی در قصص قرآن؛ خبر دادن از سرگذشت امتهای پیشین و پیامبرانشان. سرگذشت پیامبران گذشته مانند آدم، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی، یوسف، زکریا، لوط، هود و صالح(ع) و اقوام آنان بیان شده است. قرآن کریم خود در مواردی بعد از بیان خبرهایی از گذشتگان یاد آور میشود، این علوم غیبی است که خداوند بر پیامبر خود آشکار ساخته است: ﴿تِلْكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهَا إِلَيْكَ مَا كُنْتَ تَعْلَمُهَا أَنْتَ وَلَا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هَذَا﴾[۳][۴] البته قصههای قرآن، هم از این جهت که از معجزات الهی سخن میگوید، دربردارنده غیبهاست و هم از جهت اینکه مطالبی در آنها آمده است که در کتب تاریخی بیان نشده و هم از این جهت که از زوایایی به حکایات اشاره میکند، که نقل آنها از آن زوایا منحصر به قرآن است. نقل مطالبی که گزارشگر بشری نمیتواند به آن احاطه پیدا کند، در قصههای قرآنی به زوایایی از حکایات اشاره میشود که فقط با علم غیب میشود به آن احاطه پیدا کرد.[۵]
- اخبار زمان نزول که به حقیقت پیوسته؛ مانند: خبر از پیروزی روم بر ایرانیان که چند سال بعد از مبعوث شدن پیامبر خاتم به رسالت، ایران به روم حمله کرد و رومیان را شکست سختی داد. در آیات ابتدایی سوره روم آمده است:[۶] «رومیان شکست خوردند، در پست ترین سرزمین، و [لی] بعد از شکستشان، در ظرف چند سالی، به زودی پیروز خواهند گردید».[۷]
- اخبار و پیشگوییهای جهان آخرت: خبر از رخدادهای پس از مرگ مانند حوادث قبر، برزخ، قیامت، بهشت و جهنم. چنان که میدانیم صدها آیه قرآن با حوادث بعد از مرگ، برزخ، قیامت، بهشت و جهنم مرتبط است[۸]
پاسخ تفصیلی
پیشگوییها و خبرهای غیبی قرآن مربوط به اسما و صفات خدا و ارتباطات وحیانی
- پیشگوییها و اخبار غیبی موجود در قرآن را میتوان در سه عنوان کلی بیان کرد:
- الف) خبر دادن قرآن از خبرهای غیبی اسماء و صفات خداوند متعال، فرشتگان، ارتباط وحیانی پیامبران با خداوند و ناتوانی بشر از مقابله با قرآن. مانند: ﴿وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا وَذَرُوا الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي أَسْمَائِهِ﴾[۹][۱۰] برخی از این موارد عبارتند از:
- منصب نبوت و رسالت ایجاب میکند، دارندۀ آن علاوه بر آنچه مؤمنین به آن باور دارند، دارای علم غیب گستردهتر و همه جانبهتری باشد. آیات زیر اشاره به همین حقیقت میکنند: ﴿وَكُلًّا نَقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أَنْبَاءِ الرُّسُلِ مَا نُثَبِّتُ بِهِ فُؤَادَكَ وَجَاءَكَ فِي هَذِهِ الْحَقُّ وَمَوْعِظَةٌ وَذِكْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ﴾[۱۱][۱۲] و از همین جاست که برای پیامبرش داستانهای گذشتگان را نقل کرده و بعد از بیان داستان مریم(س) فرموده است: ﴿ذَلِكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ﴾[۱۳] و بعد از بیان داستان حضرت نوح(ع) نیز افزوده است: ﴿تِلْكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهَا إِلَيْكَ﴾[۱۴] و بعد از داستان برادران یوسف نیز فرموده است: ﴿ذَلِكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ﴾[۱۵]
- ملاقات جبرییل با حضرت مریم(ع) و دمیدن روح حضرت عیسی(ع) در رحم آن حضرت که گفت:[۱۶] «من فرستاده پروردگار توام، آمدهام تا پسر پاکیزهای به تو ببخشم». چیدن خرمای تازه، از نخل خشکیده، به اذن الهی:[۱۷] «و این تنه نخل را به طرف خود تکان ده، رطب تازهای بر تو فرو میریزد».[۱۸]
- اشاره به سخن گفتن حضرت عیسی(ع) در گهواره، و اقرار به رسالت ایشان در کودکی:[۱۹] «مریم به او اشاره کرد، گفتند: چگونه با کودکی که در گاهواره است سخن بگوییم؟ ناگهان عیسی زبان به سخن گشود گفت: من بنده خدایم، او کتاب آسمانی به من داده، و مرا پیامبر قرار داده است».[۲۰]
- گزارش قرآن از مناجات حضرت یونس(ع) در دل ماهی که فرموده است:[۲۱] «او در میان ظلمات متراکم فریاد زد که معبودی جز تو نیست»[۲۲].
- آگاهی از زبان پرندگان: آگاهی حضرت سلیمان(ع) از زبان پرندگان و حیوانات از مصادیق علوم غیبی آن حضرت است:[۲۳] «وسلیمان وارث داوود شد وگفت:ای مردم؛ به ما زبان پرندگان آموخته شده و از هرچیزی به ما داده شده است، به درستیکه این همان فضل آشکاراست».[۲۴]
- خبر دادن از درون خانه مردم: نمونه دیگر این گونه خبرهای غیبی، خبر دادن حضرت عیسی(ع) از درون خانههای مردم است: ﴿وَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ﴾[۲۵][۲۶]
- خبر دادن حضرت عیسی(ع) از بعثت پیامبر اکرم(ص) نیز یکی دیگر از خبرهای غیبی ایشان است: ﴿وَإِذْ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَمُبَشِّرًا بِرَسُولٍ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ﴾[۲۷][۲۸]
- همچنین قرآن با صراحت تمام، همه جهانیان را بدون استثناء در همه اعصار دعوت به مقابله با قرآن کرده و میگوید: «بگو اگر انسانها و پریان ـ جن و انس ـ اتفاق کنند تا همانند این قرآن بیاورند همانند آن را نخواهند آورد هر چند یکدیگر را کمک کنند»[۲۹] این پیشگویی غیبی اینک پس از گذشت ۱۴ قرن همچنان همه مخاطبان را در عجز قرارداده و تا قیامت هم در عجزخواهند ماند.[۳۰]
پیشگوییها و خبرهای غیبی قرآن، مربوط به دنیا ، گذشتگان و زمان نزول
- اخبار گذشتگان و نقل مطالب غیبی در قصص قرآن؛ خبر دادن از سرگذشت امتهای پیشین و پیامبرانشان. سرگذشت پیامبران گذشته مانند آدم، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی، یوسف، زکریا، لوط، هود و صالح(ع) و اقوام آنان بیان شده است.[۳۱] قرآن کریم خود در مواردی بعد از بیان خبرهایی از گذشتگان یاد آور میشود، این علوم غیبی است که خداوند بر پیامبر خود آشکار ساخته است: ﴿تِلْکَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَیْبِ نُوحِیهَا إِلَیْکَ مَا کُنْتَ تَعْلَمُهَا أَنْتَ وَلَا قَوْمُکَ مِنْ قَبْلِ هَذَا﴾[۳۲][۳۳] البته قصههای قرآن، هم از این جهت که از معجزات الهی سخن میگوید، دربردارنده غیبها است و هم از جهت این که مطالبی در آنها آمده است که در کتب تاریخی بیان نشده و هم از این جهت که از زوایایی به حکایات اشاره میکند، که نقل آنها از آن زوایا منحصر به قرآن است. نقل مطالبی که گزارشگر بشری نمیتواند به آن احاطه پیدا کند: در قصههای قرآنی به زوایایی از حکایت اشاره میشود که فقط با علم غیب میشود به آن احاطه پیدا کرد.[۳۴]
- گزارش از خواب اصحاب کهف، زمانی که مردم گمان میکردند بیدارند، ولی خداوند خبر میدهد آنان در خواب هستند:[۳۵] «و اگر به آنها نگاه میکردی میپنداشتی بیدارند؛ در حالی که در خواب فرو رفته بودند. و ما آنها را به سمت راست و چپ میگرداندیم تا بدن آنان سالم بماند»[۳۶]
- گزارشی که قرآن از فرمان دادن فرمانده مورچگان به افراد زیر فرمان خود، مبنی بر اینکه به خانههای خود بروید تا زیر دست و پای لشکر سلیمان از بین نروید گفته است:[۳۷] «مورچهای گفت: به لانههای خود بروید تا سلیمان و لشکرش، شما را پای مال نکنند، در حالی که نمیفهمند».[۳۸]
- از دیگر خبرهای غیبی قرآن اخبار زمان نزول است که به حقیقت پیوسته؛ مانند: خبر از پیروزی روم بر ایرانیان که چند سال بعد از مبعوث شدن پیامبر خاتم به رسالت، ایران به روم حمله کرد و رومیان را شکست سختی داد. در آیات ابتدایی سوره روم آمده است:[۳۹] «رومیان شکست خوردند، در پست ترین سرزمین، و [لی] بعد از شکستشان، در ظرف چند سالی، به زودی پیروز خواهند گردید».[۴۰]
- خبر از شکست کفّار و پیروزی مسلمانان در جنگ بدر که قرآن از آن خبر داده است:[۴۱] «آیا میگویند که ما متحد و پیروز هستیم؟ به زودی شکست خواهند خورد و پشت به شما کرده فرار خواهند کرد، به زودی آن امّت متحد در جنگ بدر مغلوب میشوند و به میدان کارزار پشت میکنند و میگریزند». چیزی نگذشت که جنگ بدر پیش آمد و مسلمین بر دشمنی پیروز شدند که سه برابر خود نفرات و چند برابر خود مجهز به تجهیزات جنگی بودند و علاوه بر کشتن آنها اسیر هم گرفتند.[۴۲]
- پیش بینی مرگ ابو لهب و همسرش در حال کفر و شرک به خدا:[۴۳] «بریده باد هر دو دست ابولهب. هرگز مال و ثروتش و آنچه بهدست آورده بود به حالش سودی نبخشید. و به زودی وارد آتش شعله ور میشود. و همسرش در حالی که هیزم کش است و در گردنش طنابی است از لیف خرما».[۴۴]
- خبر از مرگ ولید بن مغیره در حالت کفر: از ولید بن مغیره، که در سخن سرایی و خطابت سرآمد قریش بود، از طرف قریش نظرخواهی شد. وی با اینکه میدانست قرآن کلام خداست، برای رضای قریش و ارضای حسادت خود نسبت به پیامبر، قرآن را سحر خواند: "این توان چیزی جز سحری همچون سحرهای پیشینیان نیست". ولی قرآن بلافاصله پرده از آینده تیره او بر میدارد: به زودی او را وارد سقر دوزخ میکنیم. پیشگویی قرآن به وقوع پیوست و اینکه این مرد تا آخر عمر ایمان نیاورد.[۴۵]
- خبر از فتح مکه و به اسلام گرویدن مردم: خداوند آنچه را به پیامبرش در عالم خواب نشان داد راست گفت به طور قطع همه شما به خواست خدا وارد مسجد الحرام میشوید و در نهایت امنیت، و در حالی که سرهای خود را تراشیده، یا ناخنهای خود را کوتاه کردهاید، و از هیچ کس ترس و وحشتی ندارید ولی خداوند چیزهایی را میدانست که شما نمیدانستید و قبل از آن برای شما فتح نزدیکی قرار داده است.[۴۶]
- خبر از اسرار علمی طبیعت. برخی از این علوم اگرچه، اکنون از مصادیق علم غیب به شمار نمیآید؛ اما خبر دادن از این امور در آن زمان که بشر به طور عادی به آنها دسترسی نداشت، نشانه علم به غیب است. این گونه خبرها، مانند خبر دادن از مسائل علمی است که هنوز کشف نشده باشد. مانند خبر دادن از نیروی جاذبه زمین، حرکت ماه و خورشید در مدارهای مشخص، زوجیت گیاهان و نقش کوهها در جلوگیری از لرزش زمین:[۴۷] «خدا (همان) کسی است که آسمانها را بدون ستونهایی که آنها را ببینید برافراشت»، « آیا زمین را جایگاه گرفتن و جذب قرار ندادیم؟[۴۸]»[۴۹]
پیشگوییها و خبرهای غیبی آخرت، مرگ ، قیامت و بهشت و دوزخ
پانویس
- ↑ «و خداوند را نامهای نیکوتر است، او را بدانها بخوانید! و آنان را که در نامهای خداوند کژاندیشی میکنند وانهید، به زودی بدانچه میکردهاند کیفر میبینند» سوره اعراف، آیه ۱۸۰.
- ↑ ر.ک. هاشمی، سیدعلی، قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه، ص؟؟؟
- ↑ «این از خبرهای غیب است که ما به تو وحی میکنیم؛ تو و قومت پیش از این آنها را نمیدانستید پس شکیبا باش که سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره هود، آیه ۴۹.
- ↑ ر.ک. هاشمی، سیدعلی، قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه، ص؟؟؟
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، مکاتبۀ اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت، پژوهشگران مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر
- ↑ ر.ک. غلام حسینی، لیلا، اخبار غیبی قرآن که تاکنون به حقیقت پیوسته است، ص؟؟؟؛ هاشمی، سید علی، مکاتبل اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت، پژوهشگران مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر
- ↑ سوره روم، آیات آیه ۱ ـ ۴
- ↑ ر.ک. هاشمی، سیدعلی، قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه، ص؟؟؟
- ↑ «و خداوند را نامهای نیکوتر است، او را بدانها بخوانید! و آنان را که در نامهای خداوند کژاندیشی میکنند وانهید، به زودی بدانچه میکردهاند کیفر میبینند» سوره اعراف، آیه ۱۸۰.
- ↑ ر.ک. هاشمی، سیدعلی، قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه، ص؟؟؟
- ↑ «و همه آنچه را که از اخبار پیامبران برای تو حکایت میکنیم، چیزی است که با آن دلت را استوار میداریم در حالی که در این (سوره) برای تو حقیقت و برای مؤمنان اندرز و یادکردی آمده است» سوره هود، آیه ۱۲۰.
- ↑ ر.ک. امینی نجفی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ص؟؟؟
- ↑ «این از خبرهای نهانی است که به تو وحی میکنیم» سوره آل عمران، آیه ۴۴.
- ↑ «این از خبرهای غیب است که ما به تو وحی میکنیم» سوره هود، آیه ۴۹.
- ↑ ر.ک. امینی نجفی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ص۱۰۶
- ↑ ﴿قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلَامًا زَكِيًّا﴾ سوره مریم، آیه ۱۹.
- ↑ ﴿وَهُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَيْكِ رُطَبًا جَنِيًّا﴾ سوره مریم، آیه ۲۵.
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، مکاتبل اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت، پژوهشگران مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر
- ↑ ﴿فَأَشَارَتْ إِلَيْهِ قَالُوا كَيْفَ نُكَلِّمُ مَنْ كَانَ فِي الْمَهْدِ صَبِيًّا * قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا﴾ سوره مریم، آیه ۲۹-۳۰.
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، مکاتبل اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت، پژوهشگران مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر
- ↑ ﴿وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ﴾ «و یونس را (یاد کن) هنگامی که خشمناک راه خویش در پیش گرفت و گمان برد که هیچگاه او را در تنگنا نمینهیم پس در آن تاریکیها بانگ برداشت که هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بیگمان من از ستمکاران بودهام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، مکاتبل اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت، پژوهشگران مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر
- ↑ ﴿وَوَرِثَ سُلَيْمَانُ دَاوُودَ وَقَالَ يَا أَيُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنَا مَنْطِقَ الطَّيْرِ وَأُوتِينَا مِنْ كُلِّ شَيْءٍ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْفَضْلُ الْمُبِينُ﴾ سوره نمل، آیه ۱۶.
- ↑ ر.ک. هاشمی، سیدعلی، قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه، ص؟؟؟
- ↑ «و شما را از آنچه میخورید یا در خانه میانبارید آگاه خواهم ساخت» سوره آل عمران، آیه ۴۹.
- ↑ ر.ک. هاشمی، سیدعلی، قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه، ص؟؟؟
- ↑ «و (یاد کن) آنگاه را که عیسی پسر مریم گفت: ای بنی اسرائیل! من فرستاده خداوند به سوی شمایم، توراتی را که پیش از من بوده است راست میشمارم و نویددهنده به پیامبری هستم که پس از من خواهد آمد، نام او احمد است؛ امّا چون برای آنان برهانها (ی روشن) آورد، گفتند» سوره صف، آیه ۶.
- ↑ ر.ک. هاشمی، سیدعلی، قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه، ص؟؟؟
- ↑ ﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا﴾ سوره اسراء، آیه ۸۸.
- ↑ ر.ک. غلام حسینی، لیلا، اخبار غیبی قرآن که تاکنون به حقیقت پیوسته است، ص؟؟؟
- ↑ ر.ک. هاشمی، سیدعلی، قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه، ص؟؟؟
- ↑ «این از خبرهای غیب است که ما به تو وحی میکنیم؛ تو و قومت پیش از این آنها را نمیدانستید پس شکیبا باش که سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره هود، آیه ۴۹.
- ↑ ر.ک. هاشمی، سیدعلی، قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه، ص؟؟؟
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، مکاتبۀ اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت، پژوهشگران مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر
- ↑ الگو:متن قرآن قرآن سوره کهف آیه۱۸
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، مکاتبل اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت، پژوهشگران مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر
- ↑ ﴿قَالَتْ نَمْلَةٌ یَا أَیُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَسَاکِنَکُمْ لَا یَحْطِمَنَّکُمْ سُلَیْمَانُ وَجُنُودُهُ وَهُمْ لَا یَشْعُرُونَ﴾«تا آنکه به درّه موران رسیدند، موری گفت:ای موران! به خانههای خود درآیید تا سلیمان و سپاهش شما را ناآگاهانه فرو نکوبند» سوره نمل آیه ۱۸
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، مکاتبل اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت، پژوهشگران مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر
- ↑ سوره روم آیات آیه ۱ ـ ۴
- ↑ ر.ک. غلام حسینی، لیلا، اخبار غیبی قرآن که تاکنون به حقیقت پیوسته است، ص؟؟؟
- ↑ ﴿أَمْ یَقُولُونَ نَحْنُ جَمیعٌ مُنْتَصِرٌ سَیُهْزَمُ الْجَمْعُ وَ یُوَلُّونَ الدُّبُرَ﴾ سوره قمر، آیات۴۴ ـ ۴۵
- ↑ ر.ک. غلام حسینی، لیلا، اخبار غیبی قرآن که تاکنون به حقیقت پیوسته است، ص؟؟؟
- ↑ ر.ک. غلام حسینی، لیلا، اخبار غیبی قرآن که تاکنون به حقیقت پیوسته است، ص؟؟؟
- ↑ ﴿تَبَّتْ یَدَا أَبِی لَهَبٍ وَتَبَّ،مَا أَغْنَی عَنْهُ مَالُهُ وَمَا کَسَبَ ، سَیَصْلَی نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ ، وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ ، فِی جِیدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ﴾؛ سوره مسد آیات۱ ـ ۵
- ↑ ر.ک. غلام حسینی، لیلا، اخبار غیبی قرآن که تاکنون به حقیقت پیوسته است، ص؟؟؟
- ↑ ر.ک. غلام حسینی، لیلا، اخبار غیبی قرآن که تاکنون به حقیقت پیوسته است، ص؟؟؟
- ↑ ﴿الله الذی رفع السموات بغیر عمد ترونها﴾؛ سوره رعد آیه۲
- ↑ ﴿أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ کِفَاتًا﴾«آیا زمین را فراگیر نکردیم؟»؛ سوره مرسلات آیه ۲۵
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، مکاتبل اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت، پژوهشگران مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر
- ↑ ر.ک. هاشمی، سیدعلی، قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه، ص؟؟؟