بحث:اگر برای خدا غیبی وجود ندارد معنای عالم الغیب والشهادة چیست؟ (پرسش)

معنای ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ﴾

• از نام‌‌های نیکوی خداوند متعال که در قرآن آمده؛ ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ﴾ است. عالم و علیم هر دو اسم پروردگار بوده و مطلق هستند؛ عالم بر دو نوع است: عالم غیب و عالم شهادت، خداوند هم عالم غیب است و هم عالم شهادت؛ شهادت یعنی حضور و غیب یعنی نهان. در واقع ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ﴾یعنی دانای نهان و آشکار، یعنی ذات پروردگار آگاه است بر نهان، یعنی آنچه در منطقه ایمان است، و آگاه است بر شهادت یعنی آنچه در منطقه حس و احساس است.

دلالت الف و لام در عالم الغیب، و تعبیر از غیب مطلق

• آیه به واسطۀ آنکه دارای الف و لام استغراق است دلالت بر تمام غیب‌ها می‌‌کند لذا مطلق است. از غیب مطلق که صفت ذات است و در خداوند، ذاتی و اصالت دارد، به مفاتیح غیب نیز تعبیر می‌شود. چنانکه در آیۀ شریفۀ ﴿وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لاَ يَعْلَمُهَا إِلاَّ هُوَ﴾ خداوند به صراحت علم غیب و کلیدهای آن را مختص به خود می‌داند و از غیر نفی می‌‌کند.

جهات غیر صحیح معنای ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ﴾

• معنای ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ﴾ از دو جهت صحیح نیست:

1. این معنا که برخی اشیا برای خدا، غیب و برخی شهادت است و خدای سبحان به هر دو قسم آن آگاه است، باطل است؛ زیرا غیب و شهادت در این تعبیر، امری اضافی و فقط نسبت به دید انسان‌هاست؛ چون حقیقت علم، عبارت از شهود و حضور معلوم است و این با غایب بودن آن سازگار نیست. سراسر جهان مشهود خداست و چیزی برای او غیب نیست. تقسیم اشیاء به غیب و شهادت درباره خدا معنا ندارد.
2. این معنا که خدا چیزهایی را که از او غائب است می‌داند نیز درست نیست، بلکه معنای صحیح این است، آنچه که از دیگران غائب بوده و برای آنان ناپیدا است خداوند می‌داند. چنانکه امام علی(ع) فرمودند: ««کل سرٍ عندک علانیة و کل غیب عندک شهادة»» در قرآن کریم خداوند متعال یهودیان را تهدید کرده و خطاب به آنها فرموده: «آن مرگی که از آن می‏گریزید شما را درخواهد یافت و سپس نزد آن دانای نهان و آشکارا برگردانده می‏شوید تا به کارهایی که کرده‏اید آگاهتان سازد» عالم شهادت، شامل عالم مادی و غیر مادی نیز می‌شود و منظور از شهادت، آگاهی خداوند به اعمال ظاهری آنان است.

• امام باقر(ع) در روایتی فرمودند: «مقصود از عالم الغیب این است که خدای عزوجل عالم است به آنچه از خلقش غایب است و نیز نسبت به آنچه در علمش تقدیر می‌کند و حکم می‌دهد پیش از آنکه آن را بیافریند و به فرشتگانش افاضه کند. این علم نزد او نگه داشته است و درباره آن مشیت دارد، هر گاه بخواهد، طبق آن حکم دهد (و آن را اجرا کند) و گاهی درباره آن بدا حاصل شود و اجرایش نکند و اما علمی که خدای عزوجل آن را تقدیر و حکم و امضا فرموده، علمی است که ابتدا به پیامبر اکرم(ص) و سپس به ما رسیده است». از جمع صدر و ذیل روایت استفاده می‌‌شود آنجا که خداوند می‌فرماید «عالم الغیب» اشاره به غیب مطلق است که ضرورتاً کسی از آن اطلاعی ندارد؛ زیرا علم خداوند در این مرحله عین ذات اوست و کسی را توان درک ذات الهی نیست. اما همین علم را خدای متعال طبق صریح آیه برای برخی از بندگانش آشکار می‌کند وقتی آشکار شد دیگر غیب به آن معنای مطلق نخواهد بود، هر چند بر بسیاری از مخلوقات مخفی است و اطلاعی از آن ندارند.

نتیجه گیری

• نتیجه اینکه تقسیم اشیاء به غیب و شهادت درباره انسان هاست ولی درباره خدا معنا ندارد زیرا همه چیز برای خداوند مشهود است و نزد او حاضر است و هیچ چیزی برای خدا غائب و پنهان نیست، لذا معنای صحیح ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ﴾ بودن خداوند متعال این است: آنچه که از دیگران غائب بوده و برای آنان ناپیدا است خداوند می‌‌داند نه آنچه که برای خداوند متعال غائب است.

معنای ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ﴾

• از نام‌‌های نیکوی خداوند متعال که در قرآن آمده؛ ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ﴾ است. عالم و علیم هر دو اسم پروردگار بوده و مطلق هستند؛ عالم بر دو نوع است: عالم غیب و عالم شهادت، خداوند هم عالم غیب است و هم عالم شهادت؛ شهادت یعنی حضور، آشکار و غیب یعنی نهان. در واقع ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ﴾ یعنی دانای نهان و آشکار، دانای ناپیدا و پیدا، یعنی ذات پروردگار آگاه است بر نهان، یعنی آنچه در منطقه ایمان است، و آگاه است بر شهادت یعنی آنچه در منطقه حس و احساس و علوم است. غیب و شهادت، هر دو برای پروردگار یکسان است. یعنی اموری که ممکن است علم صاحبان علم، به آن احاطه یابد و اموری که خارج از حد وجودشان نیست و نیز اموری که ممکن نیست علم صاحبان علم، به آن تعلق گیرد، به خاطر خارج بودن از حد وجودشان، هر دو قسم برای خداوند متعال معلوم و روشن است؛ چون او به تمام چیزها احاطه کامل دارد.

دلالت الف و لام در عالم الغیب، و تعبیر از غیب مطلق

• "عالم الغیب"، خبری است که مبتدای آن حذف شده، و تقدیر کلام «هو عالِمٌ الغیب» است، و مقصودِ جمله، علم خداوند به همه حقایق غیبی است الف و لام در "الغیب" برای استغراق جمیع افراد است، زیرا هر گاه اسم جنس با قرینه‌ای همراه نباشد که آن را به بعضی از مصادیق اختصاص دهد، منظور از آن استغراق جمیع افراد است. بنابراین آیه به واسطۀ آنکه دارای الف و لام استغراق است دلالت بر تمام غیب‌ها می‌‌کند لذا مطلق است. از غیب مطلق که صفت ذات است و در خداوند، ذاتی و اصالت دارد به مفاتیح غیب نیز تعبیر می‌شود. چنانکه در آیه شریفه ﴿وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لاَ يَعْلَمُهَا إِلاَّ هُوَ﴾ خداوند به صراحت علم غیب و کلیدهای آن را مختص به خود می‌داند و از غیر نفی می‌سازد. و کسی که کلید‌های خزانه ‌های غیب را در دست دارد، قهرا به آنچه در آن خزائن است، عالم هم هست و می‌تواند مانند کسی که خود آن خزانه ‌ها نزد او است، به دلخواه خود در آن تصرف نماید و بعید نیست مراد از مفاتح غیب، همان خزانه‌های غیب باشد، از آن جهت که در سایر آیات مربوط به این مقام، اسمی از مفاتح برده نشده، و عمدتاً مخزن و خزانه آمده است.

جهات غیر صحیح معنای ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ﴾

• معنای ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ﴾ از دو جهت صحیح نیست:

1. این معنا که برخی اشیا برای خدا، غیب و برخی شهادت است و خدای سبحان به هر دو قسم آن آگاه است، باطل است؛ زیرا غیب و شهادت در این تعبیر، امری اضافی و فقط نسبت به دید انسان‌هاست؛ چون حقیقت علم، عبارت از شهود و حضور معلوم است و این با غایب بودن آن سازگار نیست. سراسر جهان مشهود خداست و چیزی برای او غیب نیست. تقسیم اشیاء به غیب و شهادت درباره خدا معنا ندارد.
2. این معنا که خدا چیزهایی را که از او غائب است می‌داند نیز درست نیست، بلکه معنای صحیح این است، آنچه که از دیگران غائب بوده و برای آنان ناپیدا است خداوند می‌داند. چنانکه امام علی(ع) فرمودند: ««کل سرٍ عندک علانیة و کل غیب عندک شهادة»»» در قرآن کریم خداوند متعال یهودیان را تهدید کرده و خطاب به آنها فرموده: «آن مرگی که از آن می‏گریزید شما را درخواهد یافت و سپس نزد آن دانای نهان و آشکارا برگردانده می‏شوید تا به کارهایی که کرده‏اید آگاهتان سازد» عالم شهادت، شامل عالم مادی و غیر مادی نیز می‌شود و منظور از شهادت، آگاهی خداوند به اعمال ظاهری آنان است.

• امام باقر(ع) در روایتی فرمودند: «مقصود از عالم الغیب این است که خدای عزوجل عالم است به آنچه از خلقش غایب است و نیز نسبت به آنچه در علمش تقدیر می‌کند و حکم می‌دهد پیش از آنکه آن را بیافریند و به فرشتگانش افاضه کند. این علم نزد او نگه داشته است و درباره آن مشیت دارد، هر گاه بخواهد، طبق آن حکم دهد (و آن را اجرا کند) و گاهی درباره آن بدا حاصل شود و اجرایش نکند و اما علمی که خدای عزوجل آن را تقدیر و حکم و امضا فرموده، علمی است که ابتدا به پیامبر اکرم(ص) و سپس به ما رسیده است». از جمع صدر و ذیل روایت استفاده می‌‌شود آنجا که خداوند می‌فرماید «عالم الغیب» اشاره به غیب مطلق است که ضرورتاً کسی از آن اطلاعی ندارد؛ زیرا علم خداوند در این مرحله عین ذات اوست و کسی را توان درک ذات الهی نیست. اما همین علم را خدای متعال طبق صریح آیه برای برخی از بندگانش آشکار می‌کند وقتی آشکار شد دیگر غیب به آن معنای مطلق نخواهد بود، هر چند بر بسیاری از مخلوقات مخفی است و اطلاعی از آن ندارند.

نتیجه گیری

• نتیجه اینکه تقسیم اشیاء به غیب و شهادت درباره انسان هاست ولی درباره خدا معنا ندارد زیرا همه چیز برای خداوند مشهود است و نزد او حاضر است و هیچ چیزی برای خدا غائب و پنهان نیست، لذا معنای صحیح ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ﴾ بودن خداوند متعال این است: آنچه که از دیگران غائب بوده و برای آنان ناپیدا است خداوند می‌‌داند نه آنچه که برای خداوند متعال غائب است.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: