بحث:جزیه در فقه اسلامی

جزیه

جزیه یک نوع مالیاتی است که سالیانه از «اهل کتاب» در برابر مسؤولیتی که دولت اسلامی به منظور تأمین امنیت جانی و مالی و عرضی بر عهده می‌گیرد، دریافت می‌گردد^[۱].

و این از مسائلی است که در قرآن در مورد وجوب آن تصریح شده است، آنجا که می‌فرماید: با کسانی از اهل کتاب که نه ایمان به خدا دارند و نه به روز جزا و نه آنچه خدا و رسولش تحریم کرده، حرام شمرند و نه آیین حق را می‌پذیرند، پیکار کنید، تا زمانی که جزیه را به دست خود با خضوع و تسلیم بپردازند^[۲]. جزیه اندازه ثابت و معینی ندارد و هر سال روی مصالح و توافق طرفین مبلغ آن از طرف مقامات دولتی تعیین می‌گردد. حکومت اسلامی حق دارد «جزیه» را به طور «سرانه» وضع کند؛ به این معنی که هر مرد بالغ و سالم هر سال مبلغی باید جزیه بدهد و یا اینکه جزیه را از «زمینی» بگیرد و یا اینکه مبلغی مالیات ارضی و مبلغی مالیات سرشماری به نام جزیه دریافت نماید^[۳].

دریافت خراج و جزیه توسط ائمه(ع) جز در زمان خلافت علی(ع) ثبت نشده و علت آن روشن است. اما در زمان پیامبر(ص) موارد متعددی در این زمینه به چشم می‌خورد که در اینجا به چند نمونه اشاره می‌شود و قبل از بحث به امان‌نامه‌ای که حضرت رسول(ص) به اُکَیدِر، حاکم دُومَة الجندل داد و این مقدمه، سبب شد برای گرفتن جزیه از اهل ایله و... اشاره می‌شود^[۴].

پانویس

↑ جزیه، در حقیقت همان‌گونه که از نامش پیداست جزاء (دستمزدی) است در برابر حفظ مال و جان و عرض شان که به حکومت می‌پردازند. علامه طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ط ٢، ١٣٩۴ ه. ق، ج۹، ص۲۵۲. نووی می‌نویسد: الجزية.... و هي مشتقة من الجزاء كانها جزاء اسكاننا اياه في دارنا و عصمتنا دمه و ماله و عياله.... تهذیب الاسماء و اللغات، اداره الطباعه المنیریه، مصر، ج٢، ص۵۱.
↑ ﴿قَاتِلُوا الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلَا يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ﴾ «با آن دسته از اهل کتاب که به خداوند و به روز بازپسین ایمان نمی‌آورند و آنچه را خداوند و پیامبرش حرام کرده‌اند حرام نمی‌دانند و به دین حق نمی‌گروند جنگ کنید تا به دست خود با خواری جزیه بپردازند» سوره توبه، آیه ۲۹.
↑ همان‌گونه که گذشت، جزیه اندازه ثابت و معینی ندارد. جهت اطلاع بیشتر به این منابع رجوع شود: العلامه الحلی، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، مکتبه مطبعه الاسلامی، قم، ط ١، ١۴١۵، ج۴، ص۴٨٩ به بعد؛ تهذیب الاحکام، ج۴، ص١۴٨، باب ۳۲، باب مقدار الجزیه؛ الاستبصار، ج۲، ص۵٣. باب مقدار الجزیه، جواهر الکلام، ج۲۱، ص٢۴۵، کتاب الجهاد فی کمیه الجزیه؛ الشیخ المفید، المقنعه، ص۲۷۲.
↑ علیدوست خراسانی، نورالله، منابع مالی اهل بیت، ص ۲۴۷.

[1] جزیه، در حقیقت همان‌گونه که از نامش پیداست جزاء (دستمزدی) است در برابر حفظ مال و جان و عرض شان که به حکومت می‌پردازند. علامه طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ط ٢، ١٣٩۴ ه. ق، ج۹، ص۲۵۲. نووی می‌نویسد: الجزية.... و هي مشتقة من الجزاء كانها جزاء اسكاننا اياه في دارنا و عصمتنا دمه و ماله و عياله.... تهذیب الاسماء و اللغات، اداره الطباعه المنیریه، مصر، ج٢، ص۵۱.

[2] ﴿قَاتِلُوا الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلَا يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ﴾ «با آن دسته از اهل کتاب که به خداوند و به روز بازپسین ایمان نمی‌آورند و آنچه را خداوند و پیامبرش حرام کرده‌اند حرام نمی‌دانند و به دین حق نمی‌گروند جنگ کنید تا به دست خود با خواری جزیه بپردازند» سوره توبه، آیه ۲۹.

[3] همان‌گونه که گذشت، جزیه اندازه ثابت و معینی ندارد. جهت اطلاع بیشتر به این منابع رجوع شود: العلامه الحلی، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، مکتبه مطبعه الاسلامی، قم، ط ١، ١۴١۵، ج۴، ص۴٨٩ به بعد؛ تهذیب الاحکام، ج۴، ص١۴٨، باب ۳۲، باب مقدار الجزیه؛ الاستبصار، ج۲، ص۵٣. باب مقدار الجزیه، جواهر الکلام، ج۲۱، ص٢۴۵، کتاب الجهاد فی کمیه الجزیه؛ الشیخ المفید، المقنعه، ص۲۷۲.

[4] علیدوست خراسانی، نورالله، منابع مالی اهل بیت، ص ۲۴۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]