بحث:فرق علم غیب خدا و علم غیب برگزیدگان خدا چیست؟ (پرسش)

پاسخ ها:

پاسخ دوم

هیچ موجودی در عالم امکان نیست مگر اینکه اشیا نسبت به او تقسیم میشوند به غیب و شهادت،مگر خداوند متعال که همه چیز در نزد او شهادت است زیرا هیچ غیبی از ذات او غایب تر نیست و آن هم نزد او معلوم است؛به همین دلیل در آیات می‌فرماید: ((حج ۱۷)) و ((فصلت ۵۴)) و این اوصاف بر غیر خداوند متعال صدق نمیکند. (ک.ح)

پاسخ سوم

۵. وبگاه پرسمان.

«وبگاه پرسمان» وابسته به «نهاد نمايندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‌ها» در پاسخ به این پرسش آورده است: «یکم: هر چند امامان معصوم(ع) از علم غیب برخوردارند و به وقایع گذشته و حوادث حال و آینده آگاهى دارند؛ اما تکلیف آنان مانند سایر افراد بشر، بر اساس علم عادى است و علم غیب براى آنان تکلیفى به دنبال نمى‌آورد. به عنوان مثال، امام براساس علم عادى خود، میوه‌اى را پیش روى خود مى‌بیند که مانعى از خوردن آن نیست و تناول آن جایز است؛ اگر چه براساس علم غیب، از مسموم بودن آن آگاهى دارد. در تأیید این مطلب دو دلیل ذکر شده است: الف. عمل براساس علم غیب، در برخى از موارد با حکمت بعثت پیامبران و نصب امامان منافات دارد؛ زیرا در این صورت، جنبه اسوه و الگو بودن خود را از دست خواهند داد و سایر افراد بشر، از وظایف فردى و اصلاحات اجتماعى - به بهانه برخوردار بودن ائمه از علم غیب و عمل بر اساس علم خدادادى - سر بازخواهند زد. ب. عمل دائمى براساس علم غیر عادى، موجب اختلال در امور است؛ زیرا مشیت و اراده غالب خداوند به جریان امور، بر اساس نظام اسباب و مسببات طبیعى و علم عادى نوع بشر تعلق گرفته است. به همین جهت پیامبر و ائمه(ع) براى شفاى بیمارى خود و اطرافیانشان، از علم غیب استفاده نمى‌کردند. شاید یکى از حکمت‌هاى ممنوع بودن تمسّک به نجوم، تسخیر جن و... براى غیب‌گویى و کشف غیرعادى حوادث آینده نیز همین اختلال در امور باشد. دوم: هر چند بر طبق روایات فراوان، امامان(ع) نسبت به حوادث گذشته، آینده و حال علم و آگاهى دارند؛ اما از روایاتى دیگر استفاده مى‌شود که این علم به صورت بالفعل نیست بلکه شأنى است؛ یعنى، هرگاه اراده کنند و بخواهند که چیزى را بدانند، خداوند سبحان آنان را عالم و آگاه خواهد کرد: «إِذَا أَرَادَ الْإِمَامُ أَنْ يَعْلَمَ شَيْئاً أَعْلَمَهُ اللَّهُ ذَلِكَ»؛ پس علم غیب امام شأنى است؛ نه فعلى و براساس همین نکته، ممکن است نسبت به نحوه شهادت خود با همه جزئیات آن، علم نداشته باشد؛ چون اراده نکرده که بداند. سوم: پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) تکالیف و وظایفى مخصوص به خود دارند و به همین جهت، آنان در عین اینکه مى‌دانستند دشمن در فلان جنگ غلبه خواهد کرد، وظیفه داشتند اقدام کنند و یا با اینکه مى‌دانستند کارى که انجام مى‌دهند، منجر به شهادتشان خواهد شد(مثل خوردن میوه مسموم و یا رفتن حضرت على به مسجد کوفه در شب نوزدهم رمضان)، این کارها را انجام مى‌دادند. این اعمال براى آنان، وظیفه‌اى مخصوص بود؛ مثل نماز شب که براى رسول اکرم (ص) واجب و براى سایر مسلمان‌ها، مستحب است. چهارم: وى این را به عنوان یک قول نقل کرده است. برخى از این موارد (مانند خوردن میوه زهرآلود به وسیله امام موسى کاظم و یا امام رضا) اجبارى و بدون اختیار بوده است. پس با اینکه مى‌دانستند به این وسیله به شهادت خواهند رسید؛ ولى به وسیله دشمن مجبور به خوردن آن شدند و گزینه دیگرى فرا روى آنان نبود. این پاسخ اگر چه در جاى خود درست است و شواهد تاریخى بر آن مهر تأیید مى‌زند؛ اما نمى‌تواند پاسخى براى همه موارد مورد نظر (مانند نحوه شهادت حضرت على(ع) و امام حسن مجتبى(ع)) باشد. پنجم: پاسخ اساسى به این سؤال در گرو شناخت چگونگى علم غیب امام است. پاسخ‌هاى پیشین نیز اگر بر اساس مطالب آتى تفسیر شود، توجیه صحیحى پیدا خواهد کرد. این بیان متوقف بر ذکر چند مطلب است: قضا و قدر الهى: قدر به معناى حد و اندازه است و مقصود از قدر الهى، این است که خداوند براى هر پدیده و مخلوقى، ویژگى‌هاى وجودى خاصى قرار داده است و تحت تأثیر علت یا علل خاصى آن را موجود مى‌گرداند؛ یعنى، پدید آمدن یک شى از علت خاص و نیز داشتن اوصاف و ویژگى‌هاى وجودى خاص، قدر آن شى و حد و اندازه وجودى آن است. به تعبیر دیگر، تقدیر الهى، همان نظام علت و معلولى حاکم بر جهان هستى است که هر پدیده‌اى، معلول علت خاصى است و قهراً اوصاف و خصوصیات وجودى‌اش، متناسب و برآمده از همان علت است. "قضا" به معناى قطعى کردن، فیصله دادن و به انجام رساندن کار است و مقصود از قضاى الهى، این است که خداوند به هر پدیده‌اى - با تحقق علت تامه‌اش - ضرورت وجود اعطا کرده است. تحقّق حتمى معلول، به دنبال تحقّق علت تامه، قضاى الهى است. قضا و قدر الهى در حقیقت از شئون خلق و ایجاد خداوند است و مى‌توان آن را به صفت خالقیت برگرداند. علم الهى به قضا و قدر پدیده‌هاى عالم هستى: خداوند از ازل عالم است به اینکه چه پدیده‌اى با چه اوصاف و ویژگى‌هایى، تحت تأثیر علت تامّه‌اش موجود است. علم خداوند به پدیده‌هاى هستى، علم با واسطه (علم به صورت آنها) نیست؛ بلکه خود پدیده‌ها با تمام وجودشان نزد او حاضرند. بنابراین علم خداوند، به حقایق عالم هستى، همان گونه که در متن واقع موجودند، تعلق مى‌گیرد. علم خداوند، علم حضورى به واقع عینى است. از سوى دیگر چون در مرتبه وجودى خداوند، زمان و مکان معنا ندارد، علم او به پدیده هاى عالم هستى، در بستر زمان نیست؛ بلکه گذشته و حال و آینده یک جا و یکسان نزد او حاضر است. اما براى ما که موجودات زمانى و محصور به زمان هستیم و تحقق عینى حوادث و پدیده ها را از دریچه زمان مى‌نگریم، برخى از حوادث در گذشته بوده و یا در آینده موجود خواهد شد. بنابراین علم خداوند به مخلوقات خویش، بدین معنا است که حقایق و حوادث هستى، همراه با بستر زمانى شان (گذشته، حال و آینده) یک جا نزد او حاضر است. به همین جهت این علم خداوند، موجب تغییر آنها نیست. علم خداوند، علم به متن واقع و حضور عین واقع، در نزد او است؛ یعنى، علم او به مخلوقات و پدیده‌هاى هستى، به همان صورت که در متن واقع موجودند، تعلق مى‌گیرد. علم خداوند به افعال اختیارى انسان نیز بر همین منوال است؛ یعنى، خداوند از ازل به افعالى که براساس اراده و اختیار انسان از او صادر مى‌شود، علم دارد و علم الهى به این واقعیات عینى - همان‌گونه که در خارج موجودند - تعلق مى‌گیرد و به همین جهت، این علم به خودى خود موجب جبر یا تغییر واقع عینى (تحقّق فعل اختیارى به دنبال تحقق علت تامه‌اش) نمى‌شود. علم امام: امام علاوه بر علم عادى - که براى نوع بشر قابل تحصیل است - از علم لدنى و خدادادى (علم غیب) نیز بهره‌مند است. امام به حسب علو رتبه وجودى‌اش، با لطف و اذن الهى به سرچشمه علم الهى متصل است و از حقایق حوادث عالم - همان‌گونه که در متن واقع هستند - آگاه مى‌باشد؛ یعنى، علم غیب امام، از سنخ علم الهى و متصل به آن منبع است. این دانش، علم به واقع عینى است و معنا ندارد که منشأ تغییر در حوادث عالم باشد. براساس علم غیب، حقایق حوادث عالم، از جمله افعال اختیارى خود امام، همراه با علت تامه‌اش - که علم عادى و اراده از اجزاى این علت است - نزد او حاضر است و این حضور، حضور بى‌واسطه عین معلوم و واقع عینى نزد امام است. بر این اساس، امام حقیقت افعال اختیارى خود را - مانند خوردن میوه مسموم و یا ضربت خوردن به دنبال حرکت به مسجد کوفه - از منظرى بالاتر (منظر علم الهى) مى‌نگرد. به همین جهت از آنجا که علم غیب امام، تأثیرى در حوادث عالم ندارد - چون به معناى حضور عین وقایع نزد عالم است - امام عکس‌العملى نشان نمى‌دهد و براساس علم عادى خود عمل مى‌کند و به همین علت، این علم براى امام تکلیف‌آور نیست؛ چون علمى موجب تکلیف است که مکلّف بتواند براساس آن علم، منشأ تغییر و تأثیر باشد. افزون بر این، وقتى امام با لطف و اذن خدا به مرتبه اعلاى کمال و علو وجودى مى‌رسد و با منبع علم الهى تماس مى‌یابد، در اوج مقام فنا در ذات حق است. او در این مقام خود را نمى‌بیند و خود را نمى‌پسندد. او فقط خدا را مى‌بیند و تنها مشیت الهى را مى‌پسندد. در این مقام، چون اراده و مشیت او را - براساس نظام علت و معلولى و قضا و قدر - در تحقّق حوادث و پدیده‌هاى هستى مى‌یابد، خواسته‌اى برخلاف آن ندارد. از دیگر سو، تلاش براى تغییر این حوادث از جمله شهادت خود، قطع نظر از اینکه تأثیرى ندارد، با مقام فنا و رضا و حب لقاءاللَّه نیز سازگار نیست. با توجه به این جواب، سایر پاسخ‌ها نیز مى‌تواند، توجیه درستى پیدا کند. پاسخ اول: که ائمه(ع) را مکلف به علم عادى مى‌دانست؛ نه علم غیب - چنین مستدل و موجه مى‌شود؛ که علم غیب امام، از سنخ علم الهى یعنى علم به واقع عینى است؛ همان‌گونه که در خارج محقق مى‌شود. چنین عملى تأثیرى در تغییر حوادث عالم ندارد و به همین دلیل تکلیف‌آور نیست. پاسخ دوم: نیز با توجه به حقیقت علم امام، کامل مى‌شود. اینکه علم غیب امام، شأنى است - یعنى هرگاه امام اراده کند که بداند، مى‌داند - کاملاً درست است؛ اما جاى این احتمال هست که ائمه(ع) با علم شأنى، از کیفیت شهادت خود آگاه بوده‌اند؛ یعنى اراده کرده‌اند که بدانند. روایات متعددى، نیز دلالت بر علم ائمه(ع) به شهادتشان دارد. در پاسخ سوم، اگر مقصود از اینکه تکلیف ائمه (ع) با سایر افراد بشر متفاوت است، این باشد که خداوند دو سنخ تکلیف جعل و تشریع کرده است (یک دسته براى پیامبر(ص) و امام و یک دسته براى سایر افراد بشر)؛ این سخن نادرست و غیر مطابق با واقع است. تکالیف الهى براساس مصالح و مفاسد آن، تشریع شده و همه افراد بشر - از جمله پیامبر و امام - در آن مشترک‌اند و به جز چند حکم خاص - که نبى اکرم (ص) داشته‌اند - بقیه احکام یکسان است. اما اگر مقصود این باشد که علم غیب ائمه (ع) به نحوه شهادتشان، برخلاف علوم عادى بشر، تکلیف وجوب حفظ جان از خطر و هلاکت را براى آنان به دنبال نمى‌آورد، پاسخ صحیحى است. این مسئله در گرو شناخت حقیقت علم الهى آنان است که در توضیح آن گذشت. بنابراین علم ائمه(ع) به آینده، از سنخ علوم عادى نیست و اقدام به امورى که منجر به شهادت آنان مى‌شود، خود را در هلاکت انداختن نیست. افزون بر این درجات و کمالاتى براى امامان مقدر شده که راه رسیدن به آن، از طریق تحمل همین بلاها و مصایب است».

پاسخ دیگر

((عَالِمُ الْغَیْبِ فَلَا یُظْهِرُ عَلَى غَیْبِهِ أَحَدًا إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ یَسْلُکُ مِن بَیْنِ یَدَیْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا)) (سوره جن 26 و 27)

از عبارات آیه چنین بر می آید که :غیب را بر برخی پیامبر آشکار می کنند و نه اینکه علم غیب را به آنها اعطا کنند. در مفردات راغب "یظهر" به معنی اطلاع یافتن از چیزی معنی شده است. و مشخص است که اطلاع داشتن از چیزی با عالم بودن به آن متفاوت است. علم غیب به معنی عالم بودن به اسرار و روابط بین پدیده های پشت پردة عالم است که جز خداوند کسی دیگری نمی داند، اما ممکن است برخی انسانها بعضی اشیاء و موجودات پشت پرده را ببینند یا از برخی حوادث آینده خبر دار شوند. اما با این اخبار نمی‌توانند تأثیری در امور داشته باشند. یا با علم غیب چیزی را تغییر دهند. به عنوان مثال همه اطلاع داریم که داروی پنی‌سیلین باعث خشک شدن چرک‌های داخل بدن می‌شود اما نمی‌دانیم که با چه متابولیسمی و چگونه؛ بنابراین نمی‌توانیم آن را تجویز کنیم یا نهی کنیم یا تغییری در خواص آن به وجود بیاوریم. اما یک پزشک با علم به روابط و خواص آن می‌تواند با این ابزار کارهای زیادی انجام دهد. مانند این مثال اخبار بسیاری هرروز از علوم مختلف به ما می‌رسد و ما از آنها اطلاع پیدا می‌کنیم اما به آنها علم نداریم و از آنها نمی‌توانیم استفادة خاصی بکنیم.

در بسیاری از روایات و داستانها می‌شنویم که ائمه از برخی حوادث آینده خبر می‌دادند. یا برخی علوم را که در آن روزگار کسی نمی‌دانست می دانستند، و یا به مقتضای هر سوالی بدون مطالعه و تحقیق فی‌المجلس جواب را می‌دانستند به طوری که عالم‌ترین عالمان بودند. پس آیا این علم به واسطه ی عالم بودن آنها به علم غیب بوده است؟

بخشی از این سوال همان است که در بالا پاسخ دادیم که گه گاه طومار علم غیب در مقابل ائمه باز می‌شده است و آنها به برخی از مسائل آینده آگاه می‌شده‌اند. با این حال در قطعی بودن این حوادث که در آن زمان به ائمه نشان می‌دادند هنوز می‌توان تردید کرد. زیرا ممکن بود این حوادث تغییر کند به همین دلیل نیز ائمه سعی می‌کردند با ادعیه یا سفارشات یا حرکت‌های خود و آگاه کردن دوستان خود این حوادث را تغییر دهند.

اما چرا اگر ایشان صاحب علم غیب نبودند، بر بسیاری از علومی که دیگران در آن زمان خبر نداشتند بدون مطالعه و تحقیق مشرف بودند.

پاسخ؛ وجود علم لدنی در نفس ائمه و پیامبران است.

پیامبر و ائمه به واسطه ی وظیفه خود که رهبری مادی و معنوی بشر و تزکیه و تعلیم آنها بوده است باید به برخی علوم مسلط باشند. به عنوان مثال اگر عالَم را به یک مدرسه ی بزرگ تشبیه کنیم که کاملاً مجهز به دوربین‌ها و بایگانی الکترونیکی چندرسانه ای قوی می‌باشد، مدیر مدرسه حتماً با ابزار خود می‌تواند از تمامی جزئیات و تمامی قسمتهای مدرسه در تمامی زمانهای گذشته آگاه شود. فقط کافی است بخواهد و پشت نمایشگر خود بنشیند و کنترل اطلاعات را به‌دست بگیرد.

این مدیر اگر بخواهد به خوبی دانش‌آموزان را هدایت کند و تعلیم دهد و از انحراف آنها جلوگیری کند باید به این ابزار مجهز باشد تا بداند که کدام شاگردش حرکت رو به جلو و موفقی داشته و کدام شاگرد رو به عقب حرکت می‌کند. ضمناً چون مدیر مدرسه وقت کافی برای دیدن جزئیات رفتار هرکدام از هزاران دانش آموز خود را ندارد از طریق ابزاری برای او نمودارها و اطلاعات کاملی تهیه می‌کنند و با توجه به علوم روانشناسی، پزشکی، رفتاری و سایر علوم، این داده‌ها را تحلیل می‌کنند ودر اختیار او می‌گذارند تا بتواند مدیریت مدرسه را درست به عهده بگیرد و حرکت دهد.

گرچه این مثال از برخی ابعاد ما را از مطلب دور می‌کند اما در برخی ابعاد که مربوط به دامنة وسیع علم و آگاهی ائمه و لزوم آن برای هدایت اجتماع بشری در کلان و خرد می‌باشد، ما را به مطلب نزدیک می‌کند. اگر امامی مانند امام موسی کاظم(ع) که سالها در زندانهای مخوف عباسی روزگار می‌گذرانند به این ابزار مسلط نباشد چگونه می‌تواند هدایت مادی و معنوی جامعه را به دوش بگیرد و حرکت‌هایی در جهت تنظیم آن ایجاد کند؛ یا اگر امام حسین(ع) براساس داده‌های تحلیل شدة در دسترس خود به نتیجة قطعی نرسیده بود که یک قیام خونین نیاز است تا جامعه تنظیم شود، به آن خوبی و به آن زیبایی نمی‌توانست در موقع مناسب و با شکل مناسب جامعه را برای قرنها تنظیم کند.

ابوعبدالله صادق(ع) گفت: ذات الله را دو گونه علم است: گونه‌ای پنهان شده در خزانه ی غیب که جز الله بر آن واقف نباشد. تغییر در سرنوشتها براساس همین علم پنهان رخ می‌دهد. گونه ی دوم علمی است که در اختیار فرشتگان و رسولان الهی قرار داده است ما نیز از گونة دوم باخبریم (گزیده کافی حدیث 58)

ابوعبدالله صادق (ع) گفت: همانا خداوند تبارک و تعالی یکتا است. و یکتایی ویژه ی اوست در فرمانروایی خود یکی وتنها است از آنها پس جمعی را آفریده و بر فرمان خود گماشت. ما از آن جمع هستیم. ماییم حجت خدا در میان بندگانش ماییم گنجواران خدا بردانشش.(گزیده‌ کافی حدیث 82)

ابوجعفر باقر (ع) فرمود: حتماً‌که خدا را دو گونه علم است: علمی منتشر و علمی پنهان. علم منتشر در اختیار فرشتگان و رسول است و آنچه فرشتگان و رسولان می‌دانند ما نیز می‌دانیم و علم پنهان همان علمی است که تنها در نزد خداست و مادر (یعنی سرچشمة) همه ی علوم است که چون بر صفحه ی دفتر آفرینش ثبت و ظاهر شود و به وسیله ی فرشتگان و رسولان جامه ی عمل می‌پوشد (گزیدة کافی حدیث 90)

http://quranpapers.persianblog.ir/post/12/

استاد بهبودی در شرح این احادیث می‌فرماید: حقیقت علم، همان نوامیس طبیعت است این نوامیس و این عوامل برخی برای فرشتگان و رسولان، و شمه‌ای برای افراد بشر مکشوف شده است که آن را علم منتشر می‌خوانیم و آن قسمت که برای هیچ کس مکشوف نشده و در نزد الله است علم پنهان می‌خوانیم.

پس علومی که نزد ائمه است همگی از جنس علم غیب نیست زیرا علم غیب الهی چنانچه به دست یکی از افراد بشر برسد دیگر علم غیب نیست. اما محققاً ائمه از علوم دیگری بهره‌مندند که دیگر افراد بشر به آن دسترسی ندارند که این به مقتضای مقام ولایت و امامت آنها است و آن را علم لدنی می‌نامیم. البته بعید نیست که با پیشرفت دانش بشری بسیاری از این علوم به دست بشر برسد. چنانکه بسیاری از علومی که ائمه از آن برخودار بودند و در اختیار شاگردان خاص خود گذاشته بودند اکنون با پیشرفت علم به دست تمامی اقشار بشر رسیده است اما در آن زمان منحصراًَ در اختیار ائمه بوده است.

لازم به ذکر است که از علم لدنی هم تعبیرات متفاوتی شده است. از جمله صوفیان آن را به علومی که از راه تصرف و ریاضت به‌دست می‌آورند اطلاق می‌کنند که البته این معنا مدنظر نویسنده نیست.

این علوم همان علومی است که پیامبران و امامان نیاز دارند تا از طریق آنها بتوانند به مدیریت جوامع بپردازند و هدایت الهی را در تشریح و تکوین پیاده سازی نمایند و مردم را تعلیم و تزکیه دهند. که البته نمی‌توان همة آنها را از راه تعلیم و تعلم، تجربه، کشف و شهود و... به‌دست آورد و آنها منحصر در وجود مقدس ایشان بوده است.

همان طور که در مثال مدیر مدرسه ذکر شد. مدیر مدرسه می‌تواند از طریق ابزار و وسایلی که در اختیار دارد از جزئیات عملکرد تمامی دانش‌آموزان آگاه شود و یا در مجموع از روند پیشرفت تحصیلی آنان مطلع گردد. البته به دلیل محدودیت وقت و قوای ذهنی مدیر مدرسه ایشان نمی‌تواند هر هفته تمامی پرونده‌های دانش‌آموزان را برای تمامی اعمال و رفتارشان بازبینی کند اما می‌تواند گزارش‌های تحلیلی را براساس کلاس، ردة سنی، پیشرفت‌های علمی و... از طریق کارکنان مدرسه در اختیار او قرار می گیرد را ملاحظه کند و تحلیل درستی از اعمال دانش آموزان خود داشته باشد و در نتیجه می‌تواند برنامه‌ریزی درستی برای امور مدرسه داشته باشد.

قاعدتاً اگر بپذیریم که پیامبران و ائمه مدیریت هدایت جوامع بشری را به عهده داشته و دارند، باید به این گونه اطلاعات در مورد تک‌تک افراد جامعه دسترسی داشته باشند.

وَقُلِ اعْمَلُواْ فَسَیَرَى اللّهُ عَمَلَکُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ وَسَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ (التوبه آیة 105)

«به اینان بگو: در کار نیک بکوشید تا رضای خدا را حاصل نمایید. به زودی خدا و رسول خدا با مؤمنان شاهد کردار شما خواهند بود و از آن پس شما را به سوی خدای دانای نهان و آشکار باز می‌گردانند و خدای دانا شما را به دستاوردتان با خبر و آگاه خواهد ساخت» (به نقل از معانی القرآن)

البته این گونه اطلاعات را نباید علم غیب دانست بلکه جزئ همان اطلاعات و علومند که ذکر شد. به چند دلیل:

1-اعمال دیگران را حتی اگر در خلوت باشد نه تنها خود فرد دیده است بلکه فرشتگان مأمور به ثبت و ضبط اعمال آنها را در جا ثبت کرده‌اند. که قابل رویت برای برخی فرشتگان و افراد خاص بشر نیز هست. پس این اطلاعات از نوع علوم غیبی که هیچ کس جز خداوند نمی‌داند نیست. بلکه اطلاعاتی است که به نظر خیلی طبیعی می‌آید که مدیر یک مجموعة تعلیم و تزکیة بشری باید داشته است.

همانطور که مدیریت یک مدرسه، بدون داشتن اطلاعات از اعمال و رفتار دانش آموزان، حتی در خانه، عملی نیست مدیریت بریک جامعه به قصد تزکیه و تعلیم افراد آن بدون داشتن این اطلاعات و علم تحلیل و تصمیم‌گیری در مورد آنها بی‌معنی است.

2- اصولاً این اطلاعات از نوع علم نیست بلکه یک نوع اطلاعات است امام دانش تحلیل آن و اخذ بهترین تصمیم علمی است که خداوند به طور غیر اکتسابی به ائمه و پیامبران تعلیم می‌دهد.

3-اگر به عنوان مثال کسی مواردی از نوع نیات انجام برخی کارها در آینده را، از روی علم و نه حدس و گمان و پیش‌بینی بداند، به عنوان علم غیب خواهد بود. اما اگر عمل کسی را که در گذشته انجام شده است از طریق ملائکه موکل دریافت کند و به صورت اطلاعاتی مصور بداند به معنای دانستن علم غیب نیست.

نکتة دیگری که از این آیه لازم به ذکر است این است که نباید تصور کرد که ائمه و پیامبران تمامی کارهای همة انسانها را در طول روز یا ماه یا هفته مشاهده می‌کنند بلکه این مشاهده به طریقی مانند طرق آماری و تحلیل داده‌ها و... می‌باشد و یا نتایج آنها را از طریق پیامدهای این اعمال در طبیعت، جامعه و اشخاص دریافت می کنند و لزوماً به معنی دیدن تمام جزئیات اعمال نیست. زیرا در این صورت باید توانایی فکری فوق‌العاده و فوق انسانی و فرا زمانی برای پیامبران و مؤمنان ذکر شده تصور کنیم زیرا با یک محاسبه ی ساده می‌توان دید که اگر کسی بخواهد نامة اعمال یک میلیارد نفر انسان را ببیند به طوری که برای هرفرد فقط یک ثانیه‌ اختصاص دهد که البته می‌دانیم ممکن است فقط برای گفتن نام برخی افراد بیش از این زمان مصرف شود، حدود 31 سال طول می‌کشد مشروط براینکه 24 ساعته بدون وقفه و بدون خوابیدن بخواهد این کار را انجام دهد. که البته این کار برای هیچ انسانی قابل انجام نیست. پس نوع دیدنی که در آیه ذکر شده است این طور نیست که پیامبر یا ائمه بخواهند مستقیماً نامة اعمال هرکدام از افراد را تک‌تک و جداگانه بررسی کنند. اما در هر لحظه این امکان را دارند که بنا به ضرورت آن را ببینند و این ابزاری است که خداوند در اختیار آنها قرار می‌دهد تا به خوبی بتوانند مدیریت هدایت جوامع بشری را به عهده بگیرند.

دارا بودن دانش بیشتر نسبت به سایر دانشمندان زمانه نیز نشانه ی عالم به غیب بودن نیست.

شکی نیست که ائمه و پیامبران دارای دانش بیشتری نسبت به عالم‌ترین افراد زمانه ی خود بودند که آن را از راه تحصیلات به‌دست نیاورده بودند. بلکه نوعی الهام قلبی آن دانش را در وجود آنها قرار داده است. اما نمی‌توان گفت که این دانش علم غیب بوده است به عنوان مثال اگر کسی در 1400 سال پیش گفته باشد که زمین به دور خورشید می‌چرخد یا زمین گرد است به معنای علم غیب او نیست و یا اگر با کمک وحی و تعلیم جبرئیل در 8000 تا 000/10 سال پیش کشتی با استحکام فوق‌العاده بسازد عالم غیب نیست و یا اگر مانند حضرت عیسی آنچه در خانه‌های مردم موجود است به آنها خبر دهد آنها را علم غیب نمی‌گوییم. از این نوع علوم که گاهی به عنوان معجزه در زمان آن پیامبر توسط ایشان استفاده می‌شده است گرچه خرق عادت و علمی فوق‌العاده بوده است اما علم غیب نیست.