بکر بن عبدالله بن حبیب مزنی در تراجم و رجال
این مدخل زیرشاخهٔ بحث بکر بن عبدالله بن حبیب مزنی است. بکر بن عبدالله بن حبیب مزنی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بکر بن عبدالله بن حبیب مزنی در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردآشنایی اجمالی
بکر بن عبدالله بن حبیب[۱]، در سند شش روایت تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از کتاب‌های التوحید، الخصال و علل الشرائع واقع گردیده است؛ برای نمونه:
«حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ اَلْحَسَنِ اَلْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا اَلْقَطَّانُ عَنْ بَكْرِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ قَالَ حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ قَالَ حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ اَلْفَضْلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ 
وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا
[۲] فَقَالَ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أَنْ يَقُولَ قَبْلَ طُلُوعِ اَلشَّمْسِ عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ قَبْلَ غُرُوبِهَا عَشْرَ مَرَّاتٍ لاٰ إِلٰهَ إِلاَّ اَللّٰهُ وَحْدَهُ لاٰ شَرِيكَ لَهُ لَهُ اَلْمُلْكُ وَ لَهُ اَلْحَمْدُ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ هُوَ حَيٌّ لاَ يَمُوتُ بِيَدِهِ اَلْخَيْرُ وَ هُوَ عَلىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ قَالَ فَقُلْتُ لاٰ إِلٰهَ إِلاَّ اَللّٰهُ وَحْدَهُ لاٰ شَرِيكَ لَهُ لَهُ اَلْمُلْكُ وَ لَهُ اَلْحَمْدُ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ يُمِيتُ وَ يُحْيِي فَقَالَ يَا هَذَا لاَ شَكَّ فِي أَنَّ اَللَّهَ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ يُمِيتُ وَ يُحْيِي وَ لَكِنْ قُلْ كَمَا أَقُولُ»[۳].[۴]
شرح حال راوی
نام راوی در کتاب‌های رجالی قدما تنها در رجال النجاشی عنوان شده و دارای یک اثر علمی به نام کتاب نوادر بوده است و در اسناد شماری از روایات نیز قرار گرفته است.
نجاشی: "بكر بن عبدالله بن حبيب المزني يعرف وينكر، يسكن الري له كتاب نوادر. أخبرنا الحسين بن عبيدالله قال: حدثنا علي بن محمد القلانسي قال: حدثنا حمزة عن بكر بكتابه"[۵].
علامه شوشتری پس از نقل عبارت نجاشی درباره راوی کتاب بکر بن عبدالله بن حبیب که در رجال النجاشی با عنوان «حمزه» از وی یاد شده، نوشته که معلوم نیست مراد از آن کیست[۶]؛ لکن از بعضی اسناد فهمیده می‌شود که مراد از حمزه در عبارت نجاشی، ابوالقاسم حمزة بن القاسم العلوی[۷] است[۸].
یادآوری: عنوان ابو محمد بکر بن عبدالله بن حبیب یا ابو علی بکر بن عبد الله بن حبیب الأهوازی در بعضی اسناد روایات اهل سنت ذکر شده است[۹]؛ لکن دلیلی از جهت راوی و مرویٌ عنه بر اتحادش با راوی مورد بحث به دست نیامد.[۱۰]
طبقه راوی
بکر بن عبدالله بن حبیب با چهار واسطه[۱۱] از امام باقر(ع)، با سه و گاهی با چهار واسطه[۱۲] از امام صادق(ع) روایت نقل کرده و بی‌واسطه از معصومان(ع) حدیثی نقل نکرده است، پس از طبقه هفتم راویان به شمار می‌رود.[۱۳]
استادان و شاگردان راوی
از استادان حدیثی وی در اسناد روایات، می‌‌توان به علی بن زیاد، تمیم بن بهلول، الفضل بن صقر العبدی، علی بن محمد، عبدالله بن محمد بن باطویه (ناطویه)، عمر بن عبدالله، عطیة بن اسماعیل بن إبراهیم الأنصاری، عبدالرحیم بن علی بن سعید الجبلی، محمد بن اسحاق الکوفی الجعفی، العباس بن الفرج، عثمان بن عبید، نصیر بن عبید و عبدالله بن الصلت[۱۴] اشاره کرد.
احمد بن یحیی بن زکریا القطان، حمزة بن قاسم و محمد بن أبی عبدالله الکوفی[۱۵] نیز از او روایت نقل کرده‌اند که در زمره شاگردان حدیثی وی شمرده می‌شوند.[۱۶]
مذهب راوی
با توجه به یادکرد نام وی در رجال النجاشی که به راویان امامی اختصاص دارد، باید ایشان را از راویان امامی به شمار آورد. افزون بر آن، مضامین روایاتش نیز آن را گواهی می‌دهند؛ برای نمونه:
«حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ اَلْحَسَنِ اَلْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا اَلْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا بَكْرُ بْنُ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ قَالَ حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ قَالَ حَدَّثَنِي عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ أَبِي اَلْهُذَيْلِ : وَ سَأَلْتُهُ عَنِ اَلْإِمَامَةِ فِيمَنْ تَجِبُ وَ مَا عَلاَمَةُ مَنْ تَجِبُ لَهُ اَلْإِمَامَةُ فَقَالَ إِنَّ اَلدَّلِيلَ عَلَى ذَلِكَ وَ اَلْحُجَّةَ عَلَى اَلْمُؤْمِنِينَ وَ اَلْقَائِمَ بِأُمُورِ اَلْمُسْلِمِينَ وَ اَلنَّاطِقَ بِالْقُرْآنِ وَ اَلْعَالِمَ بِالْأَحْكَامِ أَخُو نَبِيِّ اَللَّهِ وَ خَلِيفَتُهُ عَلَى أُمَّتِهِ وَ وَصِيُّهُ عَلَيْهِمْ وَ وَلِيُّهُ اَلَّذِي كَانَ مِنْهُ بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى اَلْمَفْرُوضُ اَلطَّاعَةِ بِقَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ[۱۷] اَلْمَوْصُوفُ بِقَوْلِهِ إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ[۱۸] اَلْمَدْعُوُّ إِلَيْهِ بِالْوَلاَيَةِ اَلْمُثْبَتُ لَهُ اَلْإِمَامَةُ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ بِقَوْلِ اَلرَّسُولِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ عَنِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَ لَسْتُ أَوْلَى بِكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ قَالُوا بَلَى قَالَ فَمَنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاَهُ اَللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاَهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ اُنْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اُخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ وَ أَعِنْ مَنْ أَعَانَهُ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ أَمِيرُ اَلْمُؤْمِنِينَ وَ إِمَامُ اَلْمُتَّقِينَ وَ قَائِدُ اَلْغُرِّ اَلْمُحَجَّلِينَ وَ أَفْضَلُ اَلْوَصِيِّينَ وَ خَيْرُ اَلْخَلْقِ أَجْمَعِينَ بَعْدَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ بَعْدَهُ اَلْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ ثُمَّ اَلْحُسَيْنُ سِبْطَا رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ اِبْنَا خَيْرِ اَلنِّسْوَانِ أَجْمَعِينَ ثُمَّ عَلِيُّ بْنُ اَلْحُسَيْنِ ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ ثُمَّ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ثُمَّ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ ثُمَّ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ ثُمَّ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ ثُمَّ اَلْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ ثُمَّ اِبْنُ اَلْحَسَنِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ إِلَى يَوْمِنَا هَذَا وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ وَ هُمْ عِتْرَةُ اَلرَّسُولِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ اَلْمَعْرُوفُونَ بِالْوَصِيَّةِ وَ اَلْإِمَامَةِ وَ لاَ تَخْلُو اَلْأَرْضُ مِنْ حُجَّةٍ مِنْهُمْ فِي كُلِّ عَصْرٍ وَ زَمَانٍ وَ فِي كُلِّ وَقْتٍ وَ أَوَانٍ وَ هُمُ اَلْعُرْوَةُ اَلْوُثْقَى وَ أَئِمَّةُ اَلْهُدَى وَ اَلْحُجَّةُ عَلَى أَهْلِ اَلدُّنْيَا إِلَى أَنْ يَرِثَ اَللَّهُ اَلْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَيْهٰا وَ كُلُّ مَنْ خَالَفَهُمْ ضَالٌّ مُضِلٌّ تَارِكٌ لِلْحَقِّ وَ اَلْهُدَى وَ هُمُ اَلْمُعَبِّرُونَ عَنِ اَلْقُرْآنِ وَ اَلنَّاطِقُونَ عَنِ اَلرَّسُولِ وَ مَنْ مَاتَ لاَ يَعْرِفُهُمْ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً وَ دِينُهُمُ اَلْوَرَعُ وَ اَلْعِفَّةُ وَ اَلصِّدْقُ وَ اَلصَّلاَحُ وَ اَلاِجْتِهَادُ وَ أَدَاءُ اَلْأَمَانَةِ إِلَى اَلْبَرِّ وَ اَلْفَاجِرِ وَ طُولُ اَلسُّجُودِ وَ قِيَامُ اَللَّيْلِ وَ اِجْتِنَابُ اَلْمَحَارِمِ وَ اِنْتِظَارُ اَلْفَرَجِ بِالصَّبْرِ وَ حُسْنُ اَلصُّحْبَةِ وَ حُسْنُ اَلْجِوَارِ»[۱۹].[۲۰]
جایگاه حدیثی راوی
گذشت که نجاشی با "تعبير يعرف وينكر" به جایگاه حدیثی راوی اشاره کرده است. بر این اساس، علامه حلی و ابن داود از راوی در قسم دوم رجال خود که به راویان ضعیف اختصاص دارد، نام برده‌اند و تعبیر یعرف و ینکر را به گزارش از نجاشی درباره‌اش به کار گرفته‌اند.
نوه علامه مامقانی:"بعد تصريح النجاشي الخبير الثقة الجليل بأن المترجم تعرف روايته وتنكر، لا محيص عن الحكم عليه بالضعف، وكونه اثنى عشرياً لا يوجب الحكم عليه بالحسن، فهو ضعيف، والرواية من جهته تعد في الضعاف"[۲۱].[۲۲]
تحقیق
تعبیر "يعرف وينكر" که بیشترین موارد کاربردش درباره راویان در رجال ابن الغضائری مشاهده می‌شود، دو گونه است: گاه درباره حدیث به کار می‌رود و گفته می‌شود: حدیثه "يعرف وينكر" و گاه کاربردش در مورد خود راوی است و گفته می‌شود: "يعرف وينكر".
درباره معنای این جمله و دلالت یا عدم دلالتش بر ذم و ضعف راوی، اختلاف نظر است؛ برای نمونه:
علامه سید حسن صدر: "يعني يأخذ به تارة ويرد أخرى، أو أن بعض الناس يأخذونه، وبعضهم يرده، إما لضعفه أو لضعف حديثه، لا ظهور له بالقدح كما لا يخفی...[۲۳].
علامه مجلسی اول: "معناه أنه إذا روى مسنداً إلى الثقات فمعروف وحسن، وإذا روى عن الضعفاء، أو مرسلاً فمنكر"[۲۴].
وحید بهبهانی:"إنه ليس من أسباب الجرح ولا ظاهر في القدح في العدالة. نعم، هو من أسباب المرجوحية عند التعارض"[۲۵].
حق این است که جمله "يعرف وينكر" بر ذم و ضعف راوی دلالت ندارد، بلکه بیانگر آن است که برخی از احادیث این راوی مورد تأیید و پذیرش و برخی دیگر مطرود و غیر قابل پذیرش است که در صورت تعارض به آن اخذ نمی‌شود؛ چنان که از عبارت وحید بهبهانی استفاده می‌شود.[۲۶]
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: رجال النجاشی، ص۱۰۹، ش۲۷۷؛ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۲۰۸، ش۳؛ الرجال (ابن داود)، ص۴۳۲، ش۸۰؛ منهج المقال، ج۳، ص۷۶، ش۸۵۸؛ نقد الرجال، ج۱، ص۲۹۴، ش۷۸۵؛ مجمع الرجال، ج۱، ص۲۷۵؛ جامع الرواة، ج۱، ص۱۳۷؛ الوجیزة فی الرجال، ص۳۹، ش۲۹۸؛ الرجال (الحرّ العاملی)، ص۷۱، ش۲۳۶؛ فائق المقال، ص۹۲، ش۱۷۷؛ منتهی المقال، ج۲، ص۱۶۴، ش۴۷۵؛ بهجة الآمال، ج۲، ص۴۱۱؛ تنقیح المقال، ج۱۳، ص۱۱، ش۳۲۱۰؛ أعیان الشیعه، ج۳، ص۵۹۳؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۵۶، ش۲۲۲۴؛ قاموس الرجال، ج۲، ص۳۷۲، ش۱۱۸۲؛ معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۵۵، ش۱۸۶۰.
- ↑ «پیش از برآمدن آفتاب و پیش از فرو رفتن آن پروردگارت را با سپاس به پاکی بستای! » سوره طه، آیه ۱۳۰.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۵، ص۲۷۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص 592-593.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۰۹، ش۲۷۷.
- ↑ و راویه فی النجاشی حمزة ولم یعلم المراد منه. (قاموس الرجال، ج۲، ص۳۷۲، ش۱۱۸۲).
- ↑ نجاشی درباره ایشان نوشته است: حمزة بن القاسم بن علی بن حمزة بن الحسن بن عبید الله بن العباس بن علی بن أبیطالب(ع) أبو یعلی، ثقة، جلیل القدر، من أصحابنا، کثیر الحدیث. (رجال النجاشی، ص۱۴۰، ش۳۶۴). شیخ طوسی: حمزة بن القاسم بن محمد بن عبدالله بن الحسن بن عبیدالله بن العباس بن علی بن أبی طالب(ع). یروی عن سعد بن عبدالله، روی عنه التلعکبری إجازة. (الرجال، ص۴۲۴، ش۶۱۰۳).
- ↑ حمزة بن القاسم، قال: حدثنا بکر بن عبدالله بن حبیب: حدثنا تمیم بن بهلول.... (الإمامة و التبصره، ص۵۲). حدثنا أبو القاسم حمزة بن القاسم العلوی، قال: حدثنا بکر بن عبدالله بن حبیب عن سمرة بن علی.... (الإختصاص، ص۷۹).
- ↑ ر.ک: تاریخ مدینة دمشق، ج۱، ص۱۹۲، ج۱۵، ص۱۴۴.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص 593-594.
- ↑ ر.ک: الأمالی (صدوق)، ص۵۸۳، ح۲۸.
- ↑ ر.ک: الأمالی (صدوق)، ص۱۸۳، ح۱۳؛ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۳۸، ح۲۲۹۲؛ و....
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص 594.
- ↑ ر.ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۵، ص۷۹ و ۲۷۳؛ الأمالی (صدوق)، ص۱۸۳، (ح۱۳)؛ ص۴۳۵، (ح۲)، ص۴۹۱، (ح۵)؛ ص۴۹۱، (ح۶)؛ ص۵۵۷، (ح۱۵)؛ ص۵۶۶، (ح۵)؛ الخصال، ج۱، ص۲۱۱، (ح۳۵)؛ ص۲۲۸، (ح۶۷)؛ ص۳۱۹، (ح۱۰۴)، ج۲، ص۵۹۲، (ح۱).
- ↑ ر.ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۵، ص۷۹؛ رجال النجاشی، ص۱۰۹، ش۲۷۷؛ التوحید (صدوق)، ص۴۱، ح۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص 595.
- ↑ «ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید و اگر به خداوند و روز بازپسین ایمان دارید، چون در چیزی با هم به ستیز برخاستید آن را به خداوند و پیامبر بازبرید که این بهتر و بازگشت آن نیکوتر است» سوره نساء، آیه ۵۹.
- ↑ «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.
- ↑ الخصال، ج۲، ص۴۷۹، ح۴۶.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص 595-597.
- ↑ تنقیح المقال، ج۱۳، ص۱۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص 597.
- ↑ نهایة الدرایه، ص۴۳۷.
- ↑ روضة المتقین، ج۱۴، ص۵۵.
- ↑ الفوائد الرجالیه (بهبهانی)، ص۴۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص 598.