تأویل مشکل القرآن (کتاب)
| تأویل مشکل القرآن | |
|---|---|
 | |
| زبان | عربی |
| نویسنده | عبدالله بن مسلم بن قتیبه دینوری |
| ناشر | انتشارات دار الکتب العلمیة |
| محل نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | ۱۴۲۳ق، ۲۰۰۲ م، ۱۳۸۲ ش |
تأویل مشکل القرآن کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر تأویلات آیات قرآن می‌باشد. این کتاب اثر عبدالله بن مسلم بن قتیبه دینوری است و انتشارات دار الکتب العلمیة انتشار آن را به عهده داشته است.[۱]
دربارهٔ کتاب
این کتاب تألیف ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه دینوری مروزی است[۲] و در اواخر قرن چهاردهم هجری قمری با مقدمه و پاورقی‌ها و فهرست‌هایی از سید احمد صقر در مصر به چاپ رسیده است[۳]. مقدمه «صقر» ۸۶ صفحه در شرح‌حال مؤلف و معرفی کتاب و حجم خود کتاب ۵۷۸ صفحه و ملحق و فهرست‌های آن ۱۲۷ صفحه می‌باشد.
این کتاب تفسیر ترتیبی نیست و مؤلف آن را در ردّ کسانی که بر بلاغت قرآن طعن زده بودند، تألیف کرده[۴] و ضمن آن به تفسیر متشابهات و آنچه مخالفان به‌عنوان تناقضات قرآن مطرح کرده بودند، پرداخته است. مؤلف به اشباه و نظایر در معانی قرآن توجه کرده و در تفسیر و توضیح آیاتی از ۳۷ سورۀ قرآن به صورت پراکنده و غیر ترتیبی سخن گفته است [۵].
ویژگی‌های زبان عرب با عنوان "باب ذكر العرب و ما خصّهم الله به من العارضة و البيان و اتساع المجاز"، وجوه قرائت‌ها، نزول قرآن بر هفت حرف، نقصان مصحف ابن مسعود، زیادی دو سوره در مصحف ابیّ، تناقض و اختلاف ادعا شده در قرآن، حکمت وجود متشابه در قرآن، مجاز، استعاره، مقلوب، حذف و اختصار، تکرار و زیادی کلام، کنایه و تعریض، مخالفت ظاهر لفظ با معنا در قرآن و معانی حروف مقطعه، مطالب دیگری است که مؤلف در این کتاب دربارۀ آنها بحث کرده است[۶]. وی ۴۴ کلمه از کلمات قرآن را در بابی با عنوان "اللفظ الواحد للمعاني المختلفة" آورده و دربارۀ معانی مختلف آنها و برگرداندن آنها به یک معنای مشترک بحث کرده است[۷].
درباره تفسیر حروف و افعال غیر منصرف به کار رفته در قرآن و استعمال برخی حروف در معنای حروفی دیگر نیز مطالبی دربر دارد[۸]. فضای غالب مباحث و مطالب این کتاب ادبی است و ازاین‌رو، می‌توان این کتاب را از تفسیرهای ادبی غیر ترتیبی به شمار آورد[۹]. برخی آن را از تفاسیر لغوی به شمار آورده و در ردیف المفردات راغب ذکر کرده‌اند[۱۰]. این کتاب را به لحاظ اینکه مؤلف آن از اهل تسنن و ۱۶ سال آخر عمر وی در عصر غیبت صغرا بوده و به احتمال زیاد این کتاب را در آن ۱۶ سال تألیف کرده است، می‌توان از کتاب‌های تفسیری اهل تسنن در عصر غیبت صغرا به شمار آورد.
شایان توجه است که محقق در تحقیق و نشر این کتاب بر سه نسخۀ خطی آن اعتماد داشته است:
- نسخه دار الکتب المصریه به خط ابو طالب بن عبدالواحد، معروف به برهان الدین، در سال ۵۵۸ ه. ق.
- نسخۀ کتابخانه مراد ملّا که در سال ۵۳۲ ه. ق مکتوب شده است.
- نسخه دار الکتب المصریه که در سال ۳۷۹ ه. ق به خط محمد بن احمد بن یحیی نوشته شده است [۱۱].
گفتنی است باتوجه به اینکه سند معتبر به این کتاب وجود ندارد و ناسخان آن نیز ناشناخته‌اند، صحت سند روایات این کتاب قابل اثبات نمی‌باشد و از روایات این کتاب تنها به‌عنوان تأیید می‌توان بهره برد. به‌خصوص که بسیاری از روایات آن مرسل و بدون سند است.[۱۲]
فهرست کتاب
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دربارهٔ پدیدآورنده
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
پانویس
- ↑ وبگاه نیل و فرات
- ↑ ابن قتیبه، تأویل مشکل القرآن، ص۱-۷۶؛ داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۲۴۵ و ۲۴۶، رقم ۲۳۴.
- ↑ تاریخ چاپ کتاب معلوم نیست ولی تاریخ پایان یافتن نگارش مقدمه آن ۱۷ رمضان ۱۳۹۳ ه.ق ذکر شده است (ر. ک: ابن قتیبه، تأویل مشکل القرآن، مقدمه ص۸۷).
- ↑ ر. ک: ابن قتیبه، تأویل مشکل القرآن، مقدمه ص۷۷، و خود کتاب ص۲۲ و ۲۳.
- ↑ ر. ک: ابن قتیبه، تأویل مشکل القرآن، ص۳۱۱-۴۳۸.
- ↑ ر. ک: ابن قتیبه، تأویل مشکل القرآن، ص۱۲-۳۱۰.
- ↑ ر. ک: ابن قتیبه، تأویل مشکل القرآن، ص۴۳۹-۵۱۵.
- ↑ ر. ک: ابن قتیبه، تأویل مشکل القرآن، ص۵۱۷-۵۷۸.
- ↑ برای آشنایی بیشتر با ویژگی‌های این کتاب ر. ک: عکش، ابن قتیبة الدینوری و جهوده اللغویة؛ ص۱۲۴-۱۵۳.
- ↑ ر. ک: معرفت، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، ج۲، ص۵۱۱-۵۱۲.
- ↑ ر. ک: ابن قتیبه، تأویل مشکل القرآن، مقدمه ص۸۵-۸۶.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۴۸۸-۴۸۹.