تاریخ الأمم و الملوک (کتاب)
(تغییرمسیر از تاریخ الرسل (الامم) والملوک)
تاریخ الأمم و الملوک، کتابی است یازده جلدی که به نقل وقایع سیاسی از آغاز خلقت "پیش از اسلام و پس از آن" تا سال ۳۰۲ ق می‌پردازد. پدیدآورنده این اثر محمد بن جریر بن یزید طبری است و انتشارات دار التراث و برخی دیگر از ناشران انتشار آن را به عهده داشته‌اند. این کتاب توسط مؤسسة عزالدین در ۱۳ جلد به چاپ رسیده است.[۱]
دربارهٔ کتاب
- در معرفی این کتاب آمده است: «نام اصلی کتاب تاریخ الأمم و الرسل و الملوک است اما به تاریخ طبری مشهور شده است. این کتاب به سبب تفصیل، قدمت و روش خاص مؤلف، اثری منحصر به فرد و معتبر است. تاریخ دقیق آغاز تألیف آن معلوم نیست، ولی مسلم است که طبری پس از نوشتن جامع البیان فی تفسیر القرآن به تألیف آن پرداخته است [۲]. وی تفسیر خود را از ۲۸۳ تا ۲۹۰ بر شاگردانش املا می‌‌کرده [۳] و سپس اجازه روایت تاریخ خود را تا حوادث ۲۹۴، یعنی تا پیش از روی کار آمدن مقتدر "۲۹۵-۳۲۰"، به شاگردانش داده است [۴]. به نوشته یاقوت حموی متوفی در قرن هفتم، تألیف تاریخ طبری در ۳۰۳ به پایان رسیده است [۵].
- تاریخ طبری از دو بخش تاریخ جهان و تاریخ اسلام تشکیل می‌‌شود. قسمت اعظم این اثر، یعنی بخش تاریخ اسلام آن، به ترتیبِ سالشمار هجری و منحصر به رویدادهای سیاسی و شرح جنگ‌هاست. بخش تاریخ جهان ترتیب سالشمار ندارد و ترتیب آن موضوعی است، اگرچه در تنظیم مطالب تقدم زمانی حفظ شده است. طبری گفته است که هدفش در این کتاب ذکر تاریخ شاهان، از عاصی و مطیع و نیز تاریخ پیامبران است و تاریخ و زمان را به شب و روز تعیین کنند [۶] و درست به همین سبب، کتابش را با بحث درباره زمان و ماهیت و مقدار آن از ابتدای خلق آدم آغاز نموده و در این خصوص بعد از نقل گزارش‌های مفصل از راویان اخبار، به عقاید ادیان و امت‌های گوناگون و آرای زرتشتیان استناد کرده است. طبری مسلماً اولین کسی نبوده که وقایع نگاری را براساس سالشمار تنظیم کرده، اما می‌‌توان گفت که این روش را به کمال رسانده است.»
- در ادامه معرفی آمده است: «قسمت اعظم تاریخ طبری مجموعه‌ای از روایات گوناگون از راویان مختلف است که به شکل معمولِ روایتِ خبر، نقل شده است، بدین صورت که ابتدا سلسله راویان و سپس خبر گزارش می‌‌شود؛ بنابراین تاریخ طبری صرفاً نقلی است و مؤلف دخل و تصرفی در منابع خود نکرده و مطالب را بدون در نظر گرفتن صحت و سقم آنها ضبط نموده است [۷]. شیوه نقل طبری معلوم می‌‌دارد که وی از منابع مکتوب استفاده کرده است [۸]. او هرگاه از منابعی استفاده کرده که اجازه نقل حدیث از آنها داشته، با بیان "حَدِّثنا"، "أَخبَرنا"، "کَتَبَ الیّ" گزارش داده است و هرگاه از منابعی سود جسته که اجازه نقل حدیث نداشته، با ذکر "قالوا"، "حَدّثوا"، "رُوِیَ" و "ذُکِرَ" گزارش آورده است. وی گاه مطلبی را از یک روایت با ذکر "امّا" بیان کرده، مانند "امّا واقدی" یا "امّا ابن اسحاق"، اینگونه مطالب به احتمال بسیار تفسیر و تعبیر خود طبری از محتوای یک روایت بوده است. گذشته از این موارد، طبری بخصوص در تاریخ خلفا و فتوح، شعر و خطابه آورده و بدین ترتیب نقل مستمر خبر را قطع کرده است.
- روایات و منابع طبری ویژگی‌هایی دارد که وقوف نداشتن بر آنها ممکن است به نتیجه گیری‌های نادرست بینجامد، از جمله آنکه هدف ناقلان این روایات تألیف اثر تاریخی نبوده است. بی‌تردید گزارش‌های ناقلان نخستین که طبری از آنها استفاده کرده، شرح کامل یک حادثه نبوده است. راویان مختلف، صحنه‌هایی از یک واقعه را که خود دیده یا درباره آن شنیده بوده‌اند و انگیزه ای نیز برای گفتن آن داشته‌اند، نقل کرده‌اند؛ بنابراین، یک روایت گاه برگرفته از منابع گوناگونی است که احتمالاً سهو و خلط و حذف و اضافه‌های دلبخواهی در آنها -که تا زمان طبری لااقل دویست سال دست به دست شده بوده‌اند- راه یافته است. این ویژگی‌ها بر تاریخ طبری -که مؤلف آن به منابع خود نگرش تاریخی داشته و کتاب را به ترتیب زمانی و موضوعی تدوین کرده- تأثیر نهاده است. طبری بر تاریخ خود ذیل نوشته است. پس از آن نیز ذیل‌هایی بر کتاب او نوشته شد که از آن جمله صلة تاریخ الطبری از عَریب بن سعد قُرطُبی "شامل ۲۹۰ تا ۳۲۰" و تکملة تاریخ الطبری از محمد بن عبدالملک همدانی "شرح حوادث ۲۹۵ تا ۵۱۲" است [۹]. تاریخ طبری را بعضی مؤلفان تلخیص و اسانید آن را حذف کرده‌اند[۱۰].»[۱۱]
- تاکنون یازده مجلد از این کتاب به چاپ رسیده است:
- جلد اول؛
- جلد دوم؛
- جلد سوم؛
- جلد چهارم؛
- جلد پنجم؛
- جلد ششم؛
- جلد هفتم؛
- جلد هشتم؛
- جلد نهم؛
- جلد دهم؛
- جلد یازدهم.
مباحث جلدهای کتاب
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دربارهٔ پدیدآورنده
طرح جلد کتاب
 |
| ||||||||
| انتشارات دار التراث | انتشارات دار المعارف | انتشارات دار الفکر | انتشارات نامعلوم | انتشارات دار الکتب العلمیة | انتشارات دار المعارف | انتشارات دار ابن حزم | انتشارات دار التراث | نامعلوم | انتشارات دار إحیاء التراث العربی |
 |
 |
 |
| ||||||
| انتشارات نامعلوم | انتشارات بیت الأفکار الدولیة | انتشارات دار الفکر | انتشارات دار صادر | انتشارات نامعلوم | انتشارات دار المعارف | انتشارات نامعلوم | انتشارات المکتبة العصریة | انتشارات مؤسسة عز الدین | انتشارات دار صادر |
آثار وابسته
- ترجمه فارسی: تاریخ طبری
- گزیده: تاریخ بلعمی
- صحیح تاریخ الطبری
پانویس
- ↑ وبگاه کتابخانه ملی
- ↑ طبری، چاپ بیروت، مقدمه محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۱، ص ۲۲-۲۳.
- ↑ یاقوت حموی، ج ۱۸، ص ۴۲.
- ↑ یاقوت حموی، ج ۱۸، ص ۷۰.
- ↑ یاقوت حموی، ج ۱۸، ص ۴۴.
- ↑ چاپ لیدن، سلسله اول، ص ۷۸.
- ↑ برای سبب آن رجوع کنید به چاپ لیدن، سلسله اول، ص ۶-۷.
- ↑ رجوع کنید به جواد علی، مجلة المجمع العلمی العراقی، ج ۱، ص ۱۴۳-۲۳۱، ج ۲، ص ۱۳۵-۱۹۰، ج ۳، جزء ۱، ص ۱۶-۵۶، ج ۸، ص ۴۲۵-۴۳۶.
- ↑ برای آگاهی از ذیل‌های تاریخ طبری رجوع کنید به تاریخ نگاری در اسلام.
- ↑ ابن ندیم، ص ۲۹۱.
- ↑ کتاب دانشنامه جهان اسلام، ج ۱، ص ۳۱۱۴.
- ↑ وبگاه راسخون