تجسس در فقه سیاسی

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

مقدمه

تجسس: پیگیری امور پوشیده مردم و اطلاع‌گیری از اسرار آنها[۱]، خبرگیری و اطلاع از باطن افراد و کار دیگران[۲].

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا[۳].

عده‌ای تجسس و تحسس را به یک معنا و تفاوت آنها را در این نکته دانسته‌اند که تجسس به اطلاع‌یابی و شناخت امور مردم و برای شرّ اطلاق می‌شود، ولی تحسس آن خبری است که از خود فرد و برای او کسب می‌شود و در امور خیر است[۴]؛ مانند فَتَحَسَّسُوا مِنْ يُوسُفَ[۵].

کنجکاوی در امور شخصی و نقض حریم خصوصی افراد از محرمات الهی است که در قرآن کریم از آن نهی شده است: إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا[۶][۷][۸].

تجسس

«تجسس»، جست‌وجو کردن از امور پنهان دیگران. تجسس از عیوب و لغزش‌های مسلمان به نص قرآن کریم[۹] ممنوع و حرام است[۱۰]. البته تجسس به معنای زیرنظر گرفتن کارمندان دولت و نظارت بر عملکرد آنان در چارچوب قوانین و ضوابط، جایز، بلکه مطلوب است[۱۱][۱۲].[۱۳]

منابع

پانویس

  1. احمد بن یوسف سمین حلبی، عمدة الحفاظ، ج۱، ص۴۴۹.
  2. بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۵۱۷.
  3. «ای مؤمنان! از بسیاری از گمان‌ها دوری کنید که برخی از گمان‌ها گناه است و (در کار مردم) کاوش نکنید» سوره حجرات، آیه ۱۲.
  4. سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱۸، ص۳۲۳.
  5. «ای فرزندان من! بروید و از یوسف و برادرش خبر گیرید» سوره یوسف، آیه ۸۷.
  6. «برخی از گمان‌ها گناه است و (در کار مردم) کاوش نکنید» سوره حجرات، آیه ۱۲.
  7. برای اطلاع بیشتر ر. ک: بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۵۱۷. محسن معینی، "تجسس"، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۱، ص۴۷۶.
  8. نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص:۱۶۱.
  9. يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ «ای مؤمنان! از بسیاری از گمان‌ها دوری کنید که برخی از گمان‌ها گناه است و (در کار مردم) کاوش نکنید و از یکدیگر غیبت نکنید؛ آیا هیچ یک از شما دوست می‌دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ پس آن را ناپسند می‌دارید و از خداوند پروا کنید که خداوند توبه‌پذیری بخشاینده است» سوره حجرات، آیه ۱۲.
  10. جواهر الکلام، ج۱۳، ص۲۹۸.
  11. اجوبة الاستفتائات، ج۲۱، ص۱۰۷.
  12. فرهنگ فقه، ج۲، ص۳۶۱؛ فقه سیاسی، ج۷، ص۴۲۰.
  13. عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی، ص ۴۸۲.