توحید افعالی در معارف و سیره علوی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث توحید افعالی است. توحید افعالی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: توحید افعالی در قرآن - توحید افعالی در کلام اسلامی - توحید افعالی در اخلاق اسلامی - توحید افعالی در معارف و سیره علوی - توحید افعالی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

مراد از «توحید افعالی» آن است که در دار تحقق، هیچ فعلی و انفعالی انجام نمی‌گیرد مگر این که تحت سلطنت حضرت حق و به مشیت و اراده و اذن او است. پر واضح است که این امر هیچ‌گونه منافاتی با اختیاری بودن افعال انسان ندارد؛ زیرا از جمله مقدمات فعل اختیاری، خود اختیار است که خدای تعالی قدرت این اختیار را به انسان تملیک کرده و اراده و مشیت او بر فعل اختیاری انسان تعلق گرفته است. در زمینه توحید افعالی، تحلیل‌های دیگری وجود دارد که از سوی برخی مکاتب فلسفی و عرفانی ارائه شده که به نظر صحیح نمی‌رسد. از جمله اینکه اراده خدای تعالی بلکه ذات الهی، علت تامه همه موجودات از جمله افعال انسان‌ها است. روشن است که در این صورت، بندگان در افعال خود مجبور بوده و جایی برای اختیار وجود نخواهد داشت. از سوی دیگر بنابر وحدت وجود و موجود نیز، چون غیریتی در کار نیست، نسبت فعل به انسان نسبتی مجازی است و جبر و تفویض موضوعاً منتفی است. لاهیجی در شرح گلشن راز در بیان مراتب توحید شهودی که یکی از آنها توحید افعالی است، می‌نویسد: آنکه حضرت حق به تجلی افعالی بر سالک متجلی شود و سالک صاحب تجلی، جمیع افعال و اشیا را در افعال حق فانی یابد و در هیچ مرتبه هیچ شیئی را غیر از حق متعال فاعل نبیند و غیر از او مؤثر نشناسد..

منابع

1. سیدان، سید جعفر، مقاله «توحید»، دانشنامه امام علی ج۲