جابر بن حیان در تاریخ اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث جابر بن حیان است. جابر بن حیان از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: جابر بن حیان در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردآشنایی اجمالی
جابر بن حیان، فیلسوف، پزشک و شیمی‌دان نامی ایران و از رجال شهر طوس خراسان است[۱]. برخی او را از قبیله ازد و یا طرسوس دانسته‌اند ولی اکثر مورخان او را ایرانی تبار و ساکن یکی از روستاهای شهر طوس دانسته‌اند.
پدر جابر در طوس به شغل دارو فروشی مشغول بود. او از مخالفان حکومت بنی امیه بود و با ابومسلم خراسانی و سایر مخالفان اموی به صورت سری همکاری داشت؛ به همین سبب به وسیله طرفداران بنی امیه در خراسان به قتل رسید.
جابر پس از کشته شدن پدرش، از خراسان خارج شد و به مدینه رفت و خدمت حضرت باقر(ع) مشرف شد، ولی پس از مدت کوتاهی که امام محمد باقر(ع) به شهادت رسید، در ردیف شاگردان امام صادق(ع) قرار گرفت. وی پس از مدتی به کوفه مهاجرت کرد و در آنجا ساکن و به کوفی معروف شد.
جابر پس از مدتی به بغداد رفت و در آنجا به عنوان کیمیاگر وارد دربار هارون الرشید شد و با خاندان برامکه - وزرای نیرومند عباسیان - رابطه نزدیکی داشت[۲].[۳]
خدمات
جابر بن حیان، حکیم، ریاضی‌دان، منجم، فیلسوف، شیمی دان از شاگردان امام صادق(ع) و از بزرگان شیعه است.
گوستاولوبون[۴] و جرجی زیدان[۵] او را پدر علم شیمی در جامعه عربی دانسته‌اند.
وی اسید نیتریک، اسید سولفوریک، اسید نیترو، جوهر نشادر، نمک نشادر، سنگ جهنم، قلیاب، جیوه و... را کشف کرده است.
جابر یکی از اعجوبه‌های روزگار و نابغه‌ای است که نظیرش کمتر در تاریخ دیده شده است. او در تمام علوم و فنون، به ویژه در شیمی تألیفات زیادی دارد. به اقرار خودش، همه ایـن عـلوم را از حضرت امام صادق(ع) آموخته است و در تألیفاتش از آن حضرت، الهام گرفته است.
جابر مؤلفی پرکار بود و در زمینه کیمیا (شیمی)، فلسفه، عرفان، اخترشناسی، حساب، هندسه، کیهان‌شناسی، پزشکی، کلام و کشاورزی آثار ارزشمندی از خود به جا گذاشته است. تألیفات جابر را اعم از کتب و رساله تا ۵۰۰ مجلد شمرده‌اند[۶].
برخی از این دست نوشته‌ها از دستبرد روزگار در امان مانده‌اند؛
- السموم، در گیاه‌شناسی و جانورشناسی؛
- الخواص درباره خواص داروها و طرز ترکیب آنها؛
- الانتقال من القوة شامل اصول، نظریه‌ها و فرضیه‌ها است؛
- البیان در هندسه؛
- الزیبق در شیمی؛
- القمر و الشمس، در هیأت؛
- ترکیب؛
- الوجیه؛
- الاصول؛
- المنافع؛
- اسرار الکیمیا و اصول الکیمیا؛
- الحاوی...[۷].
جابر، نخستین شیمی دان مسلمان است[۸] که دو کتاب او به نام‌های السبعین و المیزان شالوده کیمیای اسلامی به شمار می‌رود[۹].
حکمای اروپا می‌گویند: ترقی شیمی امروز بر اثر بنایی است که پایه اصلی آن به دست جابر استوار شده است.
او نخستین کسی است که رسائلی در علم کیمیا تدوین و قواعد تجزیه و ترکیب را متقن و متفنن کرد[۱۰].
جابر هرگز در طول زندگی، زنی را به همسری نگرفت، وی در کوفه و یا شاید در طوس از مردم کناره گرفت و سرانجام در ۹۳ سالگی درگذشت.[۱۱]
منابع
پانویس
- ↑ جابر بن حیان، ص۱۶؛ زکی نجیب محمود، جابر بن حیان، ص۱۱ و جابر بن حیان، شیخ الکیمیا، ص۲.
- ↑ فضل الله کمپانی، حضرت امام صادق(ع)، ص۲۶۳.
- ↑ قریشی، سید حسن، اصحاب ایرانی ائمه اطهار، ص 137.
- ↑ تمدن اسلام و عرب، ص۶۱۴.
- ↑ تاریخ تمدن اسلام، ص۶۰۶.
- ↑ نام ۵۴ اثر از آثار جابر در کتاب جابر بن حیان اثر زکی نجیب محمود در ص۲۸ – ۳۹ آمده است.
- ↑ اخبار الحکماء، ص۱۱۱؛ الاعلام، ج۲، ص۱۰۲؛ اعیان الشیعه، ج۴، ص۳۰.
- ↑ زکی نجیب محمود، جابر بن حیان، ص۱۹.
- ↑ دایرة المعارف شیعه، ج۵، ص۲۴۶.
- ↑ الاعلام، ج۲، ص۹۲.
- ↑ قریشی، سید حسن، اصحاب ایرانی ائمه اطهار، ص 137-139.