جایگاه شورا در فقه سیاسی چگونه ترسیم شده است؟ (پرسش)
| جایگاه شورا در فقه سیاسی چگونه ترسیم شده است؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ فقه سیاسی |
| مدخل اصلی | شوری |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
جایگاه شورا در فقه سیاسی چگونه ترسیم شده است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث فقه سیاسی است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی فقه سیاسی مراجعه شود.
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین ابوالفضل شکوری در کتاب «فقه سیاسی اسلام» در این‌باره گفته است:
«شورا به معنای نظرخواهی از دیگران و دخالت دادن آنان نسبت به یک امر و پرهیز از تک‌روی و استبداد رأی می‌باشد. چراکه عقل‌ها متفاوت و فهم‌ها گوناگون است و تجربیات زندگی فردی و اجتماعی افراد همسان نیستند و استمداد از آنها، در حل مشکلات مربوط به امور انسان‌ها ضرورت دارد و این همان “شورا و استشاره” است. ضرورت عمل به شورا و مشاوره، ناشی از ماهیت خاص زندگی بشری می‌باشد؛ چون انسان موجودی اجتماعی و مدنی‌الطبع است و لذا امور زندگی او نیز باید به طور جمعی، تعاونی و مشاوره‌ای جریان پیدا کند و حل و فصل شود و لذا از لحاظ عقلی و به طور طبیعی ضرورت شورا و استشاره، غیر قابل انکار می‌باشد.
دین اسلام نیز چون آیینی است که به واقعیت‌ها توجه دارد و قضاوت‌های درست عقلانی را نفی نمی‌کند و مستقلات عقلیه را به رسمیت می‌شناسد، در این مورد نیز نظر مثبت دارد و برای اداره امور مسلمانان، به مسأله شورا تکیه کرده و به آن اصالت داده است و در منابع و متون اسلامی آنان، از “استبداد رأی” و تک‌روی سخت منع شده و به استشاره مأمور و تشویق شده‌اند. چنان که علی (ع) فرمود: «مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْيِهِ هَلَكَ وَ مَنْ شَاوَرَ الرِّجَالَ شَارَكَهَا فِي عُقُولِهَا»[۱]؛ “هر کس استبداد به رأی کند، هلاک و نابود می‌گردد و هرکس مشاوره نماید، در عقل‌های مردم شریک شده است”.
و نیز از آن حضرت نقل شده است که فرمود: «لَا رَأْيَ لِمَنِ انْفَرَدَ بِرَأْيِهِ»[۲]؛
آن‌گاه که از رسول خدا (ص) معنای “حزم” را می‌پرسند، پاسخ می‌دهد: “حزم عبارت است از: مشورت صاحب‌نظران و پیروی از نظراتشان”[۳].
امام صادق (ع) می‌فرماید: «لن یهلک امرؤ علی المشورة»[۴].
علی (ع) در جای دیگر می‌فرماید: «مَنْ شَاوَرَ ذَوِي الْأَلْبَابِ دُلَّ عَلَى الصَّوَابِ»؛ “آنکه با صاحبان خرد مشورت کند به راه صواب هدایت می‌شود”.
و نیز می‌فرماید: «... وَ لَا ظَهِيرَ كَالْمُشَاوَرَةِ»[۵].
اینها تعداد معدودی از احادیث و رهنمودهای رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (ع) در زمینه ارزش فوق‌العاده و شرافت و اصالت شورا و مشاوره می‌باشد و بیانگر بینش واقع‌بینانه اسلام در مسائل سیاسی و اجتماعی زندگی هستند.
با مشاهده چنین دستورهای کارساز و مشکل‌گشا از طرف رهبران معصوم اسلام، ما باید به مکتب خود افتخار کنیم و بکوشیم تا آنها را در عمل پیاده نماییم.
خداوند نیز در قرآن مجید، در زمینه اصالت شورا در نظام اجتماعی اسلام و امور مسلمانان می‌فرماید: ﴿وَالَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ﴾[۶].
همچنین در آیه ۱۵۹ سوره آل عمران به پیامبر (ص) دستور می‌دهد: ﴿وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ﴾[۷].
از مجموع این آیات و روایات نتیجه می‌گیریم که نظام شورایی در اسلام اصالت دارد و کارها باید بر اساس مشاوره انجام بگیرد. از مسلمانان باید برای اداره امورشان نظر خواست و آنان را مورد مشورت قرار داد. تک‌روی، استبداد رأی و بی‌اعتنایی نسبت به مسأله مشاوره و شورا، موجب هلاکت و عمل به شورا و نظرخواهی از عقلا موجب هدایت به راه صواب و درستی است»[۸]
پانویس
- ↑ الحیاة، ج۱، ص۱۶۳ (به نقل از نهج البلاغه).
- ↑ «“رأی افراد تک‌رو ارزشی ندارد”.» الحیاة، ج۱، ص۱۶۳، به نقل از بحار، ج۷۵، ص۱۰۵.
- ↑ الحیاة، ج۱، ص۱۶۵.
- ↑ «کسی‌که بر اساس مشاوره و شورا عمل کند، هرگز به هلاکت نمی‌رسد» الحیاة، ج۱، ص۱۶۶.
- ↑ «هیچ پشتوانه‌ای مانند مشورت نیست» الحیاة، ج۱، ص۱۶۵ به نقل از الارشاد، ص۱۴۲ و نهج البلاغه، حکمت ۵۴.
- ↑ «و آنان که (فراخوان) پروردگارشان را اجابت کرده‌اند و نماز را بر پا داشته‌اند و کارشان رایزنی میان همدیگر است و از آنچه روزیشان داده‌ایم می‌بخشند» سوره شوری، آیه ۳۸.
- ↑ «و با آنها در کار، رایزنی کن» سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.
- ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۲۴۰.