جایگاه شورا در فقه سیاسی چگونه ترسیم شده است؟ (پرسش)
جایگاه شورا در فقه سیاسی چگونه ترسیم شده است؟ یکی از پرسشهای مرتبط به بحث فقه سیاسی است که میتوان با عبارتهای متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤالهای مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی فقه سیاسی مراجعه شود.
جایگاه شورا در فقه سیاسی چگونه ترسیم شده است؟ | |
---|---|
![]() | |
موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ فقه سیاسی |
مدخل اصلی | شوری |
تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین ابوالفضل شکوری در کتاب «فقه سیاسی اسلام» در اینباره گفته است:
«شورا به معنای نظرخواهی از دیگران و دخالت دادن آنان نسبت به یک امر و پرهیز از تکروی و استبداد رأی میباشد. چراکه عقلها متفاوت و فهمها گوناگون است و تجربیات زندگی فردی و اجتماعی افراد همسان نیستند و استمداد از آنها، در حل مشکلات مربوط به امور انسانها ضرورت دارد و این همان “شورا و استشاره” است. ضرورت عمل به شورا و مشاوره، ناشی از ماهیت خاص زندگی بشری میباشد؛ چون انسان موجودی اجتماعی و مدنیالطبع است و لذا امور زندگی او نیز باید به طور جمعی، تعاونی و مشاورهای جریان پیدا کند و حل و فصل شود و لذا از لحاظ عقلی و به طور طبیعی ضرورت شورا و استشاره، غیر قابل انکار میباشد.
دین اسلام نیز چون آیینی است که به واقعیتها توجه دارد و قضاوتهای درست عقلانی را نفی نمیکند و مستقلات عقلیه را به رسمیت میشناسد، در این مورد نیز نظر مثبت دارد و برای اداره امور مسلمانان، به مسأله شورا تکیه کرده و به آن اصالت داده است و در منابع و متون اسلامی آنان، از “استبداد رأی” و تکروی سخت منع شده و به استشاره مأمور و تشویق شدهاند. چنان که علی (ع) فرمود: «مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْيِهِ هَلَكَ وَ مَنْ شَاوَرَ الرِّجَالَ شَارَكَهَا فِي عُقُولِهَا»[۱]؛ “هر کس استبداد به رأی کند، هلاک و نابود میگردد و هرکس مشاوره نماید، در عقلهای مردم شریک شده است”.
و نیز از آن حضرت نقل شده است که فرمود: «لَا رَأْيَ لِمَنِ انْفَرَدَ بِرَأْيِهِ»[۲]؛
آنگاه که از رسول خدا (ص) معنای “حزم” را میپرسند، پاسخ میدهد: “حزم عبارت است از: مشورت صاحبنظران و پیروی از نظراتشان”[۳].
امام صادق (ع) میفرماید: «لن یهلک امرؤ علی المشورة»[۴].
علی (ع) در جای دیگر میفرماید: «مَنْ شَاوَرَ ذَوِي الْأَلْبَابِ دُلَّ عَلَى الصَّوَابِ»؛ “آنکه با صاحبان خرد مشورت کند به راه صواب هدایت میشود”.
و نیز میفرماید: «... وَ لَا ظَهِيرَ كَالْمُشَاوَرَةِ»[۵].
اینها تعداد معدودی از احادیث و رهنمودهای رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (ع) در زمینه ارزش فوقالعاده و شرافت و اصالت شورا و مشاوره میباشد و بیانگر بینش واقعبینانه اسلام در مسائل سیاسی و اجتماعی زندگی هستند.
با مشاهده چنین دستورهای کارساز و مشکلگشا از طرف رهبران معصوم اسلام، ما باید به مکتب خود افتخار کنیم و بکوشیم تا آنها را در عمل پیاده نماییم.
خداوند نیز در قرآن مجید، در زمینه اصالت شورا در نظام اجتماعی اسلام و امور مسلمانان میفرماید: ﴿وَالَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ﴾[۶].
همچنین در آیه ۱۵۹ سوره آل عمران به پیامبر (ص) دستور میدهد: ﴿وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ﴾[۷].
از مجموع این آیات و روایات نتیجه میگیریم که نظام شورایی در اسلام اصالت دارد و کارها باید بر اساس مشاوره انجام بگیرد. از مسلمانان باید برای اداره امورشان نظر خواست و آنان را مورد مشورت قرار داد. تکروی، استبداد رأی و بیاعتنایی نسبت به مسأله مشاوره و شورا، موجب هلاکت و عمل به شورا و نظرخواهی از عقلا موجب هدایت به راه صواب و درستی است»[۸]
پانویس
- ↑ الحیاة، ج۱، ص۱۶۳ (به نقل از نهج البلاغه).
- ↑ «“رأی افراد تکرو ارزشی ندارد”.» الحیاة، ج۱، ص۱۶۳، به نقل از بحار، ج۷۵، ص۱۰۵.
- ↑ الحیاة، ج۱، ص۱۶۵.
- ↑ «کسیکه بر اساس مشاوره و شورا عمل کند، هرگز به هلاکت نمیرسد» الحیاة، ج۱، ص۱۶۶.
- ↑ «هیچ پشتوانهای مانند مشورت نیست» الحیاة، ج۱، ص۱۶۵ به نقل از الارشاد، ص۱۴۲ و نهج البلاغه، حکمت ۵۴.
- ↑ «و آنان که (فراخوان) پروردگارشان را اجابت کردهاند و نماز را بر پا داشتهاند و کارشان رایزنی میان همدیگر است و از آنچه روزیشان دادهایم میبخشند» سوره شوری، آیه ۳۸.
- ↑ «و با آنها در کار، رایزنی کن» سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.
- ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۲۴۰.