جبایه در فقه سیاسی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث جبایه است. جبایه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: جبایه در فقه سیاسی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

جبایه در لغت جمع‌آوری است و در اصطلاح، به خصوص جمع‌آوری مالیات گفته می‌شد. جبایه در اوایل هجرت، ویژه زکات بوده و پس از جنگ بدر و به دست آمدن غنایم و لزوم گرفتن جزیه از یهودیان و مسیحیان، شامل غنایم و جزیه نیز شد و نیز بعد از فتح شام، عراق و مصر، خراج و عشور را هم در برگرفت.

همین‌طور مصادر جبایه، گسترده شد، به گونه‌ای که زمان عباسیان، به یازده مورد رسید؛ نظیر صدقه، جزیه، خراج، مکوس (پول گمرکی) و فرده (مالیات سرشماری)، ملاحات (دریانوردی)، اسماک (ماهیگیری)، اعشار سفن (مالیات کشتی‌ها)، اخماس، معادن، مراصد (عوارض راه‌ها)، غلّه دارالضرب، مستغلات و ضرائب الصناعه (کارخانجات). از این میان، جبایه در خراج معروف‌تر است؛ چرا که خراج، بیشترین منبع درآمد حکومت اسلامی را تشکیل می‌داد.

جبایه

جمع‌آوری درآمدهای مشروع دولت جهت تأمین هزینه‌های جاری کشور را جبانه گویند. البته این واژه مفهومی عمیق‌تر از جمع‌آوری دارد؛ زیرا در مفهوم لغوی آن نوعی انتخاب و گزیدگی وجود دارد که به همین علت اجتباء به معنای اصطفا به کار برده شده است و از سوی دیگر «جواب» که از همین واژه و به معنای گودال‌های بزرگ که به دلیل عمقش، آب‎های اطراف خود را جذب می‌کند و قطره قطره باران به سوی آن سرازیر می‌شود، تفسیر شده و نشانگر این خصوصیت است که جمع‌آوری درآمدهای دولت باید به گونه‌ای باشد که در عین مراعات نوعی انتخاب احسن، در آن زمینه جذب داشته باشد و همه آنچه را که شایسته است در خود جمع کند، نه این که از هر چیزی و با هر کیفیتی درآمدهای دولت جمع‌آوری شود.

منابع

1. فروتن، اباصلت، مرادی، علی اصغر، واژه‌نامه فقه سیاسی
2. عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی ج۱