حبیب بن مسلمه فهری در تاریخ اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث حبیب بن مسلمه فهری است. حبیب بن مسلمه فهری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حبیب بن مسلمه فهری در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردآشنایی اجمالی
او از قبیله قریش و از تیره فهر بن مالک است[۱] و کنیه‌اش را «ابوسعید» ثبت کرده‌اند[۲]. همه صحابه‌نگاران نام وی را آورده و در عین حال به اختلاف درباره صحابی بودنش اشاره کرده‌اند. ابن سعد[۳] به نقل از ازرقی می‌نویسد: چون حبیب بن مسلمه در مدینه خدمت رسول خدا (ص) رسید پدرش در پی او آمد و گفت: ای رسول خدا، او عصای پیری من است. پیامبر به حبیب فرمود: همراه پدرت برگرد که مرگ او نزدیک است. مسلمه یک سال بعد درگذشت. ابن سعد سپس به نقل از واقدی گوید: به نظر ما حبیب هنگام رحلت رسول خدا (ص) دوازده ساله بود و با آن حضرت در هیچ نبردی شرکت نکرد؛ اما دیگران می‌گویند: وی همراه آن حضرت جنگیده و احادیثی هم شنیده و روایت کرده است. این در حالی است که بلاذری[۴] به نقل از واقدی گوید: به نظر ما حبیب دو سال پیش از وفات پیامبر خدا (ص) متولد شده است. در اینکه کدام نقل قول از واقدی درست است قرینه‌ای وجود ندارد، مگر اینکه بگوییم چون ابن سعد سن وی را هنگام مرگ (سال ۴۲ق) کمتر از پنجاه سال می‌داند با دوازده ساله بودنش هنگام رحلت پیامبر قابل تطبیق است. خلیفة بن خیاط دوبار از حبیب نام می‌برد: یک بار[۵] در شمار صحابه‌ای که از رسول خدا (ص) حدیث شنیده‌اند و بار دیگر ذیل صحابه ساکن در شام[۶]. ابونعیم[۷] از مکحول روایت می‌کند که از فقها پرسیدم: آیا حبیب بن مسلمه صحابی است؟ گفتند: نه، ولی از قوم او پرسیدم گفتند: آری.
از یحیی بن معین نقل شده که اهل شام حبیب را صحابی می‌دانند و اهل مدینه صحابی بودن او را انکار می‌کنند[۸]. اینکه اهل شام او را بسیار ستوده‌اند و او را مستجاب الدعوه می‌دانستند[۹]؛ و از طرفی وی در نبرد صفین فرماندهی بخشی از لشکر معاویه را به عهده داشت[۱۰] و پس از حکمیت، ابن عباس او را در قنوت لعن می‌کرده است[۱۱] این احتمال را به ذهن می‌آورد که بنی امیه و شامیان خواسته‌اند حبیب را جزء صحابه قلمداد کنند تا به گونه‌ای اعمال خود را توجیه نمایند. حبیب بن مسلمه از سوی خلیفه دوم و سوم به امارت برخی مناطق منصوب شد و همو بود که معاویه او را در رأس لشکری برای حمایت عثمان به مدینه فرستاد، اما پیش از رسیدنش عثمان کشته شد و او به شام بازگشت[۱۲]. حبیب پیوسته با معاویه بود و در جنگ‌ها او را همراهی می‌کرد. معاویه او را به نبرد با رومیان فرستاد و سپس والی ارمنستان نمود[۱۳]. به دلیل نبردهای مکرر حبیب با رومیان او را «حبیب الروم» لقب دادند[۱۴] و از آنجا که در صفین همراه معاویه بود امام حسن مجتبی (ع) به او فرمود: چه مسیرهایی که در غیر اطاعت خدا قدم برداشتی... معاویه را برای دنیایش اطاعت کرده و هوا و هوس او را به سرعت دنبال نمودی، او دنیای تو را آباد و دین تو را خراب کرد[۱۵]. از حبیب بن مسلمه سخنی درباره نافله خواندن رسول خدا (ص) نقل کرده‌اند[۱۶]. وی در سال ۴۲ در ارمنستان[۱۷] و به قولی در شام از دنیا رفت[۱۸]. با آنکه کنیه او «ابوعبدالرحمن» و لقبش فهری است، کسی با عنوان ابوعبدالرحمان فهری از او یاد نکرده و کسی که نزد صحابه‌نگاران به ابوعبدالرحمان فهری شهرت دارد، غیر از حبیب بن مسلمه است. ابن حجر[۱۹] مدخل دیگری با عنوان حبیب فهری آورده، می‌نویسد: همان حبیب بن مسلمه است؛ ولی بغوی آن را شخص دیگری به حساب آورده است.[۲۰]
منابع
پانویس
- ↑ مصعب زبیری، نسب قریش، ص۴۴۷.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۱، ص۵۶ و ۵۷.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۲۸۷.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۱، ص۵۷.
- ↑ الطبقات، ص۶۵.
- ↑ الطبقات، ص۵۵۱.
- ↑ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۸۲۱.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۲۲.
- ↑ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۱-۶۸۲.
- ↑ خلیفة بن خیاط، تاریخ، ص۱۴۷.
- ↑ طبری، تاریخ، ج۵، ص۷۱.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۸۱.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۲۸۷.
- ↑ مصعب زبیری، نسب قریش، ص۴۴۷.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۸۲.
- ↑ بغوی، معجم الصحابه، ج۲، ص۱۱۸؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۱، ص۵۷.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ج۴، ص۴۱۲.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۱۷۱.
- ↑ صادقی، مصطفی، مقاله «حبیب بن مسلمة بن مالک بن وهب فهری»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص ۵۳۴-۵۳۵.