دهریه

دهریه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: دهریه در قرآن - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

«دهری» یا «دهریه»، منسوب به «دهر» و به کسی که به قِدَم دهر اعتقاد داشته و به بعث ایمان ندارد، نیز به شخص مسنّ گفته می‌شود. واژه دهر ـ که «دهور» و «اَدهر» جمع آن است ـ از ریشه «د ـ ه ـ ر» در لغت به معنای «ابد»، مدت این جهان از آغاز پیدایی تا پایان آن، زمان مدید و طولانی و مدت ۱۰۰۰ سال است؛ برخلاف زمان که در مدت کم و بسیار، هر دو به کار می‌رود.

به گفته برخی دهر نیز بر هر زمانی و بر فصول سال و کمتر از آن اطلاق می‌گردد. بر پایه نظری، دهر به معنای فرود آمدن مکروهی است. مدّت زندگی هر کسی را دهر او خوانند، چنان که در مورد عادتی که در زندگی شخص مانده است، دهر به شکل استعاره به کار می‌رود. ریشه پیش گفته به معنای غلبه و قهر و راز نامگذاری دهر به این نام آن است که بر هر چیزی غالب می‌آید.

دهر در اصطلاح، نسبت متغیرات به ثابت و باطن زمان است که بدان ازل و ابد متحد می‌شوند، چنان‌که نسبت متغیرات به متغیرات، زمان و به نسبت ثابت به ثابت سرمد نام دارد و هر یک از سرمد و دهر بر یکدیگر محیط است و خود دارای اصطلاحاتی؛ مانند دهر اسفل که ظرف طبایع کلی از حیث انتساب آنها به مبادی عالی، دهر اَیسر، ظرف مُثُل معلّقه، دهر ایمن، ظرف عقول طولی مترتب و عرضی متکافئ و دهر ایمن اسفل، ظرف نفوس کلی است. عرفا نیز دهر را از اسمای الهی به شمار آوردند ـ چنان که در ادعیه نبوی خدا به نام‌های «یا دهر یا دیهور یا دیهار» خوانده شده است ـ و دهرِ زمانی را مظهر اسم مذکور دانسته و بر اساس حدیث نبویِ «اَ تَسُبُّوا اَلدَّهْرَ فَإِنَّ اَللَّهَ هُوَ اَلدَّهْرُ » یا «فَإِنَّ اَلدَّهْرَ هُوَ اَللَّهُ » معتقدند باید آن را تنزیه کرد، زیرا اعراب جاهلی با اسناد حوادث و مصائب به دهر، آن را دشنام داده و نکوهش می‌کردند. شاید این حدیث بدین معنا باشد که دهر را از آن رو که اثر خداست و محبت الهی مستلزم محبت آثار او، باید دوست داشت و بزرگ شمرد؛ یا مراد از دهر معنای اصطلاحی آن یعنی ظرف وجود عقول کلی و مفارقات است که خود نیز از سنخ آنهاست و دهر به معنای زمان را نباید دشنام داد، چون مظهر و مرتبه نازل آن است.

به گفته برخی شاید معنای حدیث این باشد که چون فاعل همه امور خداست، دشنام دادن به دهر که به اعتقاد شخص، فاعل آنها بوده، دشنام به خدا به شمار می‌رود، چنان‌که برخی دیگر دهر را در کاربرد دوباره آن در حدیث یاد شده، مصدر و به معنای اسم فاعل یعنی داهر دانسته و آن را به تصرف کننده، مدبّر و افاضه کننده امور معنا کرده‌اند.

دهریه در اصطلاح احادیث و کلمات مفسران وآثار مربوط به ملل و نحل، گروهی‌اند که به قِدَم اشیا معتقد و منکر مبدأ و معاد برای آنهایند، هرچند در برخی کتاب‌های کلامی در بیان فرقه‌های گوناگون کافران چنین گفته شده‌است: دهری تنها به کسی گفته می‌شود که به قدم دهر باور دارد و حوادث را به آن اسناد می‌دهد و اگر به مبدأ نیز معتقد نباشد، معطِّل نامیده می‌شود. به گفته برخی طبیعت عنوان دیگری از دهر است و بر دهریّه، طبیعیّه نیز اطلاق می‌شود.

منابع

1. اسحاق‌نیا تربتی، سید رضا، مقاله «دهری»، دائرةالمعارف قرآن کریم