سفاهت

مقدمه

سَفاهت و سَفاه و سَفَه هر سه مصدر از ریشه «س - ف - ه» هستند که در اصل به معنای سبکی و حرکت‌اند و در معنای جهل و ضدّ حلم به کار می‌روند.^[۱] به گفته برخی، معنای اصلی سَفَه، سبکی در بدن است و در معنای سبکی در نفس به سبب نقصان عقل کاربرد دارد.^[۲] برخی نیز سَفَه را در اصل به معنای اختلال دانسته‌اند که بیشترین کاربرد آن در معنای اختلال عقل و حلم است و معانی دیگر، مانند سبکی، سخافت، پستی، نقص، جهل، اضطراب و... را از آثار و لوازم این معنا در موارد گوناگون به شمار آورده‌اند.^[۳] برخی سَفَه را در اصطلاح به سبکیِ حاصل از شادی یا خشم تعریف کرده‌اند که انسان را به کارهای خلاف عقل و شرع می‌کشاند.^[۴] سفاهت و بلاهت، طرف تفریط حکمت است.^[۵] گرچه بعضی اخلاق‌پژوهان، سفاهت را طرف افراط حکمت و عبارت از به‌کارگیری قوه فکری در امور غیر واجب یا زیادتر از مقدار واجب دانسته‌اند،^[۶]

این اصطلاح با کاربردهای قرآنی سفاهت موافق نیست، چنان‌که دیگر اخلاق‌پژوهان طرف افراط حکمت را جُرْبُزه نامیده‌اند.^[۷] در اصطلاح فقه و حقوق اسلامی، سفیه کسی است که تصرفاتش در اموال و حقوقش عقلایی نباشد ^[۸] و اموالش را در راه‌های درست صرف نکند و خوب را از بد باز نشناسد و اعمالش در امور مالی نادرست باشند، گرچه تصرّفات غیر مالی وی مانند طلاق، خُلع، ظهار و اقرارها، صحیح‌اند.^[۹] فقها چنین کسی را از تصرف در اموالش منع می‌کنند.^[۱۰] در فقه، سفاهت در برابر «رشد» به کار رفته ^[۱۱] و مراد از آن، رشد در امور مالی و تشخیص سود و زیان در اموال و دوری از اسراف و تبذیر است.^[۱۲] در روایاتی نیز به این معنا اشاره شده است.^[۱۳] در روایات و منابع تفسیری، سفاهت گاه در برابر حکمت ^[۱۴] و گاه در برابر حلم ^[۱۵] به کار رفته است. در توضیح آن گفته شده: سفاهت گاهی مقابل حلم و طرف افراط قوه غضبیه و ناشی از طغیان آن قوه و گاهی مقابل حکمت و عبارت از جهل و سخافت رأی و نقصان عقل است.^[۱۶] برخی دیگر احتمال داده‌اند که سفاهت در اصل همان سبک‌مغزی و جهالت و خفّت عقل باشد و چون کسی که نمی‌تواند قوه غضبیه خود را حفظ کند جاهل و سبک‌مغز است، از خلاف حلم به سفاهت تعبیر شده است.^[۱۷] در آیات قرآن نیز، سفاهت در معنای حماقت و کم‌خردی به کار رفته است^[۱۸].^[۱۹]

سفاهت در قرآن

فطری بودن تقبیح سفاهت

سفاهت در امور معنوی و پیامدهای آن

احکام فقهی سفاهت

منابع

مهدیان‌فر، رضا، مقاله «سفاهت»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵

پانویس

↑ معجم مقاییس اللغه، ج۳، ص۷۹؛ الصحاح، ج۶، ص۲۲۳۴-۲۲۳۵؛ لسان العرب، ج۱۳، ص۴۹۷، «سفه».
↑ مفردات، ص۴۱۴، «سفه».
↑ التحقیق، ج۵، ص۱۴۶-۱۴۷، «سفه».
↑ التعریفات، ص۱۵۸.
↑ تفسیر صدرالمتالهین، ج۶، ص۲۸۴؛ الانوار الساطعه، ج۱، ص۹۱.
↑ تهذیب الاخلاق، ص۴۶؛ اخلاق ناصری، ص۱۱۹.
↑ جامع السعادات، ج۱، ص۸۰، ۸۲، ۱۰۹.
↑ جامع المقاصد، ج۵، ص۱۹۵؛ کفایة الاحکام، ج۱، ص۵۸۴؛ ترمینولوژی حقوق، ص۳۵۸-۳۵۹.
↑ کشاف القناع، ج۳، ص۵۳۰؛ جواهر الکلام، ج۲۶، ص۵۶-۵۷.
↑ الدر المنضود، ص۱۳۱؛ جامع المقاصد، ج۵، ص۱۹۵؛ کشاف اصطلاحات الفنون، ج۱، ص۹۵۸.
↑ فتح العزیز، ج۱۰، ص۲۸۶؛ مسالک الافهام، ج۴، ص۱۶۳؛ مجمع الفائده، ج۹، ص۲۱۰.
↑ کشاف القناع، ج۳، ص۵۲۷؛ جواهر الکلام، ج۲۶، ص۴۸-۵۰؛ معجم المصطلحات، ص۱۴۶-۱۴۷.
↑ نک: تهذیب، ج۹، ص۱۸۲.
↑ التبیان، طوسی، ج۹، ص۲۶۷؛ کنزالعمال، ج۳، ص۱۳۳؛ روح المعانی، ج۶، ص۴۲۶.
↑ الکافی، ج۱، ص۲۱؛ ج۲، ص۱۱۲؛ مجمع‌البیان، ج۴، ص۶۷۲؛ التحریر والتنویر، ج۱، ص۲۸۴.
↑ شرح اصول کافی، ج۱، ص۲۳۷-۲۳۸؛ بحارالانوار، ج۷۲، ص۲۹۴.
↑ شرح حدیث، ص۳۶۸.
↑ التحریر و التنویر، ج۱، ص۲۸۳؛ تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۹۳؛ فتح القدیر، ج۲، ص۲۴۸.
↑ مهدیان‌فر، رضا، مقاله «سفاهت»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۵، ص 455 - 456.

[1] معجم مقاییس اللغه، ج۳، ص۷۹؛ الصحاح، ج۶، ص۲۲۳۴-۲۲۳۵؛ لسان العرب، ج۱۳، ص۴۹۷، «سفه».

[2] مفردات، ص۴۱۴، «سفه».

[3] التحقیق، ج۵، ص۱۴۶-۱۴۷، «سفه».

[4] التعریفات، ص۱۵۸.

[5] تفسیر صدرالمتالهین، ج۶، ص۲۸۴؛ الانوار الساطعه، ج۱، ص۹۱.

[6] تهذیب الاخلاق، ص۴۶؛ اخلاق ناصری، ص۱۱۹.

[7] جامع السعادات، ج۱، ص۸۰، ۸۲، ۱۰۹.

[8] جامع المقاصد، ج۵، ص۱۹۵؛ کفایة الاحکام، ج۱، ص۵۸۴؛ ترمینولوژی حقوق، ص۳۵۸-۳۵۹.

[9] کشاف القناع، ج۳، ص۵۳۰؛ جواهر الکلام، ج۲۶، ص۵۶-۵۷.

[10] الدر المنضود، ص۱۳۱؛ جامع المقاصد، ج۵، ص۱۹۵؛ کشاف اصطلاحات الفنون، ج۱، ص۹۵۸.

[11] فتح العزیز، ج۱۰، ص۲۸۶؛ مسالک الافهام، ج۴، ص۱۶۳؛ مجمع الفائده، ج۹، ص۲۱۰.

[12] کشاف القناع، ج۳، ص۵۲۷؛ جواهر الکلام، ج۲۶، ص۴۸-۵۰؛ معجم المصطلحات، ص۱۴۶-۱۴۷.

[13] نک: تهذیب، ج۹، ص۱۸۲.

[14] التبیان، طوسی، ج۹، ص۲۶۷؛ کنزالعمال، ج۳، ص۱۳۳؛ روح المعانی، ج۶، ص۴۲۶.

[15] الکافی، ج۱، ص۲۱؛ ج۲، ص۱۱۲؛ مجمع‌البیان، ج۴، ص۶۷۲؛ التحریر والتنویر، ج۱، ص۲۸۴.

[16] شرح اصول کافی، ج۱، ص۲۳۷-۲۳۸؛ بحارالانوار، ج۷۲، ص۲۹۴.

[17] شرح حدیث، ص۳۶۸.

[18] التحریر و التنویر، ج۱، ص۲۸۳؛ تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۹۳؛ فتح القدیر، ج۲، ص۲۴۸.

[19] مهدیان‌فر، رضا، مقاله «سفاهت»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۵، ص 455 - 456.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]