سوره رعد
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوره است. سوره رعد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره رعد در علوم قرآنی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
با توجه به ذکر واژه «رعد» در آیه ﴿وَيُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَالْمَلَائِكَةُ مِنْ خِيفَتِهِ وَيُرْسِلُ الصَّوَاعِقَ فَيُصِيبُ بِهَا مَنْ يَشَاءُ وَهُمْ يُجَادِلُونَ فِي اللَّهِ وَهُوَ شَدِيدُ الْمِحَالِ﴾[۱] و تبیین پدیده‌های آسمانی همچون رعد، صاعقه، ابرهای باران‌زا و... ، این سوره، «رعد» نامیده شد.
غرض این سوره بیان حقیقت قرآنی است که بر رسول خدا (ص) نازل شده، و این که این قرآن معجزه و آیت رسالت است. این سوره همانند سایرسوره‌های مکی چون در آغاز دعوت پیامبر (ص) و به هنگام درگیری شدید با مشرکان نازل شده است، بیش‌تر پیرامون مسائل عقیدتی به ویژه دعوت به توحید و مبارزه با شرک و اثبات معاد سخن می‌گوید. و پس از اشاره به حقانیت و عظمت قرآن، به بیان آیات توحید و اسرار آفرینش که نشانه‌های ذات پاک خدا هستند می‌پردازد.
گاهی از برافراشتن آسمان‌های بی‌ستون، سخن می‌گوید و زمانی از تسخیر خورشید و ماه به فرمان خدا. گاه از گسترش زمین و آفرینش کوه‌ها و نهرها و درختان و میوه‌ها، و زمانی از پرده‌های آرام بخش شب که روز را می‌پوشاند. گاه دست مردم را می‌گیرد و به میان باغ‌های انگور و نخلستان و لابلای زراعت‌ها می‌برد، و شگفتی‌های آنها را بر می‌شمرد. سپس به بحث معاد و زندگی نوین انسان و دادگاه عدل پروردگار می‌پردازد. و این مجموعه معرفی مبدء و معاد را، با بیان مسئولیت‌های مردم و وظائفشان و این که هر گونه تغییر و دگرگونی در سرنوشت آنها، باید از ناحیه خود آنان شروع شود، تکمیل می‌کند.
در ادامه دگر بار به مسأله توحید باز می‌گردد، زمانی از تسبیح رعد و وحشت آدمیان از برق و صاعقه، بحث می‌کند، و زمانی از سجده آسمانیان و زمینی‌ها در برابر عظمت پروردگار. سپس برای این که چشم و گوش‌ها را بگشاید و اندیشه‌ها را بیدار کند، و بی‌خاصیت بودن بت‌های ساخته و پرداخته دست بشر را روشن سازد، آنها را به اندیشه و تفکر دعوت می‌کند و برای شناخت حق و باطل، مثال می‌زند، مثال‌هایی زنده و محسوس، و قابل درک برای همه.
و از آنجا که ثمره نهایی ایمان به توحید و معاد، همان برنامه‌های سازنده عملی است به دنبال این بحث‌ها، مردم را به وفای به عهد، صله رحم، صبر و استقامت، انفاق در پنهان و آشکار و ترک انتقام‌جویی دعوت می‌کند و دگر بار به آنها نشان می‌دهد که زندگی دنیا ناپایدار است، و آرامش و اطمینان جز در سایه ایمان به خدا حاصل نمی‌شود. و سرانجام دست مردم را می‌گیرد و به اعماق تاریخ می‌کشاند و سرگذشت دردناک اقوام یاغی و سرکش گذشته و آنهایی که حق را پوشاندند یا مردم را از حق بازداشتند به‌طور مشخص نشان می‌دهد، و با تهدید کردن کفار با تعبیراتی تکان دهنده سوره را پایان می‌بخشد. بدین‌سان، سوره رعد، از عقاید و ایمان، شروع می‌شود و به اعمال و برنامه‌های انسان‌سازی پایان می‌یابد.
ویژگی‌های سوره رعد
- این سوره ۴۳ آیه به عدد کوفی، ۴۴ آیه به عدد حجازی، ۴۵ آیه به عدد بصری، ۴۷ آیه به عدد شامی، ۸۵۵ یا ۸۶۵ کلمه و ۳۵۰۶ یا ۳۵۴۱ حرف دارد.
- در ترتیب نزول، نود و ششمین و در مصحف شریف سیزدهمین سوره است و پیش ازسوره الرحمن و پس از سوره محمد (ص) فرو فرستاده شد.
- پس از سوره انفال، دومین سوره از سوره‌های مثانی، کمتر از نیم جزء قرآن و هفتمین سوره‌ای است که با حروف مقطعه آغاز شده و آیه ﴿الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ﴾[۲] دارای سجده مستحب است.
- برخی آن را مکّی و برخی دیگر مدنی دانسته‌اند. شماره ترتیب نزول این سوره نیز مؤید مدنی بودن آن است؛ ولی ویژگی‌ها و سیاق آیات آن نشان می‌دهد، مکی است.
- یک یا دو آیه منسوخ دارد.
مطالب این سوره
- خداشناسی معجزه و آیت رسالت بودن قرآن؛
- معاد و رستاخیز؛
- شگفتی‌های جهان خلقت و پدیده‌های آسمانی همچون رعد، صاعقه و... ؛
- تاریخ عبرت‌انگیز اقوام و ملل نافرمان؛
- مسائل اخلاقی همچون سفارش به صبر و استقامت[۳].[۴]
منابع
پانویس
- ↑ «و تندر به سپاس او، او را پاک می‌خواند و فرشتگان نیز از بیم وی (او را پاک می‌خوانند) و آذرخش‌ها را می‌فرستد که آنها را به هر که می‌خواهد می‌رساند و آنان درباره خداوند چالش می‌ورزند و او سخت کیفر است» سوره رعد، آیه ۱۳.
- ↑ «همان کسانی که ایمان آورده‌اند و دل‌های ایشان با یاد خداوند آرام می‌گیرد؛ آگاه باشید! با یاد خداوند دل‌ها آرام می‌یابد» سوره رعد، آیه ۲۸.
- ↑ سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، جلد۱، صفحه ۴۴۲؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۴؛ فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، بصائرذوی التمییزفی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه ۲۶۲؛ سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه ۴۱؛ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه)، جلد۱، صفحه ۱۹۴؛ زرقانی، محمد عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه ۲۰۱؛ هاشم زاده هریسی، هاشم، شناخت سوره‌های قرآن، صفحه ۲۰۰؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد۱۰، صفحه ۱۰۵؛ جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، جلد۱، صفحه ۳۱۷؛ طباطبایی، محمد حسین، ۱۲۸۱ - ۱۳۶۰، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد۱۱، صفحه ۲۸۴
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ص:۲۹۰۶.