شب زنده‌داری
این مدخل زیرشاخهٔ بحث عبادت است. شب زنده‌داری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: شب زنده‌داری در قرآن - شب زنده‌داری در معارف دعا و زیارات - شب زنده‌داری در معارف و سیره سجادی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
تهجد و شب‌زنده‌داری، عملی ارزشمند و جایگاهی بسیار عظیم و پربرکت است. خداوند عزیز نافله شب را موجب ارتقای رسول اعظم (ص) به مقام محمود می‌داند: 
وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ...
[۱]. و نیز شب زنده‌داری را نشانه‌ای راستین و بیانی استوار در عبودیت[۲] خوانده است.
امام علی (ع) نیز یکی از ویژگی‌های متقین را بیداری در شب و پایداری در عبادت و تلاوت قرآن می‌داند[۳].
برخی از آموزه‌های امام سجاد (ع) که زینت عبادت‌کنندگان و برترین الگوی شب زنده‌داری و اقامه نافله شب است، عبارت است از: «اللَّهُمَّ... وَ اعْمُرْ لَيْلِي بِإِيقَاظِي فِيهِ لِعِبَادَتِكَ، وَ تَفَرُّدِي بِالتَّهَجُّدِ لَكَ»؛ بار خدایا! شبم را به بیدار ماندن برای عبادتِ تو و شب زنده‌داری در تنهایی آباد گردان[۴].
«خداوندا! هیچ شبی را به نیکویی زنده‌دار نبوده‌ام و هیچ عمل مستحبی درخور تمجید، به جای نیاورده‌ام»[۵]. «خداوندا! تنهایی در شب و روز و مناجات با خود را در دل من زینت بخش»[۶]. همچنین: «خداوندا!... به برکت قرآن... ما را به راه کسانی ببر که شب هنگام، بامداد و شامگاه برای رضای تو قرآن می‌خوانند و... و از نور قرآن روشنایی جسته‌اند. آرزوها و خواهش‌های نفسانی، آنها را به خدعه، فریب و تباهی نیفکند»[۷].
شب‌زنده‌داری در ماه مبارک رمضان و به ویژه شب قدر از اهمیت افزون‌تری برخوردار است. امام سجاد (ع) چنین دعا می‌کند: «بارالها! ماه رمضان را از زمزمه عبادت ما پر ساز... ما را یاری ده که روزهایش را روزه بداریم و شب‌هایش را به نماز، تضرع، خشوع و عبودیت تو به سحر رسانیم»[۸]. همچنین: «در ماه رمضان، قرآن را نازل کردی، روزه را بر مؤمنان واجب داشتی و آنان را به برپای خاستن برای عبادت خود ترغیب کردی و شب قدر را بهتر از هزار ماه خواندی»[۹].
امام زین‌العابدین (ع) پس از نافله شب چنین دعا می‌کرد: «ای خداوند! من در جایگاه کسی ایستاده‌ام که جز آستان تو پناهی ندارد و به گناه خویش اعتراف می‌کند... پس چنان مکن که من ناامیدترین بنده توبه‌کننده درگاه تو و از محروم‌ترین کسانی که با دل پرامید به سوی تو آمده‌اند، باشم»[۱۰].[۱۱].[۱۲]
تهجد
تَهَجُّد: به معنای بیداری در شب برای نماز و عبادت. ریشه آن از هجود به معنای خواب است و تهجّد یعنی خواب را از بین بردن، بیدار ماندن، شب زنده‌داری، نماز شب.
در قرآن کریم به پیامبر خدا (ص) دستور داده شده که بخشی از شب را به تهجّد بگذراند، یعنی نماز شب بخواندوَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا[۱۳].
متهجّد به کسی گفته می‌شود که اهل سحرخیزی و نماز شب و دعا و عبادت در دل شب است[۱۴].
منابع
پانویس
- ↑ «و پاره‌ای از شب را بدان (نماز شب) بیدار باش که (نمازی) افزون برای توست باشد که پروردگارت تو را به جایگاهی ستوده برانگیزد» سوره اسراء، آیه ۷۹.
- ↑
إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا
«بی‌گمان عبادت شبانه در پابرجایی، سخت‌تر و در گفتار، استوراتر است» سوره مزمل، آیه ۶.
- ↑ نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۳.
- ↑ نیایش چهل‌و‌هفتم.
- ↑ نیایش سی‌و‌دوم.
- ↑ نیایش سی‌و‌دوم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌دوم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌چهارم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌پنجم.
- ↑ نیایش سی‌و‌دوم.
- ↑ الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین (ع)، نشر الهادی، قم، ۱۴۱۸؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبد المحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، دارالقرآن الکریم، قم، ۱۳۷۳؛ نهج‌البلاغه، محمدبن حسین، سید رضی، نشر هجرت، قم، ۱۴۱۴.
- ↑ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «شب زنده‌داری»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۸۲.
- ↑ «و پاره‌ای از شب را بدان (نماز شب) بیدار باش که (نمازی) افزون برای توست باشد که پروردگارت تو را به جایگاهی ستوده برانگیزد» سوره اسراء، آیه ۷۹.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی.