شیوه دریافت علم از روح‌القدس برای اهل بیت چگونه است؟ (پرسش)
| شیوه دریافت علم از روح‌القدس برای اهل بیت چگونه است؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ علم معصوم |
| مدخل اصلی | ؟ |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
شیوه دریافت علم از روح‌القدس برای اهل بیت چگونه است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم معصوم مراجعه شود.
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید علی هاشمی در کتاب «ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی» در این‌باره گفته است:
«روشن است که با توجه به تعدد مصادیق روح القدس، شیوه‌های متفاوتی برای دریافت علوم از این روح وجود دارد. روح القدسی که مرتبه‌ای از روح پیامبران و ائمه است، گیرندة علوم الهی از شیوه‌های مختلف است و خود از شیوه‌های دریافت دانش به شمار نمی‌آید. ارواح مقدس پیامبران و ائمه (ع) با رسیدن به این مقام، توانایی ارتباط با عالم ملکوت و دریافت الهام، تحديث و... را می‌یابند.
اما مصادیقی از روح القدس را که مستقل از ارواح ائمه‌اند، می‌توان مصادری از علوم ائمه (ع) و ارتباط با آنها را شیوه‌هایی از علم آموزی ایشان دانست. مصادیق مستقل روح القدس - چنان که اشاره شد. ممکن است فرشته یا فرشتگان و روحی باشد که بزرگ‌تر از جبرئیل و میکائیل (ع) است. به نظر می‌رسد می‌توان در روایات اشاراتی درباره شیوه دریافت علوم از این مصادیق روح القدس يافت.
در روایات مربوط به تحديث آمده است کسی که با امام سخن می‌گوید، فرشته است[۱]. بنابراین احتمال دارد روایتی که درباره تحديث روح القدس سخن می‌گوید، مربوط به مصداقی از این روح باشد که همانند حضرت جبرئیل (ع) از فرشتگان است. در روایتی از امام باقر (ع) نقل شده است که «اوصيا محدث‌اند. روح القدس با آنان سخن می‌گوید؛ ولی (آنان) او را نمی‌بینند. علی (ع) هر آنچه را از او پرسیده می‌شد، به روح القدس عرضه می‌کرد. پس در نفس خود چیزی احساس می‌کرد که تو به پاسخ درست رسیدی. پس (از آنچه در دل داشت) خبر می‌داد و (حقیقت) همان گونه بود»[۲]. تحديث و ندیدن شخص محدث، همان مطلبی است که در روایات تحديث آمده است. در آن روایات، فرشتگان به عنوان محدث (سخن گوینده با ائمه (ع)) معرفی شده‌اند[۳]. در نتیجه، این روایت با روایات تحديث هماهنگ است و این احتمال را تقویت می‌کند که مقصود از روح القدسی که وظیفه تحديث را دارد، فرشته یا فرشتگانی باشد.
در روایتی از امام صادق (ع) نقل شده است: ما به حکم خداوند و داوری داوود و قضاوت محمد (ص) [[[حکم]] می‌کنیم] و هرگاه چیزی بر ما وارد شود که در کتاب علی (ع) نباشد، روح القدس [حكم] آن را برای ما می‌آورد و خداوند آن را به شکل ویژه‌ای به ما الهام می‌کند[۴]. چنان که گفته شد، این دسته از روایات، در مصداقی از روح القدس ظهور دارند که مستقل از ائمه (ع) است.
بنابراین در مجموع می‌توان گفت با توجه به تعدد مصادیق روح القدس، شیوه‌های دریافت علوم از آنان نیز متفاوت است. ائمه علوم الهی را گاهی به شكل تحديث، گاهی به صورت الهام، و گاهی از طریق دیدار مستقیم با مصادیقی از روح القدس دریافت می‌کنند.
این بحث نیز می‌تواند ما را در بررسی ویژگی‌های علوم ائمهم مانند بحث عصمت یا خطاپذیری علوم آنان یاری کند. روایات یاد شده در مباحث پیشین، به خوبی بر نقش تأیید علمی روح القدس در خصوص ائمه (ع) دلالت دارند. چنان که اشاره شد، در روایات متعددی از امام صادق (ع) بر این مطلب تأكيد شده است که هرگاه علم به چیزی نزد ائمه (ع) نباشد، روح القدس آن را برای ایشان می‌آورد: «تَلَقَّانَا بِهِ رُوحُ الْقُدُسِ»[۵]؛ گفتیم روحی که بزرگ‌تر از جبرئیل و میکائیل (ع) است نیز وظیفه هدایت علمی ائمه (ع) را بر عهده دارد. بنابراین مهم‌ترین رسالت روح القدس، پشتیبانی علمی برگزیدگان خداوند است. این ویژگی که به مصادیق مختلف روح القدس نسبت داده شد، بیانگر آن است که مصادیق مختلف روح القدس، در این ویژگی مشترک‌اند.
نکته دیگر آنکه روح القدسی که مرتبه‌ای از روح پیامبران است، در رسیدن آنان به مقام نبوت تأثیر اساسی داشته است. در روایتی از امیر المؤمنین (ع) نقل شده است: «فَبِرُوحِ اَلْقُدُسِ بُعِثُوا أَنْبِيَاءَ مُرْسَلِينَ وَ غَيْرَ مُرْسَلِينَ»[۶]؛ «به وسیله روح القدس به نبوت دارای رسالت یا بدون آن، مبعوث شدند». در روایتی دیگر آمده است که پیامبر (ص) به وسیله روح القدس نبوت را بر عهده گرفت: «فَبِهِ حَمَلَ اَلنُّبُوَّةَ»[۷]. گویا این روایات بدین معنایند که روح پیامبر با رسیدن به این مقام، استعداد دریافت وحی و نبوت را می‌یابد.
از نکات دیگر در روایات روح القدس، تأکید بر این نکته است که روح القدس گرفتار خواب، غفلت، لهو و سهو نمی‌شود و امام با بهره‌مندی از آن، به لغزش و خطا نمی‌افتد. در روایتی از امام باقر (ع)[۸] و روایاتی از امام صادق (ع) بر این مطلب تأکید شده است[۹]. بنا بر تصریح برخی روایات، کسی که روح القدس در او باشد، گناه نمی‌کند[۱۰]. البته دو ویژگی اخیر (نقش روح القدس در نبوت و عصمت از خطا و گناه) در روایاتی آمده است که از ارواح پنج گانه یاد کرده‌اند و اشاره شد که این روایات، ظهور در آن دارند که مقصود از روح القدس مرتبه‌ای از روح پیامبران است، نه موجود مستقل. بنابراین می‌توان گفت که پیامبران و ائمه (ع) با رسیدن به درجات بالای تقدس روحی، از گناهان به دور می‌مانند»[۱۱]
منبع‌شناسی جامع علم معصوم
پانویس
- ↑ ر.ک: محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۳۲۱-۳۲۲؛ محمدبن محمد مفید، الاختصاص، ص۲۸۶-۲۸۷. سند این روایت، صحیح است. همچنین ر.ک: محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۳۲۳، ح۱۱ و ص۳۶۶، ح. سند این دو روایت نیز صحیح است.
- ↑ محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۴۵۳: « إِنَّ الْأَوْصِيَاءَ مُحَدَّثُونَ يُحَدِّثُهُمْ رُوحُ الْقُدُسِ وَ لَا يَرَوْنَهُ وَ كَانَ عَلِيٌّ (ع) يَعْرِضُ عَلَى رُوحِ الْقُدُسِ مَا يُسْأَلُ عَنْهُ فَيُوجَسُ فِي نَفْسِهِ أَنْ قَدْ أَصَبْتَ بِالْجَوَابِ فَيُخْبِرُ فَيَكُونُ كَمَا قَالَ».
- ↑ در ادامه مباحث، با بحث تحديث آشنا خواهیم شد.
- ↑ محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۴۵۲: «تَلَقَّانَا بِهِ رُوحُ الْقُدُسِ وَ أَلْهَمَنَا اللَّهُ إِلْهَاماً».
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۳۲۳-۳۲۵؛ محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۴۵۴-۴۵۱. روایات این مجموعه، مستفیض‌اند.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۳، ص۶۹۵؛ محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۴۴۹.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۶۸۰؛ محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۴۵۴.
- ↑ ر.ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۶۷۹؛ محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۴۴۷.
- ↑ ر.ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۶۸۰؛ محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۴۵۴.
- ↑ محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۴۴۷: «وَ رُوحُ الْقُدُسِ مَنْ سَكَنَ فِيهِ فَإِنَّهُ لَا يَعْمَلُ بِكَبِيرَةٍ أَبَداً».
- ↑ هاشمی، سید علی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی ص ۲۲۵.