صفات سلبی امام
این مدخل زیرشاخهٔ بحث صفات امام است. صفات سلبی امام از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: صفات سلبی امام در قرآن - پرسش مرتبط نداردمقدمه
در قرآن کریم، پاره‌ای صفات ناپسند از پیامبران (ع) نفی شده است که برخی آیات، بر آن تصریح دارند و از بعضی دیگر برداشت می‌شود.
پیراستگی از امراض روحی و قلبی
﴿وَإِنَّ مِنْ شِيعَتِهِ لَإِبْرَاهِيمَ * إِذْ جَاءَ رَبَّهُ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ﴾[۱]؛ مفسران از قلب سلیم، تفسیرهایی متعدد بیان کرده‌اند که هر کدام به یکی از ابعاد آن اشاره می‌کند:
- قلبی که پاک از شرک[۲] و کفر[۳] باشد؛
- قلبی که خالص از معاصی، فساد[۴]، کینه و دشمنی با بندگان خدا[۵] بوده باشد؛
- قلبی که از حُبّ دنیا تهی باشد[۶] که حُبّ دنیا سرچشمه همه خطاها است؛ ح. قلبی که جز خدای مهربان در آن نباشد[۷].
اما با توجه به اطلاق آیه، شامل همه موارد فوق می‌شود[۸].
پیراستگی از شرک
﴿وَاتَّبَعْتُ مِلَّةَ آبَائِي إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ مَا كَانَ لَنَا أَنْ نُشْرِكَ بِاللَّهِ مِنْ شَيْءٍ﴾[۹] و آیات دیگر. خلفای الهی هیچ شرکی به خدای متعال نداشتند و از همه مراتب و مراحل آن مبرّی بودند[۱۰].
پیراستگی از ظلم
﴿قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ﴾[۱۱]. انبیا (ع) از هر ظلمی مبرّا بودند و ظلم در آیه شریفه مطلق بوده و شامل انواع آن می‌شود، پس باید برای داشتن منصب امامت الهی از هر نوعی ظلمی پاک باشند[۱۲].
تنزّه از گمراهی
﴿قَالَ يَا قَوْمِ لَيْسَ بِي ضَلَالَةٌ وَلَكِنِّي رَسُولٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾[۱۳]؛ حضرت نوح (ع) در جواب نسبت ناروای ضلالت قومش به او، می‌فرماید: ای قوم من! در من گمراهی نیست ولی فرستاده پروردگار عالمیان هستم.
انبیا (ع) دارای هدف عالی و حق بوده که همان بندگی و قرب الهی است و دیگران را از اهداف باطل و پوچگرایی نهی کرده و به سوی هدفی عالی ترغیب و هدایت می‌کردند[۱۴].
تبعیت نکردن از هوای نفس خود و دیگران
﴿وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى﴾[۱۵]. آیات قرآن هرگونه هواپرستی و نیز تبعیت و جهت‌گیری از هوای نفس دیگران را از انبیا و اوصیا (ع) نفی می‌کنند[۱۶].
پرهیز از زورگویی، عصیانگری و شقاوت
﴿وَبَرًّا بِوَالِدَيْهِ وَلَمْ يَكُنْ جَبَّارًا عَصِيًّا﴾[۱۷]؛ حضرت یحیی (ع) به والدینش نیکوکار بود و جبّار و عصیانگر نبود؛ ﴿وَبَرًّا بِوَالِدَتِي وَلَمْ يَجْعَلْنِي جَبَّارًا شَقِيًّا﴾[۱۸]؛ حضرت عیسی (ع) می‌گوید: خدای سبحان مرا سفارش کرده که به مادرم نیکوکار باشم و مرا جبّار و نافرمان نگردانیده است.
شقاوت در آیات، درباره حالات پیامبران (ع) به دو صورت بیان شده است، یکی شقاوت در دعا یعنی احساس سختی و مشقت در دعا کردن است﴿قَالَ رَبِّ إِنِّي وَهَنَ الْعَظْمُ مِنِّي وَاشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَيْبًا وَلَمْ أَكُنْ بِدُعَائِكَ رَبِّ شَقِيًّا﴾[۱۹]؛ ﴿وَأَعْتَزِلُكُمْ وَمَا تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَأَدْعُو رَبِّي عَسَى أَلَّا أَكُونَ بِدُعَاءِ رَبِّي شَقِيًّا﴾[۲۰] و قسم دیگر مطلق به مفهوم احساس سختی و مشقت در امور معنوی در دنیا و آخرت است. آیه مذکور، قِسم دوم را بیان، و داشتن آن حالت را از خلفای الهی (ع) نفی می‌کند[۲۱].
منابع
پانویس
- ↑ «و از پیروان وی ابراهیم بود * که دلی پاک را نزد پروردگار خود آورد» سوره صافات، آیه ۸۳-۸۴.
- ↑ کشف الاسرار، ج۷، ص۱۲۰.
- ↑ من وحی القرآن، ج۱۷، ص۱۲۹.
- ↑ التبیان، ج۸، ص۳۴.
- ↑ من وحی القرآن، ۱۷، ص۱۲۹.
- ↑ ارشاد الاذهان، ص۳۷۶.
- ↑ تفسیر علی بن ابراهیم، ج۲، ص۱۲۳ و نورالثقلین، ج۴، ص۵۷، ح۴۷.
- ↑ حق‌جو، عبدالله، ولایت در قرآن، ص۱۲۹-۱۳۰.
- ↑ «و از آیین پدرانم ابراهیم و اسحاق و یعقوب پیروی می‌کنم؛ در خور ما نیست که هیچ چیز را شریک خداوند بدانیم؛ این از بخشش خداوند به ما و به مردم است امّا بیشتر مردم سپاس نمی‌گزارند» سوره یوسف، آیه ۳۸.
- ↑ حق‌جو، عبدالله، ولایت در قرآن، ص۱۳۰-۱۳۱.
- ↑ «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگار ابراهیم، او را با کلماتی آزمود و او آنها را به انجام رسانید؛ فرمود: من تو را پیشوای مردم می‌گمارم. (ابراهیم) گفت: و از فرزندانم (چه کس را)؟ فرمود: پیمان من به ستم‌کاران نمی‌رسد» سوره بقره، آیه ۱۲۴.
- ↑ حق‌جو، عبدالله، ولایت در قرآن، ص۱۳۱-۱۳۲.
- ↑ «گفت: ای قوم من! در من هیچ گمراهی نیست بلکه من فرستاده‌ای از سوی پروردگار جهانیانم» سوره اعراف، آیه ۶۱.
- ↑ حق‌جو، عبدالله، ولایت در قرآن، ص۱۳۲.
- ↑ «و از سر هوا و هوس سخن نمی‌گوید * آن (قرآن) جز وحیی نیست که بر او وحی می‌شود» سوره نجم، آیه ۳-۴.
- ↑ حق‌جو، عبدالله، ولایت در قرآن، ص۱۳۳.
- ↑ «و با پدر و مادرش نکوکار بود و گردنکشی سرکش نبود» سوره مریم، آیه ۱۴.
- ↑ «و (مرا) با مادرم نیکوکار کرده و مرا گردنکشی سنگدل نگردانیده است» سوره مریم، آیه ۳۲.
- ↑ «گفت: پروردگارا! به راستی استخوانم سست و (موی) سر از پیری سپید شده است و هیچ‌گاه در خواندن تو رنجور نبوده‌ام» سوره مریم، آیه ۴.
- ↑ «و از شما و آنچه به جای خداوند (به پرستش) می‌خوانید کناره می‌جویم و پروردگارم را می‌خوانم باشد که در خواندن پروردگارم رنجور نباشم» سوره مریم، آیه ۴۸.
- ↑ حق‌جو، عبدالله، ولایت در قرآن، ص۱۳۳-۱۳۴.