علم در قرآن و حدیث به چه معنا به کار رفته است؟ (پرسش)
| علم در قرآن و حدیث به چه معنا به کار رفته است؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ علم معصوم |
| مدخل اصلی | علم معصوم |
علم در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم معصوم مراجعه شود.
پاسخ نخست
آقای منصف علی مطهری در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «علم ائمه از نظر عقل و نقل» در این‌باره گفته است:
«بعد از بررسی واژه علم در لغت و اصطلاح فلاسفه، متکلمین و صوفیه به سراغ کلام الهی می‌رویم و در این کلام کثرت استعمال واژه علم و مشتقات آن حاکی از اهمیت خاص به مقوله شناخت و معرفت است و اینکه علم دارای چند معنی یا به چه وجوهی در کلام الهی به‌کار رفته است به برخی از آن معانی اشاره می‌کنیم.
۱. به معنی دیدن ﴿أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُواْ مِنكُمْ وَيَعْلَمَ الصَّابِرِينَ﴾[۱] آیا پنداشتید که داخل بهشت می‌شوید بی‌آنکه خداوند جهادگران و شکیبایان شما را معلوم بدارد. که صاحب قاموس قرآن معنی یعلم را به "یزی" معنا کرده یعنی "اولم یر الله الذین جاهدو فیکم و یری الصابرین عند البلاء یعلم الصابرین أی بری الصابرین"[۲]
- ۲. به معنی دلیل و حجت: ﴿وَيُنذِرَ الَّذِينَ قَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَدًا * مَّا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ﴾[۳] و تا کسانی را که گفتنه‌اند: خداوند فرزندی گرفته است هشدار دهد، که به آنان و نه پدرانشان به این ادعا دلیلی ندارند.[۴] ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَن يُجَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ﴾[۵] و از مردم که مجادله می‌کند در باره خداوند بدون دلیل.
۳. به معنی شناختن: ﴿بَلِ ادَّارَكَ عِلْمُهُمْ فِي الآخِرَةِ بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ مِّنْهَا بَلْ هُم مِّنْهَا عَمُونَ﴾[۶] که که در این آیه ﴿عِلْمُهُمْ﴾ به معنی "معرفتهم" است.
۴. به معنی فرمان: ﴿فَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أُنزِلِ بِعِلْمِ اللَّهِ﴾[۷] که در این آیه بِعِلْمِ اللَّهِ را "باذن الله" معنی خداوند بد کردهاند.[۸]
پاسخ‌های دیگر
| ۱. خانم میرترابی حسینی (پژوهشگر دانشكده اصول دين)؛ |
|---|
|
خانم زهرةالسادات میرترابی حسینی در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «علم لدنی در قرآن و حدیث» در این‌باره گفته است:
«گذشته از کثرت استعمال ماده علم در قرآن به استناد کتب وجوه القرآن واژه علم از نظر معنا دارای وجوهی است که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم: ۱. به معنای دانستن؛ دانش: ﴿إِنَّهُ يَعْلَمُ الْجَهْرَ...﴾[۱۱]، ﴿يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ﴾[۱۲]. در آیات فوق ﴿يَعْلَمُ﴾ به معنای "العلم بعینه" می‌باشد. به اعتقاد برخی قرآن‌پژوهان و اهل تحقیق علم در این معنی نیز دارای دو جنبه متفاوت است به عبارت دیگر با تأمل در آیات در می‌یابیم که: (الف): در برخی موارد مراد قرآن از استعمال ماده علم حقیقت و اصل علم است.(...) (ب): در برخی دیگر از لفظ علم مفهومی کاملا متفاوت از آیات دسته اول مد نظر بوده است. گویا قرآن کریم در این آیات به ظاهر و پوسته علم نظر داشته نه به حقیقت و اصل آن. ۲. به معنی دیدن: ﴿أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ...﴾[۱۳] شایان ذکر است نویسنده قاموس قرآن ماده علم در این دسته آیات را به معنی اظهار و روشن کردن دانسته. (....) ۳. به معنی دلیل و حجت: ﴿وَيُنذِرَ الَّذِينَ قَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَدًا * مَّا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَلا لِآبَائِهِمْ...﴾[۱۴]؛ ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَن يُجَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّبِعُ كُلَّ شَيْطَانٍ مَّرِيدٍ﴾[۱۵] ۴. به معنی شناختن: ﴿بَلِ ادَّارَكَ عِلْمُهُمْ فِي الآخِرَةِ بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ مِّنْهَا بَلْ هُم مِّنْهَا عَمُونَ﴾[۱۶] ۵. به معنی فرمان ﴿فَإِن لَّمْ يَسْتَجِيبُواْ لَكُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أُنزِلِ بِعِلْمِ اللَّهِ...﴾[۱۷]»[۱۸]. |
پرسش‌های وابسته
منبع‌شناسی جامع علم معصوم
پانویس
- ↑ «آیا پنداشته‌اید به بهشت می‌روید بی‌آنکه خداوند جهادگران و شکیبایان شما را معلوم دارد؟»؛ آل عمران /۱۴۲.
- ↑ سید علی اکبر قرشی، قاموس قرآن، ج ۵، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ یازدهم، ص ۲۰۸، ۱۳۷۲.
- ↑ «و تا به آن کسان که می‌گویند: «خداوند فرزندی گزیده است»، بیم دهد. * نه خود و نه پدرانشان، آن (امر) را نمی‌دانند»؛ کهف، آیه ۴-۵.
- ↑ سید علی اکبر قرشی، پیشین، ۱۳۷۲.
- ↑ «آنان را واگذار تا بخورند و بهره گیرند و آرزو سرگرمشان دارد، زودا که بدانند»؛ سوره حج، آیه ۳.
- ↑ «بلکه دانش آنان درباره جهان واپسین پایان یافته است؛ یا در آن تردید دارند یا در (دریافتن) آن کوردلند»؛ نمل، آیه ۶۶.
- ↑ «بدانید که با دانش خداوند فرو فرستاده شده است»؛ سوره هود، آیه ۱۴.
- ↑ ابوالفضل جیش بن ابراهیم تفلیسی، وجوه القرآن، به کوشش مهدی محقق، انتشارات حکمت، ص ۲۰۸.
- ↑ «»؛ سوره انبیا، آیه ۱۱۰.
- ↑ پایان‌نامه علم ائمه از نظر عقل و نقل، ص۱۳.
- ↑ «آنچه را پنهان می‌دارید می‌داند»؛آیه۱۱۰، سوره انبیا.
- ↑ «آنچه را در آسمان‌ها و زمین است می‌داند»؛ سوره تغابن، آیه۴.
- ↑ «آیا پنداشته‌اید به بهشت می‌روید بی‌آنکه خداوند جهادگران و شکیبایان شما را معلوم دارد؟»؛ سوره آل عمران، آیه ۱۴۲.
- ↑ «و تا به آن کسان که می‌گویند: «خداوند فرزندی گزیده است»، بیم دهد * نه خود و نه پدرانشان، آن (امر) را نمی‌دانند...»؛ سوره کهف، آیه ۴ و ۵.
- ↑ «و از مردم کسی است که بی‌هیچ دانشی درباره خداوند چالش می‌ورزد و از هر شیطان گردنکشی پیروی می‌کند»؛ سوره حج، آیه۳.
- ↑ «بلکه دانش آنان درباره جهان واپسین پایان یافته است؛ در آن تردید دارند یا در (دریافتن) آن کوردلند»؛ سوره نمل آیه۶۶.
- ↑ «پس اگر (فراخوان) شما را پاسخ نگویند بدانید که با دانش خداوند فرو فرستاده شده است...»؛ سوره هود، آیه ۱۴.
- ↑ علم لدنی در قرآن و حدیث؛ ص ۱۳-۱۶.