عین در قرآن
این مدخل زیرشاخهٔ بحث عین است. عین از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عین در قرآن - عین در معارف مهدویت - پرسش مرتبط نداردمقدمه
- ﴿فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا...﴾[۱].
- ﴿إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانْبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا...﴾[۲].
عین یعنی چشمه و نهر
عین معانی مختلف دارد در قرآن هم بدین‌گونه مورد استعمال قرار گرفته است و به قول راغب اصفهانی در مفردات الفاظ القرآن: واژه عین برای معانی گوناگون با دیدگاه‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد یکی از آن معانی چشمه آب گوارا است و برخی از این چشمه‌ها جوی‌های روانی هستند که پس از جوشیدن به صورت نهر جاری می‌شوند[۳].
اصل داستان
«مورخان در زمینه الطاف الهی به این قوم بنی اسرائیل نوشته‌اند: پس از اینکه موسی(ع) آنان را از دام سختی‌ها و مشکلات زمان فرعون نجات داد و از دریا گذارنید، قرار بود به سرزمین فلسطین انتقال یابند که مورد مخالفت بعضی‌ها قرار گرفت. موسی با تحمل زحمات آنها را مدت ۴۰ سال در (تیه) نگاه داشت. در این مدت خداوند باز هم نعمت خود را از آنان دریغ نکرد و برایشان از صمغ شیر خشت و عسل (منّ) و گوشت پرنده‌ای مانند پرستو (سلوی) غذا فراهم می‌ساخت... چهل سال بدین منوال گذشت روزی به موسی(ع) فرمان رسید که قوم خود را بگو هر کس یک پیمانه غذا برای اولاد خود ذخیره کند. سپس به امر کوچ پرداختند و به سوی سرزمین... راه گشودند هنگامی که به آنجا رسیدند همه از تشنگی فریاد بر آوردند. در آن منطقه آب نبود. پیامبر خدا گفت: پروردگارا اگر اینها آب ننوشند مرا اذیت و آزار خواهند کرد حتی سنگسارم می‌کنند. فرمان رسید عصای خود را به سنگ بزن چون این کار را کرد ۱۲ چشمه از زیر سنگ جوشید»[۴].
«این دوازده چشمه که از آن صخره عظیم جوشید نشانه‌ها و تفاوت‌هایی داشته است، آنچنان که هر کدام از اسباط بنی اسرائیل چشمه خود را می‌شناختند و این خود سبب می‌شد که اختلافی در میان آنها بروز نکند و نظم و انضباط حکم فرما گردد و آسان‌تر سیراب شوند»[۵].[۶]
دیدگاه متفاوت مفسران
از دیدگاه مفسران قرآنی جایی که حضرت موسی ۱۲ چشمه در آنجا جاری ساخت به صورت زیر مطرح گردیده است:
- برخی آثار برجای مانده از چشمه‌های موسی را در جنوب غربی مأدبا واقع در کشور اردن می‌دانند. برای این نظر می‌توان دکتر عبدالکریم بی‌آزار شیرازی را نام برد.
- برخی آن را در کوه «حوریب» می‌دانند. از قائلین به آن می‌توان از آیت‌الله مکارم شیرازی نام برد.
- عده‌ای دیگر جایگاه چشمه‌ها را در رفیدم(= رفیدیم) می‌دانند[۷].
کشف جایگاه
بنا به عهد عتیق؛ بنی اسرائیل از صحرای سین کوچ کردند و در رفیدیم اردو زدند و آب نوشیدن برای قوم نبود. روایت قاموس کتاب مقدس در این خصوص چنین است: «رفیدیم یکی از منازل بنی اسرائیل است؛ چندان از کوه سینا دور نبود و چون در اینجا اعجازاً از صخره برای آن قوم بهانه‌جو و گردن‌کش آب بیرون آمد بدین واسطه شهرت یافت»[۸].
بیان دائرة المعارف کتاب مقدس هم روشنگر است: «معنی لغوی واژه رفیدیم «مکان راحت» است... معمولاً وادی رفائید و در بعضی موارد وادی فیران در قسمت جنوبی سینا را به عنوان موضع آن ذکر می‌کنند در این محل بود که قوم بنی اسرائیل به دلیل تشنگی به موسی شکایت کردند به همین علت آن موضع را «مسّه و مریبه» نام نهادند»[۹].
برخی نویسندگان در بازگویی حوادث و ماجراهای حضرت موسی اظهار می‌دارد: «آنگاه از بیابان سیان کوچ کرد و طی طریق نمود در سرزمین رفیدم خیمه زدند»[۱۰].
برخی نویسندگان هم در کتاب خود گشودن راه به سوی سرزمین رفیدم را به یادگار گذاشته‌اند»[۱۱]. با توضیحات داده شده، باور ما بر این است که حضرت موسی چشمه‌ها را به اذن پروردگار در رفیدیم جاری ساخت و «رفیدیم» در کنار رود نیل و در کوه سیناست. رفیدم یا وادی رفائید است و یا وادی فیران که در جنوب سینا واقع‌اند[۱۲].
منابع
پانویس
- ↑ «و (یاد کنید) آنگاه را که موسی برای مردم خود در پی آب بود و گفتیم: با چوبه‌دست خود به سنگ فرو کوب آنگاه دوازده چشمه از آن فرا جوشید؛ (چنان‌که) هر دسته‌ای از مردم آبشخور خویش را باز می‌شناخت؛ از روزی خداوند بخورید و بنوشید و در زمین تبهکارانه آشوب نورزید» سوره بقره، آیه ۶۰.
- ↑ «و آنان را به دوازده سبط که هر یک امتی بود بخش کردیم و چون قوم موسی از وی آب خواستند به موسی وحی کردیم که با چوبه‌دست خود به (آن) سنگ بزن! و دوازده چشمه از آن فرا جوشید هر گروهی آبشخور خویش بازشناخت، و ابر را بر آنان سایه‌بان کردیم و بر آنها ترانگبین و بلدرچین فرو فرستادیم (و گفتیم:) از چیزهای پاکیزه‌ای که روزیتان کرده‌ایم بخورید و آنان به ما ستم نورزیدند که بر خویشتن ستم می‌کردند» سوره اعراف، آیه ۱۶۰.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص ۵۹۳.
- ↑ تویسرکانی، قصه‌های قرآن، ص۱۷۲.
- ↑ تفسیر نمونه، ج۶، ص۴۸۶.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص۵۹۴.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص۵۹۵.
- ↑ قاموس کتاب مقدس، ص۴۱۸.
- ↑ دایرة المعارف کتاب مقدس، ص۷۹۳.
- ↑ عمادزاده، تاریخ انبیاء، ص۵۴۲.
- ↑ تویسرکانی، قصه‌های قرآن، ص۱۷۲.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص۵۹۶.