فلسطین
فلسطین از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: فلسطین در معارف مهدویت - فلسطین در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردجغرافیای فلسطین
فلسطین سرزمین کوچکی است که همچون پلی سه قاره آسیا و آفریقا و اروپا را به یکدیگر متصل می‌کند. قلب فلسطین قلب جهان عرب و حلقه اتصال شرق و غرب است. این سرزمین، از شمال به لبنان، از جنوب به مصر، از شرق به اردن و سوریه و از مغرب به دریای مدیترانه محدود میشود. مساحت آن در حدود ۲۰۷۰۰ کیلومتر مربع است. از نظر طبیعی کشور فلسطین را می‌توان به دو منطقه جغرافیایی تقسیم کرد:
- منطقه شمالی، که قسمت بالای آن را ادامه تپه‌های جنوب لبنان می‌پوشاند. این تپه‌ها، به سه سو کشیده شده است، از مشرق به دره اردن، از مغرب به دشت ساحلی و از جنوب به دره وسیع و کم‌عمقی که از کناره‌های جنوب شرقی دریای مدیترانه، تا دره اردن، ادامه می‌یابد... این منطقه قرن‌ها راه ارتباطی مهم ساحل دریای مدیترانه و مصر، با قسمت داخلی خاورمیانه بوده و به این ترتیب راه عبوری برای تهاجمات قومی، فرهنگی و نظامی بوده است.
- قسمت جنوبی، که شامل جلگه مرتفع صحرایی است و به صحرای نقبNogeb معروف است. این قسمت تقریباً نیمی از سرزمین فلسطین را شامل میشود و ارتفاع آن از سطح دریا ۳۰۰ تا ۴۵۰ متر است... .
فلسطین در حال حاضر شامل سه منطقه سرزمین‌های اشغالی ۱۹۴۸م، کرانه باختری رود اردن و نوار غزه، یعنی باریکه‌ای به مساحت ۴۵ کیلومتر در کنار سواحل دریای مدیترانه است[۱].
آب و هوای فلسطین در تابستان گرم و زمستان‌ها معتدل و بارانی است، ارتفاعات شمالی سبب میشود که در بعضی اوقات در تپه‌های آن ناحیه، برف ببارد. رود اردن در مرز مشترک فلسطین، سوریه و اردن جریان دارد که بخشی از خاک فلسطین در نواحی شمالی را آبیاری می‌کند.
جمعیت فلسطین بالغ بر ۵/۶ میلیون نفر است که از زمان تشکیل رژیم صهیونیست اسرائیل، نزدیک به سه میلیون نفر از آنان به دست این رژیم به بیرون از سرزمین فلسطین رانده شده‌اند و در سرزمین‌های عربی آواره گشته‌اند. جمعیت داخل سرزمین را غالباً یهودیان مهاجر و دیگر فلسطینیان تشکیل می‌دهند... . داخل فلسطین اشغالی ۵۲ درصد جمعیت یهودی و ۴۸ درصد غیر یهودی هستند[۲].
پایتخت و شهر مهم این سرزمین، بیت المقدس است که زیارتگاه مسلمانان و مسیحیان و یهودیان جهان است. بیت المقدس، پیش از مکه قبله گاه مسلمانان بوده است. شهرهای عمده دیگر آن، حیفا و رام الله است[۳].[۴]
پیشینه
قدیمی‌ترین ساکنان فلسطین را دسته‌ای از مهاجرین سامی نژاد، به نام کنعانیان که ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد، به نام فلسطین وارد این سرزمین شدند و جای کنعانی‌ها را گرفتند. نام فلسطین از نام همین قوم گرفته شده است. در طول تاریخ، اگرچه اقوام مختلفی به فلسطین حمله کردند و بعضی از آنها برای مدتی، در آنجا سکنی گزیدند، ولی همواره فلسطین سرزمین اعراب فلسطینی باقی ماند و اکثریت ساکنانش همین اعراب بودند. فلسطین از قرن هفتم میلادی، یعنی از زمان ظهور اسلام، تا قرن اخیر که صهیونیست‌ها، به کمک استعمارگران انگلیسی و آمریکایی، بر آن مسلط شدند، در دست مسلمانان قرار داشت، در این مدت پیروان ادیان مختلف، با مسالمت و دوستی در کنار یکدیگر زندگی می‌کردند[۵].
فلسطین محل تولد و زندگی برخی انبیای اولوالعزم(ع)، مانند ابراهیم(ع)، موسی(ع) و عیسی(ع) بوده است[۶] و شهر بیت‌المقدس را در دل خویش دارد. شروع بنای بیت‌المقدس (به عنوان مسجد) به دست داوود نبی(ع) و تکمیل آن به دست سلیمان(ع) بود[۷] و بارها، از جمله در دوران عبدالملک بن مروان تجدید بنا شد[۸]. این مسجد در قرآن «مسجدالاقصی» نامیده شده و محل معراج پیامبر اسلام(ص) بوده است[۹].
اسلام در زمان خلیفه دوم وارد سرزمین فلسطین شد. مردم بیت‌المقدس در برابر مسلمانان مقاومت کردند. در این میان، هیئتی از مردم شهر با خلیفه دوم دیدار کردند و پیشنهاد صلح دادند، به شرطی که خلیفه خود، مباشر واگذاری قدس باشد. خلیفه نیز شرط آنان را پذیرفت و به معابد و صلیب‌های آنان امان داد و بنا به خواسته مسیحیان اجازه اسکان یهودیان را در شهر نداد؛ در برابر، مسیحیان ملزم به پرداخت جزیه شدند[۱۰]. در سال ۱۰۹۵م جنگ‌های صلیبی آغاز گردید و فلسطین طی یک قرن میان مسیحیان و مسلمانان دست به دست شد؛ تا اینکه صلاح‌الدین ایوبی در سال ۱۱۹۲م آن را فتح کرد. پس از آن تا سال ۱۹۱۷م/ ۱۲۹۶ش زیر سیطره عثمانی قرار گرفت و سپس زیر سلطه استعمار درآمد[۱۱].
مورخان صهیونیست معتقدند تلاش برای تأسیس اسرائیل در واقع بازسازی مجدد حکومت یهود در این منطقه است. آنان فلسطین را سرزمین نیاکان و پدران خود می‌دانند و از طرفی بازگشت یهودیان به سرزمین موعود (فلسطین) را تحقق وعده الهی می‌پندارند که از طرف خداوند به بنی‌اسرائیل داده شده است.[۱۲] نخستین مهاجران یهود در اوایل سال ۱۸۸۰م/ ۱۲۵۹ش از روسیه وارد فلسطین شدند.[۱۳] یهودیان، در آن برهه زمانی، به هدف تأسیس حزبی خاص[۱۴] در سال ۱۸۹۷م/ ۱۲۷۶ش، در شهر بال سوئیس به سرپرستی «هرتزل» کنگره‌ای تشکیل دادند و تصمیم به تشکیل «سازمان صهیونیسم جهانی» گرفتند.
در سال ۱۸۹۷م/ ۱۲۷۶ش دولت بریتانیا با طرح توطئه‌ای، سرعت فروپاشی امپراتوری عثمانی را ـ که مانعی بر سر راه تصرف فلسطین به‌شمار می‌رفت ـ تشدید کرد[۱۵]؛ سپس در زمان جنگ جهانی اول و بر اساس قرارداد سایکس ـ پیکو ۱۹۱۶م/ ۱۲۹۵ش، بخش وسیعی از سرزمین‌های عربی، ازجمله فلسطین را در اختیار گرفت و آن‌گاه بر پایه اعلامیه بالفور (وزیر خارجه وقت بریتانیا) ۱۹۱۷م/ ۱۲۹۶ش، به صهیونیست‌ها وعده داد فلسطین را برای تشکیل «وطن ملی یهود» در اختیارشان قرار دهد.[۱۶] یهودیان برای محقق‌کردن این وعده، به سراغ متفقین پیروز در جنگ جهانی اول رفتند و توانستند با کمک سرمایه‌داران یهودی، شورای عالی دول متفق را در سال ۱۹۲۰م/ ۱۲۹۹ش به اجرای اعلامیه بالفور وادار کنند تا فلسطین تحت حمایت انگلیس قرار گیرد[۱۷]. در ادامه اجرای این نقشه در ۱۴ مه ۱۹۴۸م/ ۱۳۲۷ش، نیروهای انگلیسی از فلسطین خارج شدند و پس از ساعاتی دولت اسرائیل در تل‌آویو اعلام موجودیت کرد[۱۸].[۱۹]
بیت المقدس
بیت المقدس به‌معنای خانه محترم و خانه‌ای است که به پاکی و احترام از آن یاد شده است که در اورشلیم فلسطین واقع بوده است. شهر "البیت المقدّس" یا "بیت المقدس" یا "قدس" در غرب آسیا و شمال خاورمیانه، در فلسطین واقع شده و نخستین قبله مسلمانان است. قداست این شهر بسیار است. آن را پیامبران بنا کردهاند، حضرت داوود (ع) و حضرت سلیمان (ع) در این شهر حشمت داشتند[۲۰].[۲۱]
بعضی از مورخان بنای بیت‌المقدس را به داود پیغمبر(ع) نسبت داده‌اند و گفته‌اند: در زمان داود عده‌ای به طاعونی سخت مبتلا شدند و داود چون در مکان فعلی مسجد اقصی دیده بود که فرشتگان از آنجا به آسمان می‌روند، به همراه مردم به منظور دعا بدان جا رفت و برای برطرف شدن طاعون، به درگاه خدای تعالی دعا کرد و خداوند هم به دعای او، طاعون را از مردم بر طرف نمود. از آن پس داود دستور داد در آن مکان مسجدی بسازند و خود دست به کار شروع آن گردید، اما پیش از آنکه بنای آن پایان پذیرد، داود از دنیا رفت و به سلیمان وصیت کرد آن را به اتمام برساند[۲۲].
مسجد الاقصی
مسجد الاقصی در لغت به‌معنای دورترین مسجد و آن، مسجدی است در جنوب شرقی شهر بیت المقدس فلسطین[۲۳]. علت نام‌گذاری آن به‌مسجد الاقصی، دوری مسافتش تا مکه و مسجدالحرام ـ که در آن زمان محل استقرار پیامبر(ص) و مسلمانان بود ـ عنوان شده است[۲۴]. این مسجد از مساجد بزرگ و مقدس مسلمانان است که بنابر نقل برخی روایات، محل معراج نبی خاتم(ص) بوده است. این مسجد که نام آن برگرفته از آیه نخست سوره اسراء[۲۵] است[۲۶] این بنای کهن را حضرت داود آغاز و حضرت سلیمان آن را تکمیل کرد و بارها تجدید بنا شده است و نماز خواندن در آن فضیلت بسیار دارد. "قبة الصخره" بنای قدیمی و مقدس این مجموعه است[۲۷].
مبارزات مردم فلسطین
سابقه مبارزات عرب‌های فلسطینی علیه اشغالگران به اواخر قرن نوزدهم میلادی (۱۸۸۶م به بعد) بازمی‌گردد. در آن سال‌ها فلسطینیان دریافته بودند هدف اشغالگران تأسیس دولتی یهودی در خاک فلسطین است[۲۸]. هم‌زمان با آغاز جنگ جهانی اول، خشم عرب‌ها علیه صهیونیست‌ها و یهودیان اشغالگر فزونی یافت و مقدمات تشکیل جنبش ملی را فراهم آورد[۲۹] تا سرانجام جنبش ملی فلسطین در سال ۱۹۱۹م/ ۱۲۹۸ش، در اعتراض به خیانت دولت بریتانیا به مردم فلسطین و صدور اعلامیه بالفور شکل گرفت[۳۰].
دهه پنجاه میلادی را دهه شکل‌گیری هویت ملی فلسطینیان می‌دانند. ناکامی گروه‌های فلسطینی میان سال‌های ۱۹۵۴–۱۹۵۷م در برابر اسرائیل، اوضاع ناهنجار سیاسی ـ اقتصادی فلسطینیان و همچنین تصرف غزه در سال ۱۹۵۶م به دست اسرائیل و مقاومت فلسطینیان در مقابل و در نهایت اخراج صهیونیست‌ها از نوار غزه، فلسطینیان را به فکر همکاری با یکدیگر انداخت و این تفکر میان سال‌های ۱۹۵۷ و ۱۹۵۸م هسته نخستین تشکیل جنبش فتح بود[۳۱]. به دنبال جنبش جهاد اسلامی فلسطین که در اواخر سال ۱۹۷۰م و مقارن با انقلاب اسلامی ایران به دست فتحی شقاقی بنیان‌گذاری شد[۳۲]. حرکت مقاومت اسلامی (حماس) در سال ۱۹۸۷م/ ۱۳۶۶ش به دست احمد یاسین، از رهبران اخوان المسلمین در غزه تأسیس گردید. این دو گروه با الهام گرفتن از انقلاب اسلامی ایران و با هدف رویارویی با اسرائیل و نیروهای ملی سکولار ساف به وجود آمدند[۳۳].[۳۴]
قدس و روز قدس
قُدس به معنای پاکی و بی‌آلایشی است. قدوس هم که نام خداست از این ریشه گرفته شده است و به فرشتگان الهی به سبب پاکی و بی‌آلایشی آنان "قدسیان" گفته میشود.
قدس، نام اسلامی اورشلیم است که مسلمانان چون می‌‌خواستند این شهر، مقدس و پاک و محل عبادت باشد، بر آن "بیت المقدس" نام نهادند و دو قسمت قدیم و جدید دارد. در قدس شریف، مسجد الأقصی وجود دارد که محل معراج پیامبر خدا (ص) و قبله نخست مسلمین است.
قدس، امروز در اشغال صهیونیست‌هاست و مبارزه برای رهایی آن ادامه دارد. امام خمینی آخرین جمعه ماه مبارک رمضان را به عنوان "روز قدس" اعلام نمود، تا افکار جهانیان را به مظلومیت ملت فلسطین و اشغال این سرزمین متوجه سازد. قدس، نمادی از این سرزمین مقدس است که دیار پیامبران بزرگ بوده است[۳۵].
فلسطین در آخرالزمان
امیرالمؤمنین (ع) فرمود: به زودی یهودیان برای تشکیل دولتشان از غرب به فلسطین می‌آیند. مردم پرسیدند: ای ابا الحسن پس عرب‌ها کجایند؟! حضرت فرمود: در آن روز اعراب نیروهایشان پراکنده و پیوندشان از هم گسسته است و به هم فشرده و پشتیبان هم نیستند. سپس از آن حضرت سؤال کردند: آیا این بلا به درازا خواهد کشید؟ فرمود: خیر (طول نمی‌کشد) تا اینکه بندهای اسارت عرب گسسته میشود و افکار مصمم آنها باز می‌گردد. سپس فلسطین به دست آنها فتح میشود و عرب‌ها پیروزمندانه و متحد قیام می‌کنند و نیرو از عراق می‌رسد که بر پرچم‌های آنان "قوت" نوشته شده است، عرب و اسلام همدست می‌شوند تا فلسطین را برهانند؛ درگیری عجیبی در دریا واقع خواهد شد و مردم در خون فرو خواهند رفت و زخمی‌ها بر خیل کشته‌ها می‌گذرند! سپس حضرت فرمود: سه بار عرب‌ها این کار را انجام می‌دهند و در چهارمین بار که خدا پایمردی و ایمان آنان را دید، یاری او بر سر آنها سایه می‌افکند. سپس فرمود: به خدا قسم مانند میش سربریده میشود تا اینکه حتی یک یهودی در فلسطین باقی نمی‌ماند[۳۶].[۳۷]
منابع
محدثی، جواد، فرهنگنامه دینی
عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید
حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان
حسینی عسکرانی، زهرا السادات، مقاله «فلسطین»، دانشنامه امام خمینی ج۷
سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت
رسولی محلاتی، سید هاشم، تاریخ انبیاء
بلادی، عاتق بن غيث، معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة
پانویس
- ↑ ولید، نوار غزه، ۹.
- ↑ ابومرزوق، آینده فلسطین از آن اسلام است، ۲۳.
- ↑ عبد الرضا، آخوند فرج، جغرافیای کشورهای مسلمان، ص۵۸.
- ↑ عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید، ص ۴۸؛ حسینی عسکرانی، زهرا السادات، مقاله «فلسطین»، دانشنامه امام خمینی ج۷، ص۶۲۰ ـ ۶۲۷؛ محدثی، جواد، فرهنگنامه دینی، ص۱۷۶.
- ↑ عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید، ص ۴۹.
- ↑ ناس، تاریخ جامع ادیان، ۵۰۴–۴۸۸ و ۵۷۸–۵۷۷.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱/۲۲۷–۲۲۸.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایه، ۸/۲۸۰.
- ↑ اسراء، ۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۶/۶۱۲.
- ↑ زعیتر، سرگذشت فلسطین یا کارنامه سیاه استعمار، ۷۳–۷۴.
- ↑ محدثی، فلسطین، ۱۲؛ زعیتر، سرگذشت فلسطین یا کارنامه سیاه استعمار، ۸۲–۹۴.
- ↑ احمدی، ریشه‌های بحران در خاورمیانه، ۷.
- ↑ احمدی، ریشه‌های بحران در خاورمیانه، ۳۳.
- ↑ علم‌الهدی، شناخت صهیونیسم بین‌الملل، ۱۴۴.
- ↑ زعیتر، سرگذشت فلسطین یا کارنامه سیاه استعمار، ۱۱۲–۱۱۰.
- ↑ زعیتر، سرگذشت فلسطین یا کارنامه سیاه استعمار، ۱۱۵–۱۲۶.
- ↑ صفاتاج، فلسطین از اشغال تا انتفاضه، ۴۳.
- ↑ دولت‌آبادی، رویارویی ایدئولوژی‌های انتفاضه، ۶۰.
- ↑ حسینی عسکرانی، زهرا السادات، مقاله «فلسطین»، دانشنامه امام خمینی ج۷، ص۶۲۰ ـ ۶۲۷؛ محدثی، جواد، فرهنگنامه دینی، ص۱۷۶.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۸، ص ۱۴۴، ح ۱۱۴؛ شیخ طوسی، التهذیب، ج ۶، ص۲۲، ح ۱۰۷.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۱۲۵ - ۱۲۶.
- ↑ رسولی محلاتی، سید هاشم، تاریخ انبیاء ص ۵۲۶.
- ↑ حمیدی، تاریخ اورشلیم، ص۱۸۳.
- ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، ج۸، ص۱۹۶.
- ↑ «سبْحَانَ الَّذِی اَسرَی بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِّنَ الْمَسجِدِ الْحَرَامِ اِلی الْمَسجِدِ الاَقْصا الَّذِی بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنرِیَهُ مِنْ ءَایَتِنَا اِنَّهُ هُوَ السمِیعُ الْبَصِیرُ»
- ↑ بلادی، عاتق بن غيث، معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة ص۲۹۳.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگنامه دینی، ص۲۱۱.
- ↑ کیّالی، تاریخ نوین فلسطین، ۵۱–۵۳.
- ↑ کیّالی، تاریخ نوین فلسطین، ۷۲–۸۵.
- ↑ غوری، تاریخ شصت‌ساله فلسطین، ۱/۳۴.
- ↑ ابراهیم، ۲۰–۲۱.
- ↑ شوشی‌نسب، بررسی تطبیقی گفتمان‌های اخوان‌المسلمین، ۶۴.
- ↑ شوشی‌نسب، بررسی تطبیقی گفتمان‌های اخوان‌المسلمین، ۶۱.
- ↑ حسینی عسکرانی، زهرا السادات، مقاله «فلسطین»، دانشنامه امام خمینی ج۷، ص۶۲۰ ـ ۶۲۷.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگنامه دینی.
- ↑ عقائد الامامیه الاثنی عشریه، ص ۲۷۰.
- ↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان. ص ۴۵۶.