رفاه

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
(تغییرمسیر از مرفه)

مقدمه

رفاه از ریشه (ر - ف - ه‍) به معنای خوشی، آسایش و گستردگی نعمت [۱] و در اصطلاح رایج به مفهوم برخورداری از آسایش و امکانات زندگی بر اثر بهره‌مندی از مال و ثروت است. درباره رفاه، در دو سطح فردی و اجتماعی می‌توان بحث کرد. رفاه اجتماعی، حاصل جمع رفاه همه افراد است. [۲] رفاه، مقوله‌ای نسبی و در شرایط مختلف متفاوت است و نمی‌توان معیار کمّی دقیقی برای اندازه‌گیری آن در زندگی همه افراد و جوامع ارائه کرد.[۳]

رفاه سالم

رفاه به مجموعۀ عناصر و عواملی گفته می‌شود که موجب ایجاد آرامش روانی و فردی در زندگی اجتماعی انسان‌ها می‌شود. فرهنگ رفاه نیز از متغیرهای اجتماعی است که هرگز ثابت نیست و تحولات آن به بسیاری از عوامل اجتماعی بستگی دارد. سطح معیشت هرگز یکسان و برای همه، یکنواخت نیست.

در حقیقت به جای بالا بردن سطح رفاه در جامعه باید از ایجاد فرهنگ رفاه سالم استفاده کرد. الگوی رفاه سالم می‌تواند در سالم‌سازی سرمایه، سود و تولید اثر مستقیم داشته باشد بی‌گمان رفاه ناسالم از عوامل عمده سوء استفاده از سرمایه، سود و تولید و نیز علت اصلی بسیاری از جرایم و تخلفات قانونی در جامعه به شمار می‌آید. رفاه توأم با آسایش و آرامش وجدان و سلامت مادی و معنوی انسان در مسائل کمّی رفاه نیست، بلکه باید آن را در لابه‌لای مسائل کیفی رفاه، جست و جو نمود.

به هر حال مسئلۀ رفاه نمی‌تواند از حوزه عدالت اجتماعی بیرون باشد. هر نوع تلاش برای تفسیر و تأمین آن باید بر اساس چارچوب‌هایی چون عدالت اجتماعی انجام شود و رسیدن به رفاه تنها از طرفین عدالت و حفظ اصول دیگر میسّر است. هنگامی که از رفاه سخن می‌گوییم بی‌گمان باید پایگاه سخن، عدالت اجتماعی باشد و در غیر این صورت، رفاه شرافتمندانه و هم شأن انسان نخواهد بود.

سختی زندگی برای انسان آگاه به جایگاه خود، بسی گواراتر و مطلوب‌تر از رسیدن به رفاه با زیر پا گذاردن عدالت اجتماعی است، استناد سخنانی در این راستا به پیامبر اسلام(ص) و امام علی(ع) و صحابی بزرگی چون ابوذر که رسیدن به معیشت را به هر وسیله‌ای که باشد تجویز می‌کند و فقر حاصل از عدالت اجتماعی را محکوم می‌کند به دور از حقیقت اسلام و رویه آن بزرگواران است. نه فرد و نه جامعه نمی‌تواند به بهای زیر پاگذاردن عدالت اجتماعی به رفاه کاذب و ناسالم دست یابد.

هر نوع برنامه‌ریزی جهت ارتقای درآمد برای تحصیل رفاه بیشتر، باید بر اساس اصول عادلانه و رعایت موازین عدل و انصاف باشد.

با مسخ انسان در شرایط بی‌عدالتی به هیچ هدف سالمی نمی‌توان رسید. اگر برنامه‌ها تابع راهبردها هستند جهت‌گیری به سوی عدالت اجتماعی یک اصل راهبردی است و در این راستاست که هرگز هدف‌ها فدای وسیله‌ها و مشروعیت‌دهندۀ به آنها نمی‌شوند و موازنة بین آن دو در همۀ شرایط حفظ می‌شود و انسان با حفظ انسانیت خود به رفاه مطلوب می‌رسد[۴].[۵]

رفاه در قرآن

رفاه و آزمایش

زمینه‌های برخورداری و فزونی رفاه

ایمان و تقوا

استغفار و توبه

صبر و استقامت و موفقیت در آزمون ها

دعا

شکرگزاری

رفاه‌زدگی

آسیب‌های رفاه‌زدگی

کفر و شرک

طغیان و سرکشی

انکار معاد

غفلت و احساس مصونیت از عذاب

غرور و تفاخر

بخل‌ورزی

عذاب با پوشش رفاه

تأمین رفاه عمومی

رفاه‌زدگی

منابع

پانویس

  1. العین، ج ۴، ص ۴۶؛ الفائق، ج ۲، ص ۴۸-۴۹؛ لسان العرب، ج ۱۳، ص ۴۹۲، «رفه».
  2. فرهنگ علوم اجتماعی، ص ۴۴۰.
  3. خراسانی و تقی‌پور، مقاله «رفاه»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۴.
  4. فقه سیاسی، ج۴، ص۱۶۰ – ۱۵۸.
  5. عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی ج۲، ص ۱۰۳.