مقام معصوم در قرآن
این مدخل زیرشاخهٔ بحث مقام معصوم است. مقام معصوم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مقام معصوم در قرآن - پرسش مرتبط نداردمقدمه
کلمه «مقام» مصدر میمی و به معنای قیام و موقعیت است، که به فاعل خودش منتسب می‌شود. از آنجا که در قرآن برای کلمه مقام مفهومی مثبت قائل است و با قیودی با ۱۳ بار تکرار به کار رفته، مانند مقام معلوم، مقام ابراهیم، و مقام کریم و امین و مقام رب و برای پیامبر پیش‌بینی مقام محمود کرده[۱] و این عنوان در فرهنگ مسلمانان تبدیل به اصطلاحی برای منزلت و مراتبی از حیات معنوی و عرفانی شده، و مقام رب که قیام خدای تعالی و ناظر و احاطه به عمل بنده است، اما نه ایستادن یک کارفرما و سرکارگر بالای سر کارگر، بلکه به معنای احاطه و علم خدا به آنچه انجام می‌دهد، و او ضبط می‌کند و جزا می‌دهد: ﴿وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى﴾[۲]، ﴿وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ﴾[۳] و حتی از نظر جنیان این مراتب شناخته شده است: ﴿وَمَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَعْلُومٌ﴾[۴] لذا این کلمه با حوزه معنایی آن درباره شخصیت نبی جای بررسی و توجه مستقل دارد.
- ﴿وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا﴾[۵].
- ﴿أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا﴾[۶].
- ﴿فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّكَ تَرْضَى﴾[۷].
- ﴿وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى﴾[۸].
- ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ * وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ﴾[۹].
- ﴿النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ إِلَّا أَنْ تَفْعَلُوا إِلَى أَوْلِيَائِكُمْ مَعْرُوفًا كَانَ ذَلِكَ فِي الْكِتَابِ مَسْطُورًا﴾[۱۰].
نکات
در آیات فوق این موضوعات مطرح گردیده است:
- تهجد و نافله شب برای رسیدن به مقام شفاعت، توصیه خداوند به پیامبر: ﴿وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا﴾؛
- مقامات الهی عطا شده به محمّد (ص) موجب حسادت یهود به پیامبر و آل او: ﴿أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا﴾؛
- نیل به مقام رضا، در گرو صبر، و تسبیح و تحمید مداوم پروردگار: ﴿فَاصْبِرْ... وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ... لَعَلَّكَ تَرْضَى﴾؛
- وعده خداوند به اعطای مقام شفاعت[۱۱] به پیامبر در قیامت: ﴿وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى﴾؛
- پیامبر، دارای مقام ولایت: ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ... * وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا...﴾، ﴿النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ﴾[۱۲].
منابع
پانویس
- ↑ به گفته علامه طباطبایی در اینجا محمود بودن مقام آن جناب را مطلق آورده و هیچ قیدی به آن نزده، و این خود می‌فهماند که هر کس آن را می‌پسندد، و همه کس از آن منتفع گردد، به همین جهت آن را تفسیر کرده‌اند به مقامی که همه خلائق آن را حمد می‌کنند، و آن مقام شفاعت کبرای رسول خدا (ص) است که روز قیامت در آن مقام قرار می‌گیرد، و روایات وارده در تفسیر این آیه از طرق فریقین همه متفقند بر این معنا. (المیزان، ج۱۳، ص۲۴۲).
- ↑ «و اما آنکه از ایستادن در پیشگاه پروردگارش پروا کرده و روان خود را از خواهش (ناروا) بازداشته باشد» سوره نازعات، آیه ۴۰.
- ↑ «و برای آن کس که از ایستادن در برابر پروردگار خویش هراسیده است دو بهشت خواهد بود» سوره الرحمن، آیه ۴۶.
- ↑ «و هیچ یک از ما (فرشتگان) نیست مگر که جایگاهی معیّن دارد» سوره صافات، آیه ۱۶۴.
- ↑ «و پاره‌ای از شب را بدان (نماز شب) بیدار باش که (نمازی) افزون برای توست باشد که پروردگارت تو را به جایگاهی ستوده برانگیزد» سوره اسراء، آیه ۷۹.
- ↑ «یا اینکه به مردم برای آنچه خداوند به آنان از بخشش خود داده است رشک می‌برند؟ بی‌گمان ما به خاندان ابراهیم کتاب (آسمانی) و فرزانگی دادیم و به آنان فرمانروایی سترگی بخشیدیم» سوره نساء، آیه ۵۴.
- ↑ «باری، بر آنچه می‌گویند شکیب کن و پیش از برآمدن آفتاب و پیش از فرو رفتن آن پروردگارت را با سپاس به پاکی بستای! و پاس‌هایی از شب و پیرامون‌های روز را نیز به ستایش پرداز باشد که خشنود گردی» سوره طه، آیه ۱۳۰.
- ↑ «و زودا که پروردگارت به تو (اختیار میانجیگری) ببخشد و تو خرسند گردی» سوره ضحی، آیه ۵.
- ↑ «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند * و هر کس سروری خداوند و پیامبرش و آنان را که ایمان دارند بپذیرد (از حزب خداوند است) بی‌گمان حزب خداوند پیروز است» سوره مائده، آیه ۵۵-۵۶.
- ↑ «پیامبر بر مؤمنان از خودشان سزاوارتر است و همسران او، مادران ایشانند و خویشاوندان نسبت به یکدیگر در کتاب خداوند از مؤمنان و مهاجران (به ارث) سزاوارترند مگر آنکه بخواهید به وابستگان خود، نیکی ورزید، این (حکم) در کتاب (خداوند) نگاشته است» سوره احزاب، آیه ۶.
- ↑ ﴿وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى﴾ یعنی و به زودی پروردگار تو به تو عطا نماید، در آخرت از شفاعت و حوض (کوثر) و سایر انواع کرامت درباره تو و امّت تو آن اندازه که به آن راضی شوی. حارث بن شریح از محمّد بن علی (ابن الحنفیه) روایت نموده که او گفت ای اهل عراق شما گمان می‌کنید که امیدوارترین آیه در کتاب خدای عزّ و جل آیه ﴿يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ﴾ و ما خاندان رسالت و اهل نبوّت (ع) می‌گوییم ارجی و امیدوارترین آیه در کتاب خدا، آیه ﴿وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى﴾ و آن قسم به خدا که شفاعت است هر آینه آن را عطا فرماید در اهل لا اله الّا اللَّه تا بگوید راضی شدم و از حضرت صادق (ع) روایت شده که فرمود داخل شد رسول خدا (ص) بر دخترش فاطمه (س) و آن حضرت عبایی از پشم شتر بر سر داشت و با دستش آسیا می‌کرد و فرزندش را شیر می‌داد، پس دیدگان رسول خدا (ص) چون او را با این وضع دید پر از اشک شد، پس فرمود ای دختر من تلخی دنیا را به شیرینی آخرت قبول کن که حقّا خدا نازل فرموده ﴿وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى﴾ (المیزان، ج۲۷، ص۱۴۱).
- ↑ سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۲، ص ۷۷۶.