کیفیت روش دیدن فرشته برای دریافت علم افزون امام چگونه است؟ (پرسش)
| کیفیت روش دیدن فرشته برای دریافت علم افزون امام چگونه است؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ علم معصوم |
| مدخل اصلی | تحدیث فرشته |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
کیفیت روش دیدن فرشته برای دریافت علم افزون امام چگونه است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم معصوم مراجعه شود.
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین یارمحمدیان در کتاب «ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت» در این‌باره گفته‌‌اند:
«در این فرایند، امام صدای فرشته را می‌شنود و با این شنیدن، علم را دریافت می‌دارد. از این‌رو همین مقدار از ارتباط، برای انتقال علم کافی است و برای برقراری ارتباط و دریافتِ علم، نیاز به کیفیتی افزون مانند فرشته‌بینی وجود ندارد. با این حال، از پرسش‌های قابل توجه در چگونگی افزایش علم امام، امکان دیدن فرشته برای امام است. در هنگام دریافت علم افزون، آیا امام ملائکه را می‌بیند یا تنها صدای آنان را می‌شنود؟ در پرسشی فراگیر، آیا اساساً امام ملائکه را می‌بیند؟
پاسخ به این پرسش مقاله‌ای مستقل می‌طلبد، اما در این جا به اختصار و تنها به خاطر طرح مسئله می‌توان گفت، در این زمینه با سه دسته کلی از روایات مواجهیم: گروهی شاهد بر امکان، بلکه وقوع دیدی ملائکه است[۱]، برخی نفی مشاهده می‌کند[۲]، و دسته سوم، دیدار فرشتگان را به قیدی مقید می‌سازد؛ مانند آن‌که دیدن ملائکه‌ای خاص را در واقعه وفات امام اثبات کرده و در بقیه زمان‌ها نفی می‌کند[۳]؛ یا آن‌که دیدن فرشتگان را با چشم قلب امکان‌پذیر می‌داند[۴].
و به نظر می‌رسد، احادیثی که رویداد فرشته‌بینی را برای امام امکان‌پذیر می‌داند، بر روایات نفی‌کننده این حقیقت ترجیح دارد. یعنی به طور کلی امام توان دیدار ملائکه را دارد و در مواردی، مانعی از دیدن وجود دارد که باید مورد بررسی قرار گیرد. حدود چهارده توجیه برای روایات نفی کننده وجود دارد. توجیهات ادله نفی فرشته‌بینی در پدیده افزایش علم امام، عبارت‌اند از:
- امام با چشم سرفرشته پیام‌رسان را نمی‌بیند، بلکه با قلب خود می‌بیند[۵].
- امام فرشته را می‌بیند، اما این دیدن همراه با عنوان تشریع جدید و نبوت نیست، بلکه همراه با عناوینی مانند تحدیث است.
- اساساً خلقت فرشته‌هایی که با امام سخن می‌گویند، به گونه‌ای است که امکان دیدن آن با چشم سر وجود ندارد.
- امام فرشته را می‌بیند، اما او را در صورت اصلی خود نمی‌بیند.
- امام در هنگام تلقی پیام الهی، غالباً فرشته پیام‌رسان را نمی‌بیند.
- امام در حین القای برخی از پیام‌ها او را نمی‌بیند[۶]. یعنی معیار دیدن و ندیدن، محتوای علم افزون است.
- زمان افزایش علم امام، معیار دیدن و ندیدن است. بدین معنا که امام در برخی از زمان‌های این رویداد فرشته را نمی‌بیند.
- آخرین احتمال آن است که دیدن فرشته در هنگام افزایش علم، یک حکم کلی ندارد؛ بلکه در هریک از موارد بی‌شمار افزایش علم امام، در زمان‌ها و مکان‌های گوناگون، و فرشته‌های مختلف، یکی از احتمالات پیش‌گفته وجود دارد. امام در یک مورد با قلب می‌بیند و در موردی با چشم سر؛ فرشته‌ای را اصلاً نمی‌بیند؛ و همین طور موارد دیگر»[۷].
منبع‌شناسی جامع علم معصوم
پانویس
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۲۳۱، ح۱، ۲ و ص۲۳۲، ح۴، ۵، ۷ و ص۲۳۳، ح۱، ۲ و ص۲۳۴، ح۳ و ص۳۲۲، ح۵؛ طوسی، محمد بن حسن، امالی، ص۴۰۸؛ سید رضی، محمد بن حسین (گردآورنده)، نهج البلاغة، ص۳۰۱؛ جمعی از اصحاب ائمه، الأصول الستة عشر، ص۱۷۹؛ صدوق، محمد بن علی، امالی، ص۳۱۹؛ کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر، ص۵۱۰-۵۱۱؛ خصیبی، حسین، الهدایة الکبری، ص۱۱۶؛ حلی، حسن بن سلیمانی المحتضر، ص۷۳؛ ابن عبدالوهاب، حسین، عیون المعجزات، ص۵۰؛ عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر، ج۲، ص۲۱۷. در این میان، احادیث دیگری نیز وجود دارند که اگرچه دلالت صریح بر مشاهده ندارند، اما شواهد قوی بر رؤیت به شمار می‌آیند؛ مانند: صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۱۰۷-۱۰۸، ۳۱۸، ح۱۳ و ص۴۳۵، ح۳ و ص۹۰-۹۵؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۲۴۷، ۲۹۳-۲۹۴؛ ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص۳۲۷-۳۲۸؛ کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر، ص۵۹۶؛ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، ج۱۰، ص۵۴، ح۷؛ قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر، ج۲، ص۲۰۶. مرحوم علامه مجلسی ذیل هر روایتی که به گونه‌ای دلالت بر نفی مشاهده می‌کند، آن را توجیه می‌کند تا ادله جواز دیدن ملائکه خدشه‌دار نشود؛ ر.ک: بحار الأنوار، ج۲۶، ص۸۲، ۳۶۰؛ مرآة العقول، ج۲، ص۲۸۲، ۲۸۷-۲۸۹.
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۹۲، ح۸ و ص۲۳۲، ح۸ و ص۳۱۸، ح۲ و ص۳۲۳، ح۹ و ص۳۶۸-۳۷۳؛ کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر، ص۳۷۸؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۱۷۶-۱۷۷، ۲۴۳، ۲۷۱، ح۴؛ صدوق، محمد بن علی، امالی، ص۹؛ مفید، محمد بن محمد، ارشاد، ج۲، ص۱۸۶؛ همو، اختصاص، ص۳۲۸-۳۲۹.
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۲۲۵.
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۲۲۳-۲۲۴.
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۲۲۳-۲۲۴.
- ↑ سه احتمال اخیر را مرحوم علامه مجلسی مطرح فرموده‌اند؛ ر.ک: بحار الأنوار، ج۲۶، ص۳۶۰.
- ↑ یارمحمدیان، محمد تقی، ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت ص ۲۷۰.