یأس در معارف و سیره سجادی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث یأس است. یأس از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: یأس در قرآن - یأس در حدیث - یأس در نهج البلاغه - یأس در عرفان اسلامی - یأس در اخلاق اسلامی - یأس در معارف مهدویت - یأس در روان‌شناسی اسلامی - یأس در فقه سیاسی - یأس در معارف دعا و زیارات - یأس در معارف و سیره سجادی - یأس در معارف و سیره رضوی - پرسش‌های مرتبطمعناشناسی
"یأس" به‌معنی قطع امید کردن، نومید شدن و مأیوس شدن (از چیزی) است[۱].
یأس در آیات و روایات
خدای متعال در قرآن از آن نهی کرده است: ﴿وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ﴾[۲]. همچنین قرآن یکی از ویژگی‌های مذموم انسان را این می‌داند که در بلاها و به هنگام سختی‌ها گرفتار یأس میشود: ﴿وَإِذَا أَنْعَمْنَا عَلَى الْإِنْسَانِ أَعْرَضَ وَنَأَى بِجَانِبِهِ وَإِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ كَانَ يَئُوسًا﴾[۳].
امام علی (ع) قطع امید را بزرگ‌ترین بلا و گرفتاری می‌داند[۴] و توصیه می‌کند که نسبت به کسانی که در مسیر نادرست گام برداشته‌اند ناامید نباشیم؛ چه بسا خصلتی در او باشد که به او مدد رساند و باعث برگشت وی به مسیر حق شود[۵]. اما در عین‌حال باید توجه داشت که قطع امید و بریدن طمع از آنچه در دست مردم است خصلتی پسندیده است و باعث میشود آدمی تمام همّت و توجه خویش را مصروف خدا کند. امام صادق (ع) می‌فرماید: «الْيَأْسُ مِمَّا فِي أَيْدِي النَّاسِ عِزٌّ لِلْمُؤْمِنِ فِي دِينِهِ»[۶]؛ «قطع امید از آنچه در دست مردم است، موجب عزّت مؤمن در دینش می‌گردد».
یأس در سخنان امام سجاد (ع)
امام سجاد (ع) با اشاره به لطف و رحمت بی‌کران خدا، یأس را امری ناشایست و ناروا می‌داند و می‌فرماید: «فضل خدا آن‌قدر زیاد است که حتی مجرمان مأیوس نمی‌شوند»: «فَأَمَّا أَنْتَ- يَا إِلَهِي- فَأَهْلٌ أَنْ لَا يَغْتَرَّ بِكَ الصِّدِّيقُونَ، وَ لَا يَيْأَسَ مِنْكَ الْمُجْرِمُونَ»[۷]؛ «اما تو ای خدای من، شایسته‌ای که صدّیقان به رحمت تو مغرور نشوند و مجرمان از رحمت تو نومید نگردند، که تو آن پروردگار بزرگ هستی که فضل خود از کسی بازنداری و در گرفتن حق خود از دیگران سخت نگیری». آن حضرت در جایی دیگر با خدای خویش این‌گونه مناجات می‌کند: «بارخدایا، درگاه تو به روی خواهندگان گشوده است و عطایت سائلان را رایگان است و فریادرسی‌ات فریادخواهان را نزدیک. امیدواران از تو نومید نشوند و جویندگان از عطای تو مأیوس نگردند و آمرزش‌خواهان از عقوبتت به شقاوت نیفتند»[۸].
بارها میشود که ما خواسته‌ای داریم و دعا می‌کنیم اما آن را برآورده نمی‌یابیم. امام سجاد (ع) به ما می‌آموزد که هیچ‌گاه از اجابت خدا ناامید نشویم: «بار خدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و چنان مکن که سپاسگزاری در برابر نعمتت را فراموش کنم، یا از ذکر احسان و بخشش تو غافل شوم، یا از استجابت دعایم -هر چند به تأخیر افتد- نومید گردم، چه در مسرّت باشم یا اندوه، چه در سختی باشم یا آسایش.»..[۹].[۱۰].[۱۱]
منابع
پانویس
- ↑ فرهنگ معاصر عربی – فارسی.
- ↑ «و از رحمت خداوند نومید نگردید که جز گروه کافران (کسی) از رحمت خداوند نومید نمی‌گردد» سوره یوسف، آیه ۸۷.
- ↑ «و چون به آدمی نعمت دهیم روی برمی‌تابد و با تکبّر کناره می‌جوید و چون بدی بدو رسد ناامید می‌گردد» سوره اسراء، آیه ۸۳.
- ↑ گفتار امیرالمؤمنین علی (ع)، ج۱، ص۵۷۷.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۰۰.
- ↑ وسائل الشیعة، ج۶، ص۳۱۴.
- ↑ نیایش سی‌ونهم.
- ↑ نیایش چهل‌وششم.
- ↑ نیایش بیست‌ویکم.
- ↑ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۹۴، چاپ نهم؛ فرهنگ معاصر عربی- فارسی، آذرتاش آذرنوش، نشر نی، تهران، ۱۳۷۹، چاپ اول؛ قرآن مجید، ترجمه محمدمهدی فولادوند؛ گفتار امیر المؤمنین علی (ع) ترجمه غررالحکم، سیدحسین شیخ‌الاسلامی، ج۱، انتشارات انصاریان، قم، ۱۳۷۹، چاپ پنجم؛ میزان الحکمة، محمد محمدی ری‌شهری، تحقیق: دارالحدیث، ترجمه: حمیدرضا شیخی، نشر: دارالحدیث، ۱۳۷۷، ج۱۴، چاپ اول؛ نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، نشر آدینه سبز، قم، ۱۳۸۸، چاپ پنجم.
- ↑ خالقیان، فضل‌الله، مقاله «یأس»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۵۳۷.