آزادی تکوینی در کلام اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث آزادی تکوینی است. آزادی تکوینی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آزادی تکوینی در کلام اسلامی - آزادی تکوینی در فقه سیاسی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

آزادی تکوینی زیربنای دیانت است، چون با فرض مجبور بودن انسان، تکلیف دینی، امر و نهی، پاداش و کیفر و بیم و امید، بی‌اثر می‌‌ماند. آزادی و اختیار یکی از شرایط تکلیف است. یعنی انسان آن گاه مکلّف است وظیفه ای را انجام دهد که اجبار یا اضطراری در کار نباشد، در این صورت تکلیف ساقط می‌‌شود. بی‌شک مسلک جبر، آن گونه که اشاعره یا انسان ماشین انگاران، بشر را به کلی بدون اختیار و آزادی می‌‌دانند، آثار منفی اجتماعی زیادی دربردارد. جبرگرا چون رابطه سبب و مسببی میان رفتار و شخصیت روحی انسان با آینده سعادت بار یا شقاوت بار او را انکار می‌‌کند، هرگز به فکر تقویت شخصیت و اصلاح اخلاق و کنترل رفتار خود نیست. قرآن مجید در آیات بسیاری بر آزادی و اختیار انسان تأکید کرده است: ﴿وَقُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنْ شَاءَ فَلْيُؤْمِنْ وَمَنْ شَاءَ فَلْيَكْفُرْ﴾.

جستارهای وابسته

• آزادی
• آزادی تشریعی

منابع

1. اسحاقی و اصغری، مقاله «آزادی»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱