احمد بن عائذ بن حبیب احمسی عبسی بجلی کوفی در تراجم و رجال
این مدخل زیرشاخهٔ بحث احمد بن عائذ بن حبیب احمسی عبسی بجلی کوفی است. احمد بن عائذ بن حبیب احمسی عبسی بجلی کوفی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: احمد بن عائذ بن حبیب احمسی عبسی بجلی کوفی در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردآشنایی اجمالی
احمد بن عائذ[۱] در شش مورد از اسناد تفسیر کنز الدقائق و به نقل از اصول کافی وارد شده است:
«الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ بُرَيْدٍ الْعِجْلِيِّ عَنْ أَبِيّ جَعْفَرٍ(ع) حَدِیثٌ طَوِیلٌ وَ فِي آخِرِهِ قَالَ(ع): فَإِنْ خِفْتُمْ تَنَازُعاً فِي أَمْرٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلَى أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ كَذَا نَزَلَتْ وَ كَيْفَ يَأْمُرُهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِطَاعَةِ وُلَاةِ الْأَمْرِ وَ يُرَخِّصُ فِي مُنَازَعَتِهِمْ إِنَّمَا قِيلَ ذَلِكَ لِلْمَأْمُورِينَ الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ- 
أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ
[۲]»[۳].[۴]
شرح حال راوی
نام راوی در کتب رجالی عنوان شده است، گاه با عنوان احمد بن عائذ، گاه با عنوان احمد بن عائذ بن حبیب احمسی بجلی و گاه با عنوان احمد بن عائذ بن حبیب عبسی.
کشی ذیل عنوان احمد بن عائذ نوشته است: "قال محمد بن مسعود: سألت أبا الحسن علي بن الحسن بن فضال عن أحمد بن عائذ كيف هو؟ فقال: صالح، وكان يسكن بغداد. و قال أبوالحسن: أنا لم ألقه[۵].
نجاشی نوشته است: "أحمد بن عائذ بن حبيب الأحمسي[۶] البجلی کان صحب أباخدیجة سالم بن مکرم، و أخذ عنه و عرف به، و کان حلالاً[۷]. له کتاب أخبرناه محمد بن علی قال: حدثنا علی بن حاتم قال: حدثنا أحمد بن ثابت قال: حدثنا علی بن الحسین بن عمرو الخزاز عن أحمد بن عائذ بکتابه[۸].
شیخ طوسی، نام راوی را با عنوان احمد بن عائذ[۹]، در اصحاب امام باقر(ع) ذکر کرده و با عنوان "احمد بن عائذ بن حبيب العبسي [۱۰] الكوفي، أبوعلي، أسند عنه"[۱۱]، در اصحاب امام صادق(ع) ذکر کرده است، ولی در کتاب الفهرست عنوان مستقلی برایش قرار نداده، بلکه در طریق خود به «أبوخدیجه» (سالم بن مکرم)، او را راوی کتابش معرفی کرده است.
با توجه به ملقب شدن راوی و پدرش (عائذ) به «الأحمسی» در چند منبع مهم رجالی شیعه، مانند: رجال النجاشی، رجال البرقی، مشیخه شیخ صدوق و رجال الطوسی، نتیجه می‌گیریم که احمد بن عائذ بن حبیب در منابع رجالی و حدیثی شیعه، منطبق بر شخص واحد است.
بر این اساس، احتمال قوی داده می‌شود که العبسی در عبارت شیخ طوسی[۱۲]، مصحف الأحمسی باشد و یا این که الأحمسی، به اعتبار قبیله‌اش به او اطلاق می‌شود و العبسی به اعتبار مکانی که در آن حضور داشت[۱۳].[۱۴]
طبقه راوی
ولادت و وفات راوی مشخص نیست، ولی شیخ طوسی او را از اصحاب امام باقر و امام صادق(ع) به حساب آورده و از امام کاظم(ع)[۱۵] نیز، حدیث نقل کرده است.
آیة الله بروجردی درباره طبقه احمد بن عائذ نوشته است: "لعله من السادسة"[۱۶]. علت تردید بدان جهت است که در اسناد بسیاری، حسن بن علی وشاء که در طبقه ششم قرار دارد[۱۷]، از احمد بن عائذ روایت کرده؛ چنان که بیشترین روایت را احمد بن عائذ از سالم بن مکرم أبوخدیجه که از طبقه پنجم است[۱۸]، روایت کرده است؛ در نتیجه احمد بن عائذ بین دو طبقه قرار دارد.[۱۹]
استادان و شاگردان راوی
راویان بسیاری از احمد بن عائذ حدیث کردند؛ از جمله: حسن بن علی الوشاء، عبیدالله دهقان، محمد بن عمر بن بزیع[۲۰]، احمد بن محمد بن ابی‌نصر، محمد بن عیسی و حسن بن علی بن فضال[۲۱]؛ چنان که ایشان از افراد متعددی روایت کرده که استادانش هستند؛ از جمله: سالم بن مکرم ابوخدیجه، عمر بن اذینه، عبیدالله حلبی، عبدالله بن سنان، حسین بن مختار، حسین بن ابی‌علاء، کلیب صیداوی[۲۲]، عمر بن حنظله، محمد بن ابی‌حمزه و محمد بن حکیم[۲۳].[۲۴]
مذهب راوی
با توجه به ذکر نام راوی در رجال نجاشی که به راویان امامی اختصاص دارد، مذهب وی مشخص می‌شود؛ افزون بر این، مضامین احادیث وی بر شیعه بودنش دلالت دارد؛ از جمله:
- «سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْحَسَنِ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ(ع) إِنِّي أَدْخُلُ مَعَ هَؤُلَاءِ فِي صَلَاةِ الْمَغْرِبِ فَيُعَجِّلُونِّي إِلَى مَا أَنْ أُؤَذِّنَ وَ أُقِيمَ فَلَا أَقْرَأَ شَيْئاً حَتَّى إِذَا رَكَعُوا وَ أَرْكَعَ مَعَهُمْ أَ فَيُجْزِينِي ذَلِكَ قَالَ نَعَمْ»[۲۵].
- «عَنْهُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ عَنْ أَبِي سَلَمَةَ سَالِمِ بْنِ مُكْرَمٍ وَ هُوَ أَبُو خَدِيجَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: قَالَ لَهُ رَجُلٌ وَ أَنَا حَاضِرٌ حَلِّلْ لِيَ الْفُرُوجَ فَفَزِعَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع) فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ لَيْسَ يَسْأَلُكَ أَنْ يَعْتَرِضَ الطَّرِيقَ إِنَّمَا يَسْأَلُكَ خَادِماً يَشْتَرِيهَا أَوِ امْرَأَةً يَتَزَوَّجُهَا أَوْ مِيرَاثاً يُصِيبُهُ أَوْ تِجَارَةً أَوْ شَيْئاً أَعْطَاهُ فَقَالَ هَذَا لِشِيعَتِنَا حَلَالٌ الشَّاهِدِ مِنْهُمْ وَ الْغَائِبِ وَ الْمَيِّتِ مِنْهُمْ وَ الْحَيِّ وَ مَا يُولَدُ مِنْهُمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ فَهُوَ لَهُمْ حَلَالٌ أَمَا وَ اللَّهِ لَا يَحِلُّ إِلَّا لِمَنْ أَحْلَلْنَا لَهُ وَ لَا وَ اللَّهِ مَا أَعْطَيْنَا أَحَداً ذِمَّةً وَ مَا عِنْدَنَا لِأَحَدٍ عَهْدٌ وَ لَا لِأَحَدٍ عِنْدَنَا مِيثَاقٌ»[۲۶].
- «عَنْهُ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ عَنْ أَبِي خَدِيجَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: لَا يَأْكُلْ هُوَ وَ لَا أَحَدٌ مِنْ عِيَالِهِ مِنَ الْعَقِيقَةِ وَ قَالَ لِلْقَابِلَةِ ثُلُثُ الْعَقِيقَةِ فَإِنْ كَانَتِ الْقَابِلَةُ أُمَّ الرَّجُلِ أَوْ فِي عِيَالِهِ فَلَيْسَ لَهَا مِنْهَا شَيْءٌ وَ تَجْعَلُ أَعْضَاءً ثُمَّ تَطْبُخُهَا وَ تُقَسِّمُهَا وَ لَا تُعْطِيهَا إِلَّا أَهْلَ الْوَلَايَةِ وَ قَالَ يَأْكُلُ مِنَ الْعَقِيقَةِ كُلُّ أَحَدٍ إِلَّا الْأُمَّ»[۲۷].[۲۸]
جایگاه حدیثی راوی
احمد بن عائذ از راویان مورد اعتماد است و رجالیان به وثاقت وی تصریح کردند.
حسن بن علی بن فضال تعبیر صالح[۲۹] را درباره‌اش به کار برده است که بیشتر رجالیان آن را از الفاظ مدح دانستند که بر حُسن حال راوی دلالت دارد[۳۰]؛ حتی می‌‌توان گفت، بر امامی بودن راوی دلالت دارد؛ زیرا بدون این پیش فرض، وصف صالح برای راوی تحقق نمی‌یابد.
نجاشی نوشته است: ثقة[۳۱]. علامه حلی به وثاقت وی تصریح کرده و ابن داوود، احمد بن عائذ را در بخش اول کتابش ذکر کرده و به وثاقتش تصریح کرده است[۳۲]. به تبع ایشان، دیگر رجالیان نیز وی را توثیق و یا مدح کرده‌اند[۳۳].[۳۴]
احمد بن عائد
احمد بن عائد[۳۵] تنها یک بار در سند روایات تفسیر کنز الدقائق و به نقل از کتاب الکافی آمده است:
«فی أصول الکافی: الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِدٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ مَالِكٍ الْجُهَنِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: وَأُوحِيَ إِلَيَّ هَذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَكُمْ بِهِ وَمَنْ بَلَغَ[۳۶] قَالَ مَنْ بَلَغَ أَنْ يَكُونَ إِمَاماً مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ فَهُوَ يُنْذِرُ بِالْقُرْآنِ كَمَا أَنْذَرَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ(ص)»[۳۷].[۳۸]
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: رجال النجاشی، ص۹۸، ش۲۴۶؛ رجال الطوسی، ص۱۵۵، ش۱۷۱۰ و ۱۲۶، ش۱۲۷۳؛ إیضاح الإشتباه، ص۱۱۰، ش۸۵؛ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۶۸، ش۲۸؛ الرجال (ابن داوود)، ص۲۹، ش۸۱؛ التحریر الطاووسی، ص۴۴، ش۲۴؛ نقد الرجال، ج۱، ص۱۲۸، ش۲۴۵؛ جامع الرواة، ج۱، ص۵۱؛ منتهی المقال، ج۱، ص۲۷۰، ش۱۵۹؛ ج۷، ص۵۰۹؛ طرائف المقال، ج۲، ص۱۵۶، ش۱۵؛ الرسائل الرجالیه (کلباسی)، ج۱، ص۲۰۶؛ شعب المقال، ص۴۶، ش۳۹؛ الوجیزة فی الرجال، ص۲۰، ش۹۷ و۲۲۰، ش۴۵؛ تنقیح المقال، ج۶، ص۱۸۷ - ۱۸۸، ش۱۰۴۸؛ أعیان الشیعه، ج۲، ص۶۲۳؛ معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۳۷، ش۶۰۹ – ۶۱۰؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۳۳۲، ش۱۰۵۹؛ قاموس الرجال، ج۱، ص۴۸۱ - ۴۸۲، ش۳۹۶؛ تهذیب المقال، ج۳، ص۵۲۳، ش۲۴۴.
- ↑ «ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید و اگر به خداوند و روز بازپسین ایمان دارید، چون در چیزی با هم به ستیز برخاستید آن را به خداوند و پیامبر بازبرید که این بهتر و بازگشت آن نیکوتر است» سوره نساء، آیه ۵۹.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۳، ص۴۴۹، به نقل از: الکافی، ج۱، ص۲۷۶، ح۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۳۱۸.
- ↑ رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، ص۳۶۲، ش۶۷۱.
- ↑ بفتح الألف وسکون الحاء المهملة و فتح المیم و فی آخرها السین المهملة، هذه النسبة إلی أحمس و هی طائفة من بجیلة نزلوا الکوفة؛ الأنساب، ج۱، ص۹۱.
- ↑ علامه حلی در ضبط نام راوی نوشته است: احمد بن عائذ - بالیاء المنقطة تحتها نقطتین، و الذال المعجمة - الأحمسی: بالحاء المهملة، و السین المهملة. کان حلالاً: بالحاء المهملة، و اللام المشددة؛ إیضاح الإشتباه، ص۱۱۰، ش۸۵. و بعضی ضبط عائذ را صحیح دانسته‌اند؛ ر.ک: أعیان الشیعة، ج۲، ص۶۲۳.
- ↑ رجال النجاشی، ص۹۸، ش۲۴۶.
- ↑ رجال الطوسی، ص۱۲۶، ش۱۲۷۳.
- ↑ بفتح العین المهملة، و سکون الباء الموحدة، و کسر السین المهملة. إلی: عبس بن بغیض بن... و هی القبیلة المشهورة التی ینسب إلیها العبسیون بالکوفة، و لهم بها مسجد؛ الأنساب، ج۴، ص۱۴۰.
- ↑ رجال الطوسی، ص۱۵۵، ش۱۷۱۰.
- ↑ رجال الطوسی، ص۱۵۵، ش۱۷۱۰ و ۲۶۲، ش۳۷۴۷.
- ↑ علامه مامقانی نوشته است: فإن عبس ماء بنجد فی دیار بنی أسد، و جبل فی بلادهم، و محلة بالکوفة؛ تنقیح المقال، ج۶، ص۱۹۳، ش۱۰۴۸.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۳۱۹-۳۲۰.
- ↑ «سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْحَسَنِ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ(ع) إِنِّي أَدْخُلُ مَعَ هَؤُلَاءِ فِي صَلَاةِ الْمَغْرِبِ فَيُعَجِّلُونِّي إِلَى مَا أَنْ أُؤَذِّنَ وَ أُقِيمَ فَلَا أَقْرَأَ شَيْئاً حَتَّى إِذَا رَكَعُوا وَ أَرْكَعَ مَعَهُمْ أَ فَيُجْزِينِي ذَلِكَ قَالَ نَعَمْ»؛ تهذیب الأحکام، ج۳، ص۳۷، ح۴۳.
- ↑ الموسوعة الرجالیة، ج۴، ص۴۳.
- ↑ الموسوعة الرجالیة، ج۴، ص۱۱۰.
- ↑ الموسوعة الرجالیة، ج۴، ص۱۵۹.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۳۲۱.
- ↑ المحاسن، ج۲، ص۴۴۸، ح۳۴۷ و ۶۰۲، ح۲۸؛ الکافی، ج۱، ص۴۶، ح۲؛ ج۵، ص۷۹، ح۱۱.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۳، ص۳۷، ح۴۳، ج۶، ص۲۹۲، ح۱۸؛ ج۸، ص۶۸، ح۱۴۶.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۴۶، ح۲ و ۱۹۰، ج۲؛ ج۲، ص۶۳۹، ج۶، ج۴، ص۲۸۱، ح۳ و ۳۴۱، ح۱۳، ج۵، ص۷۹، ح۱۱.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۲، ص۳۰۹، ح۱۰۹؛ ج۶، ص۲۹۲، ح۱۸، ج۸، ص۶۸، ح۱۴۶.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۳۲۱-۳۲۲.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۳، ص۳۷، ح۴۳.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۴، ص۱۳۷، ح۶.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۷، ص۴۴۴، ح۳۹.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۳۲۲-۳۲۳.
- ↑ «قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ كَيْفَ هُوَ فَقَالَ صَالِحٌ...»؛ رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، ص۳۶۲، ش۶۷۱.
- ↑ الفوائد الرجالیة (بهبهانی)، ص۲۴؛ الرعایة فی علم الدرایة، ص۲۰۸؛ وصول الأخیار إلی أصول الأخبار، ص۱۹۲؛ الرواشح السماویة، ص۶۰.
- ↑ رجال النجاشی، ص۹۸، ش۲۴۶.
- ↑ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۱۸، ش۲۸؛ الرجال (ابن داوود)، ص۲۹، ش۸۱.
- ↑ ر.ک: جامع الرواة، ج۱، ص۵۱؛ منتهی المقال، ج۱، ص۲۷۰، ش۱۵۹؛ الوجیزة فی الرجال، ص۲۰، ش۹۷؛ الرسائل الرجالیة (کلباسی)، ج۱، ص۲۰۶.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۳۲۳-۳۲۴.
- ↑ مصحف احمد بن عائذ است.
- ↑ بگو: چه چیزی در گواهی بزرگ‌تر است؟ بگو: خداوند که میان من و شما گواه است و به من این قرآن وحی شده است تا با آن به شما و به هر کس که (این قرآن به او) برسد، هشدار دهم، آیا شما گواهی می‌دهید که با خداوند خدایان دیگری هست؟ بگو: من گواهی نمی‌دهم؛ بگو: من گواهی نمی‌دهم؛ بگو: تنها او خدایی یگانه است و من از شرکی که می‌ورزید بیزارم سوره انعام، آیه ۱۹.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج۴، ص۳۰۳، به نقل از: الکافی، ج۱، ص۴۱۶، ح۲۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۳۱۵.