حبل الله در حدیث
این مدخل زیرشاخهٔ بحث حبل الله است. حبل الله از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حبل الله در قرآن - حبل الله در حدیث - حبل الله در فقه سیاسی - پرسش مرتبط ندارد«حبل الله» در روایات اهل بیت(ع)
با مراجعه به روایات اهل بیت(ع) پی می‌بریم آنان «حبل الله» را بر خود تطبیق کرده‌اند:
١. شیخ طوسی به سندش از امام صادق(ع) در تفسیر قول خداوند: ﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا﴾[۱] نقل کرده که فرمود: «نَحْنُ الْحَبْلُ»[۲]. ما ریسمان خداییم.
٢. از جابر نقل شده که امام باقر(ع) فرمود: آل محمد(ع) همان ریسمان خداوند هستند که ما مأمور به چنگ زدن به آنان شده‌ایم. خداوند فرمود: «و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید».[۳].[۴]
«حبل الله» در روایات اهل سنت
ثعلبی در تفسیرش از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمود: «نَحْنُ حَبْلُ اللَّهِ الَّذِي قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: ﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا﴾[۵]»[۶]. ما ریسمان خداییم که خداوند درباره آن فرمود: «و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید».[۷]
مدارک عامه
حبل اللّه در مدارک عامه به معانی گوناگونی از قبیل اسلام، قرآن و جماعت مسلمین حمل شده است. در این میان، در برخی تفاسیر و کتب روایی آنان، حبل اللّه بر اهل بیت عصمت و طهارت (ع) نیز حمل گردیده است که ذیلاً به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
حضرت علی (ع)؛ مصداق حبل اللّه
حسکانی در تفسیر خود، با ذکر روایات متعدد، حبل اللّه را حضرت علی (ع) بیان می‌دارد. «حَدَّثَنِي أَبُوالْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْفَارِسِيُّ... عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا، عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِيٍّ (ع) قَالَ قَالَ: رَسُولُ اللَّهِ (ص): مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَرْكَبَ سَفِينَةَ النَّجَاةِ- وَ يَسْتَمْسِكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى وَ يَعْتَصِمَ بِحَبْلِ اللَّهِ الْمَتِينِ فَلْيُوَالِ عَلِيّاً وَ لْيَأْتَمَّ بِالْهُدَاةِ مِنْ وُلْدِهِ». «أخبرنا عن أبي بكر محمد بن الحسين بن صالح السبيعي في تفسيره قال:... حدثنا يحيى بن علي به سواء إلى [قوله:] ﴿وَلَا تَفَرَّقُوا﴾ و [قوله:] وَلَايَةُ عَلِيٍّ، مَنِ اسْتَمْسَكَ بِهِ كَانَ مُؤْمِناً، وَ مَنْ تَرَكَهُ خَرَجَ مِنَ الْإِيمَانِ»[۸].[۹]
اهل بیت (ع)؛ مصادیق حبل اللّه
شیخ طوسی در کتاب امالی خود، با مدارک معتبر از اسناد عامه، حبل اللّه را بر اهل بیت (ع) حمل می‌نماید. «أَخْبَرَنَا أَبُو عُمَرَ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ، قَالَ: حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ نَجِيحٍ الْكِنْدِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا حَسَنُ بْنُ حُسَيْنٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو حَفْصٍ الصَّائِغُ - قَالَ أَبُو الْعَبَّاسِ: هُوَ عُمَرُ بْنُ رَاشِدٍ، أَبُو سُلَيْمَانَ- عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (عَلَيْهِمَا السَّلَامُ) فِي قَوْلِهِ ﴿ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ﴾[۱۰] قَالَ: نَحْنُ مِنَ النَّعِيمِ وَ فِي قَوْلِهِ: ﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا﴾ قَالَ: نَحْنُ الْحَبْلُ»[۱۱].[۱۲]
قرآن و عترت نبوی (ع)؛ مصادیق حبل اللّه
در منابع متعدد عامه، با نقل روایاتی، حبل اللّه را کتاب خدا و عترت نبوی (ع) معرفی می‌نمایند، که هرگز از یکدیگر جدا نمی‌شوند. «عَنِ الطَّبَرَانِيِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) إِنِّي لَكُمْ فَرَطٌ وَ أَنْتُمْ وَارِدُونَ عَلَيَّ الْحَوْضَ فَانْظُرُوا كَيْفَ تَخْلُفُونِّي فِي الثَّقَلَيْنِ قِيلَ وَ مَا الثَّقَلَانِ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ الْأَكْبَرُ كِتَابُ اللَّهِ سَبَبٌ طَرَفُهُ بِيَدِ اللَّهِ وَ طَرَفُهُ بِأَيْدِيكُمْ فَتَمَسَّكُوا بِهِ لَنْ تَزِلُّوا وَ لَا تَضِلُّوا وَ الْأَصْغَرُ عِتْرَتِي وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ وَ سَأَلْتُ لَهُمَا ذَلِكَ رَبِّي فَلَا تُقَدِّمُوهُمَا فَتَهْلِكُوا وَ لَا تُعَلِّمُوهُمَا فَإِنَّهُمَا أَعْلَمُ مِنْكُمْ»[۱۳].
«عَنْ سَعِيدٍ وَ أَحْمَدَ وَ الطَّبَرَانِيِّ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ مَا إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي أَمْرَيْنِ أَحَدُهُمَا أَكْبَرُ مِنَ الْآخَرِ كِتَابَ اللَّهِ حَبْلٌ مَمْدُودٌ مَا بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَتَفَرَّقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ»[۱۴]. «عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ أَنَّ النَّبِيَّ (ص) قَالَ: إِنِّي أَوْشَكَ أَنْ أُدْعَى فَأُجِيبَ وَ إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عِتْرَتِي كِتَابُ اللَّهِ حَبْلٌ مَمْدُودٌ بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي وَ إِنَّ اللَّطِيفَ الْخَبِيرَ أَخْبَرَنِي أَنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ فَانْظُرُوا بِمَا ذَا تَخْلُفُونِّي فِيهِمَا»[۱۵].
«عَنْ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ أَنَّهُ قَالَ: قَامَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) يَوْماً خَطِيباً؛ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ؛ ثُمَّ قَالَ: یَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ يُوشِكُ أَنْ يَأْتِيَنِي رَسُولُ رَبِّي فَأُجِيبَهُ وَ إِنِّی تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ أَوَّلُهُمَا كِتَابُ اللَّهِ فِيهِ الْهُدَى وَ النُّورُ فَتَمَسَّكُوا بِكِتَابِ اللَّهِ وَ خُذُوا بِهِ. فَحَثَّ عَلَیْهِ وَ رَغَّبَ فِيهِ ثُمَّ قَالَ: وَ أَهْلُ بَيْتِي أُذَكِّرُكُمُ اللَّهَ فِي أَهْلِ بَيْتِي ثَلَاثَ مَرَّاتٍ»[۱۶].[۱۷]
مدارک شیعه
در کلمات اهل بیت (ع)، حبل اللّه از زاویه‌های گوناگون مورد توجه قرارگرفته، اما در همه آنها به نوعی مقام ولایت و جلوه‌های گوناگون آن به امت معرفی شده است. در این بخش به روایتی از امام صادق (ع) اشاره می‌کنیم و در فصل بعد و ذیل نکات تکمیلی، برخی بیانات دیگر حضرات اهل بیت (ع) را ذکر می‌نماییم. امام صادق (ع) در توضیح حبل اللّه در این آیه فرمودند: «نَحْنُ حَبْلُ اللَّهِ الَّذِي قَالَ: ﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا﴾ وَ وَلَايَةُ عَلِيٍّ الْبَرُّ فَمَنِ اسْتَمْسَكَ بِهِ كَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ تَرَكَهُ خَرَجَ مِنَ الْإِيمَانِ»[۱۸].
در بیان امام، هرچند با صراحت حبل اللّه برولایت علوی (ع) تطبیق داده شده، ولی به نوعی، استدلال به آیه شریفه در علت تطبیق حبل اللّه به امام نیز به چشم می‌خورد؛ به این ترتیب که اگر مراد از حبل اللّه قرآن باشد، نقطه مشترک همه مسلمانان ظاهر قرآن است، که ایمان به آن، شخص را از کفر آشکار به اولین مرتبه از اسلام وارد می‌کند؛ ولی برای نیل به مراتب بالاتر ایمان، راه بسته است. ولی اگر مراد از حبل اللّه امام معصوم باشد، با توجه به آنکه مقام ولایت هرگز از قرآن جدا نیست، مسلمانان گرد محوری در کنار هم قرار می‌گیرند که هم از هدایت قرآن بهره‌مند می‌شوند و هم از تبیین و تفسیر مراتب عالی‌تر قرآن توسط امام استفاده می‌کنند و در نتیجه، راه برای نیل به مدارج عالی‌تر ایمان برای آنان فراهم می‌گردد.[۱۹]
منابع
پانویس
- ↑ «و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.
- ↑ طوسی، الأمالی، ص۲۷۲، حدیث ۵۱۰.
- ↑ «آل محمّد(ع) هم حبل اللّه الّذي أمرنا بالاعتصام به، فقال: ﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا﴾»؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ج۱، ص۱۹۴، حدیث ۱۲۳.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۲۱۶.
- ↑ «و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید و مپرا کنید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.
- ↑ احمد بن محمد ثعلبی، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج۳، ص۱۶۳.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۲۱۷.
- ↑ شواهد التنزیل لقواعد التفضیل (ط. وزارة الثقافة و الارشاد الإسلامی، ۱۴۱۱ﻫ.ق)، ج۱، ص۱۶۹.
- ↑ فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل، ج۵ ص ۱۳۳.
- ↑ «آنگاه در آن روز از نعمت (ناسپاسی شده) بازخواست خواهید شد» سوره تکاثر، آیه ۸.
- ↑ الأمالی (للطوسی (ط. دار الثقافة، ۱۴۱۴ﻫ.ق)، ص۲۷۲.
- ↑ فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل، ج۵ ص ۱۳۴.
- ↑ الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج۲، ص۶۱.
- ↑ الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج۲، ص۶۱.
- ↑ مسند الإمام أحمد بن حنبل (ط. مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۶ﻫ.ق)، ج۱۷، ص۲۱۱؛ مسند أبی سعید الخدری، ص۵.
- ↑ مسند الدارمی (سنن الدارمی) (ط، دار المغنی، ۱۴۲۱ﻫ.ق)، ج۴، ص۲۰۸۳.
- ↑ فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل، ج۵ ص ۱۳۴.
- ↑ شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۱۶۹؛ تفسیر فرات الکوفی ط. وزارة الثقافة و الارشاد الإسلامی، ۱۴۱۰ﻫ.ق)، ص۹۱.
- ↑ فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل، ج۵ ص ۱۳۵.