حسنه

حسنه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حسنه در قرآن - حسنه در علوم قرآنی - حسنه در حدیث - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

کلمه حسنه با همین لفظ ۲۸ مرتبه، در ۲۷ آیه و در ۱۵ سوره قرآن، ذکر شده است. از این ۲۷ آیه، ۱۴ آیه آن، مدنی و ۱۳ آیه دیگر، مکی است، و ما در این جا ۱۵ آیه آن را از ۱۵ سوره قرآن که ۹ آیه آن مدنی، و ۶ آیه دیگرش مکی است، مورد بررسی قرار می‌دهیم. لذا بنا بر روش معمول در این تحقیق، پس از تنظیم آیات حسنه به ترتیب مصحفی آن، با استفاده از منابع لغت و تفاسیر، آن را از لحاظ لغوی و تفسیری مورد تحقیق قرار می‌دهیم، و سرانجام هم با استمداد از فیوضات خدای متعال به تدبر در آیات آن می‌پردازیم.

در معنای حسنه

راغب در مفردات فرموده: حُسْن، عبارت از هر چیز مسرت‌بخشی است که مورد رغبت باشد، و آن بر سه وجه است، یا از جهت عقل، پسندیده است، و یا از جهت هوای نفس، مورد پسند است، و یا از جهت حس، شایان توجه است. حسنه، به هر نعمتی که اعطایش به انسان در نفس، بدن و احوال، شادی می‌آفریند، تعبیر می‌شود، و سینه، متضاد آن است، و هر دو؛ یعنی حسنه و سیئه، از الفاظ مشترک هستند، مثل: حیوان که بین انواع مختلف همچون: اسب، انسان و غیره استعمال می‌شود، پس قوله تعالی: ﴿وَإِنْ تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ يَقُولُوا هَذِهِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ﴾، حسنه در آن، به معنای خیر، برکت، پیروزی و وسعت و فراخی است، و قوله تعالی: ﴿مَا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ﴾، حسنه در این جا، به معنای پاداش نیکوست، و تفاوت بین حُسْن، حَسَنَه و حُسْنی، این است که حُسْن در مورد امور ظاهر و حادث گفته می‌شود، و حسنه وقتی برای وصف آید، در امور ظاهری و حادث گفته می‌شود، اما چون اسم باشد، عرفاً برای امور حادث بیان می‌شود، و حُسنی صرفاً در امور حادث گفته می‌شود، و حُسْن در عرف عام، بیشتر در چیز‌هایی گفته می‌شود که از لحاظ دیدن مورد پسند است، و در قرآن کریم حُسْن غالباً در معنای مورد پسند بودن از جهت بینش و بصیرت ذکر شده، نحو قوله تعالی: ﴿الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ﴾، ﴿أَحْسَنَهُ﴾، یعنی آنکه به دور از شبهه است؛ هم چنان که پیامبر خدا (ص) فرمود: «إِذَا شَكَكْتَ‏ فِي‏ شَيْ‏ءٍ فَدَعْ‏»، و ﴿وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا﴾؛ یعنی کلمه‌ای مورد پسند.

فخرالدین در مجمع البحرین فی قوله تعالی: ﴿رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً﴾، فرموده: حسنه در این جا، به معنای صدق آمده، و روایت است که در آن، وسعت در رزق است، ﴿وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً﴾، و حسنه در این جا به معنای خشنودی و رضایت خدای متعال در بهشت است، و فی قوله تعالی: ﴿إِنْ تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ﴾، وحسنه در این جا به معنای غنیمت است، و فی قوله تعالی: ﴿مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْهَا وَهُمْ مِنْ فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ * وَمَنْ جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ﴾، در معنای آن، از علی (ع) روایت شده که فرمود: حسنه، دوستی ما اهل بیت است، و سیئه، دشمنی نسبت به ما است. این روایت را روایتی که جابر از پیامبر (ص) نقل می‌کند، تأیید می‌نماید: پیامبر (ص) به علی (ع) فرمود: «يَا عَلِيُّ لَوْ أَنَّ‏ أُمَّتِي‏ صَامُوا حَتَّى‏ صَارُوا كَالْأَوْتَادِ، وَ صَلَّوْا حَتَّى صَارُوا كَالْحَنَايَا، ثُمَّ أَبْغَضُوكَ لَأَكَبَّهُمُ اللَّهُ عَلَى مَنَاخِرِهِمْ فِي النَّارِ»؛ یعنی ای علی! اگر امتم آن قدر روزه بدارند که هم‌چون میخ نحیف و لاغر گردند، و آن قدر نماز بخوانند که همچون کمان، خمیده شوند، اما با تو دشمن باشند، مسلماً خدای تعالی آنان را بر بینی‌های‌شان در آتش جهنم واژگون می‌کند.

در مقدمه مرآة الانوار و مشکوة الاسرار درباره احسان، محسن، حسن، حسنه، و حسنی و آنچه این معنا را فایده دهد، نظیر: ﴿الَّذِينَ أَحْسَنُوا﴾ و نحو آن، فرموده: حسن با ضم، به معنای زین در مقابل شین است؛ یعنی خوب و نیکو در مقابل بد و زشت، و حُسْن، بر هر چیزی اطلاق می‌گردد. در فرهنگ لغات فرموده: حَسُنَ و، حَسَنَ، حُسْناً؛ یعنی زیبا شد، و حَسَن؛ یعنی زیبا؛ جمع آن، حسان است، و مؤنث آن حسنه و حُسْناء، و جمع آن حسنات و حسان می‌باشد، و مُحَاسَنَه؛ یعنی مسابقه در زیبایی، ملاطفت و خوش رفتاری، و اَحْسَنَ؛ یعنی کار نیکو کرد، نیکی و احسان نمود، چیز زیبا نمود، علم یا هنر را خوب آموخت، و حُسْن؛ یعنی زیبایی، ضد قبح، و جمع آن، محاسن است، محاسن، اعضای نیک بدن را نیز گویند، و حَسَن؛ یعنی خوب، نیکو و صاحب‌جمال، استخوان نزدیک آرنج، و حسنه؛ یعنی کار نیک و پسندیده، و جمع آن، حسنات است، و حُسْنی؛ یعنی توجه به خدا، نقیض سوئی، عاقبت نیک و پسندیده، پیروزی و شهادت، و جمع آن، حُسْنَیات، حُسَن است، و اسمای حسنی، نام‌های خداوند است که ۹۹ اسم است. حُسْنَیان؛ یعنی پیروزی و شهادت، و مِحْسان؛ یعنی شخص بسیار نیکوکار، و تَحاسین؛ یعنی چیزهای نیک و پسندیده.

در فرهنگ عمید فرموده: حسن (به ضم حاء و سکون سین)؛ یعنی خوبی، نیکویی، زیبایی، جمع آن، محاسن است، و حسن (به فتح حاء و سین)؛ یعنی خوب، نیکو، جمیل، و حسان (به کسر حاء)، جمع آن است، و حسنی (حسناء) (به ضم حاء و سکون سین)؛ یعنی خوب تر، نیکوتر، و نیز به معنای خوبی و عاقبت خوب. اسماء الحسنی نام‌های خداوند که ۹۹ اسم است، وحسناء (به فتح حاء و سکون سین)، مؤنث حسن؛ زن خوبرو؛ حسان، جمع آن است، و حسنات (به فتح حاء و سین)، جمع حسنه، و حسنه (به فتح حاء، سین و نون)؛ یعنی کار نیک و پسندیده، و نیکویی، حسنات، جمع آن است.

منابع

1. امامی، عبدالنبی، فرهنگ قرآن