سوره بقره
(تغییرمسیر از سوره مبارکه بقره)
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوره است. سوره بقره از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره بقره در علوم قرآنی - پرسش مرتبط ندارد| بقره گاو ماده | |
|---|---|
 | |
| دسته‌بندی | مکی |
| نام‌های دیگر | فسطاط القرآن و سنام القرآن با سوره آل عمران تواماً |
| اطلاعات آماری | |
| شمارهٔ نزول | ۸۷ |
| جزء | ۱ و ۲ و ۳ |
| حزب | ۲–۱۰ |
| شمار آیه‌ها | ۲۸۶ |
| شمار واژه‌ها | ۵۹۹۸ |
| شمار حرف‌ها | ۲۶۹۵۱ |
مقدمه
لفظ «بقره» و داستان گاو بنی‌اسرائیل در این سوره آمده است؛ لذا «بقره» نامیده شده است.
ویژگی‌های سوره بقره
- این سوره، بنا به نقل فیروزآبادی، دارای ۲۸۶ آیه به عدد کوفی، ۲۸۵ آیه به عدد حجازی (سخاوی در جمال القرّاء: ۲۸۵به عدد مدنی اوّل و مدنی اخیر و مکّی و شامی)، ۲۸۷ آیه به عدد بصری است، و تعداد کلمات آن ۶۳۲۱ یا ۶۱۲۱ است، و ۲۵۵۰۰ یا ۲۶۲۵۶ حرف دارد.
- بزرگ‌ترین سوره قرآن و تقریباً ۲/۵ جزء و به اندازه یک دوازدهم کل قرآن است.
- نخستین سوره‌ای است که با حروف مقطعه آغاز شده است.
- بیشترین احکام فقهی قرآنی در آن بیان شده است.
- بقره در ترتیب نزول، هشتاد و هفتمین یا هشتاد و ششمین سوره قرآن است که پس از سوره مطففین و پیش از سوره انفال فرو فرستاده شده، و در ترتیب مصحف شریف دومین سوره است.
- تمام آیات این سوره در مدینه نازل شد؛ مگر آیه ﴿وَاتَّقُوا يَوْمًا تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ﴾[۱] که در حجة‌الوداع در سرزمین منی فرود آمد. بنا بر معیار زمانی در ضوابط مکی و مدنی، این آیه نیز مدنی به‌شمار می‌آید؛ بنابراین، همه سوره، مدنی است.
- در این سوره ۲۶ آیه ناسخ و منسوخ وجود دارد.
محتوای سوره بقره
- مسائل اعتقادی؛
- احکام فقهی؛
- قرآن‌شناسی (اعجاز قرآن)؛
- جهاد و مبارزه با دشمنان اسلام؛
- مسائل معنوی و اخلاقی؛
- داستان تغییر قبله؛
- داستان بنی‌اسرائیل، یهود و اهل کتاب؛
- داستان خلقت آدم و آغاز زندگی نسل بشر؛
- داستان برخی از پیامبران گذشته؛
- داستان هاروت و ماروت، طالوت و جالوت؛
- گروه‌بندی و تقسیم مردم به مؤمنان، کافران و منافقان[۲].[۳]
فضیلت سوره بقره
در فضیلت سوره بقره روایات متعددی از پیامبر اکرم نقل شده است، از جمله:
- «سوره بقره را فرا گیرید، که همانا مایه برکت است و ترک آن مایه حسرت، و افراد بیکاره بر آن قادر نخواهند بود» [۴]
- «در خانه‌ای که سوره بقره خوانده می‌شود شیطان داخل نمی‌شود» [۵].[۶].[۷]
اسامی سوره بقره
سوره بقره علاوه بر این نام (معروف‌ترین نام آن) شش نام دیگر نیز دارد:
- ﴿الم ذَلِكَ الْكِتَابُ﴾[۸]: سوره بقره به دلیل آغاز شدن با حروف نورانی و مقطعه «الم» و نیز برای تمایز این سوره با سوره‌های دیگری که با همین حروف مقطعه آغاز شده‌اند، به آن ﴿الم ذَلِكَ الْكِتَابُ﴾ گفته‌اند.
- کرسی: آیة الکرسی مهم‌ترین آیه قرآن است که در سوره بقره قرار دارد؛ از این رو به این سوره «کرسی» گفته‌اند.
- زهراء: زهراء به معنای بسیار درخشنده است. به این سوره و سوره آل‌عمران «زهراوان» می‌گویند؛ چون این دو سوره علاوه بر دربرداشتن احکام فقهی و اسمای نورانی الهی، به دلیل حدیث شریف نبوی که فرمودند: «دو سوره نورانی و درخشنده بقره و آل عمران را تلاوت کنید» به این نام خوانده شده است.
- فسطاط القرآن: فسطاط یعنی خیمه. همان طور که خیمه مجموعه یک خانواده را در بر می‌گیرد، این سوره نیز قسمت اعظمی از احکام فقهی و اسلامی را در بر گرفته است. احکام فقهی موجود در این سوره از سوره‌های دیگر بیشتر و این سوره در واقع خیمه و دربرگیرنده احکام فقهی قرآن است؛ لذا این سوره را فسطاط‌القرآن گفته‌اند.
- سنام القرآن: «سنام» کوهان شتر یا بلندترین نقطه و اوج هر چیز است. چون این سوره بخش زیادی از احکام فقهی را در خود دارد و از این جهت دارای مقام رفیعی است؛ در بیان پیامبر اکرم (ص) «سنام‌القرآن» نام گرفته است؛ حضرت فرمود: «هر چیزی اوجی دارد و اوج قرآن سوره بقره است».
- فردوس: به دلیل عظمت و جایگاه بلند سوره بقره و بیان احکام و مسائل شرعی فراوانی در این سوره که در دیگر سوره‌های قرآن بیان نشده، این سوره، «فردوس یا بهشت قرآن» نام گرفته است [۹].[۱۰]
منابع
پانویس
- ↑ «و از روزی پروا کنید که در آن به سوی خداوند بازگردانده می‌شوید آنگاه به هر کس پاداش آنچه انجام داده است تمام خواهند داد و به آنان ستم نخواهد رفت» سوره بقره، آیه ۲۸۱.
- ↑ فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، ۷۲۹ - ۸۱۷ق، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه (۱۳۳-۱۵۷)؛ سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، جلد۱، صفحه ۴۳۷؛ زرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه ۲۰۱؛ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، جلد۱، صفحه ۱۹۴؛ سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه (۱۹۱-۱۹۲)و۴۱؛ جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، جلد۱، صفحه ۳۱۷؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۳؛ هاشم‌زاده هریسی، هاشم، شناخت سوره‌های قرآن، صفحه (۱۴۰-۱۴۶)؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد۱، صفحه ۵۸.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۲۷۹۹.
- ↑ « تَعَلَّمُوا سُورَةَ اَلْبَقَرَةِ فَإِنَّ أَخْذَهَا بَرَكَةٌ وَ تَرْكَهَا حَسْرَةٌ وَ لاَ سَبِيلَ لِلسَّحَرَةِ عَلَيْهَا»
- ↑ «إِنَّ اَلشَّيْطَانَ لاَ يَدْخُلُ بَيْتاً يُقْرَأُ فِيهِ سُورَةُ اَلْبَقَرَةِ»
- ↑ فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه (۱۳۳-۱۵۷)؛ سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، جلد۱، صفحه (۲۱۵-۲۱۷)؛ ابن بابویه، محمد بن علی، ثواب الاعمال، صفحه ۱۰۴.
- ↑ فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۳۵۸۴.
- ↑ «این (آن) کتاب (است که) هیچ تردیدی در آن نیست، رهنمودی برای پرهیزگاران است» سوره بقره، آیه ۱-۲.
- ↑ فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه ۱۳۴؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۳؛ سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱،صفحه ۱۹۱
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص: ۷۸۳.