قناعت در معارف و سیره سجادی

مقدمه

واژه قناعت به معنای خرسند بودن، بسنده کردن به مقدار نیاز، صرفه‌جویی، اکتفا به حد ضرورت و نیاز است^[۱]. برخی گفته‌اند: قناعت آن است که نفس انسان نسبت به اموری چون خوردن، آشامیدن و پوشیدن سخت‌گیری نکند و خود را برای این امور به زحمت و مشقت نیندازد^[۲].

از منظر قرآن، قناعت به معنای اکتفا به مقدار ضرورت و کفاف است^[۳]. امام علی (ع) فرمود: «هر کس به حد کفاف قناعت کند، خدا او را به عفاف خواهد رسانید»^[۴].

خداوند امام سجاد (ع) کم‌توجهی به قناعت و عدم استفاده بهینه از نعمت‌های مادی و معنوی خداوند را ناپسند شمرده و از این صفت به خدا پناه برده است: «اللَّهُمَّ إِنيِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ... قِلَّةِ الْقَنَاعَةِ»^[۵]؛ «بارخدایا، به تو پناه می‌برم از... اندک بودن قناعت».

همچنین اسراف و استفاده نابه‌جا و غیرضروری از نعمت‌های خداوند، را از مصادیق ناسپاسی و اتلاف روزی خوانده است: «بارخدایا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و مرا از اسراف‌کاری باز دار و روزی من از تلف و تباهی برهان و بر دارایی من به برکت بیفزای»^[۶].

از منظر صحیفه سجادیه، اکتفای انسان به حد کفاف موجب می‌شود تا زمینه کسب روزی حلال و سالم برایش آسان شود و کسی که به سهم خود (که در اثر تقدیر الهی و کوشش خود به دست می‌آورد) راضی باشد زندگی شیرین و لذت‌بخشی خواهد داشت: بارخدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و روزی من به آسانی به من برسان و به هر مقدار که برای من مقدر می‌فرمایی خرسند گردان و به حصّه‌ای که برای من مقرر می‌داری خشنودم ساز^[۷].^[۸].^[۹]

منابع

شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «قناعت»، دانشنامه صحیفه سجادیه

پانویس

↑ لغت‌نامه دهخدا؛ المفردات فی غریب القرآن.
↑ الحیاة، ج۴، ص۳۸۷.
↑ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحَرِّمُوا طَيِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ﴾ «ای مؤمنان! چیزهای پاکیزه‌ای را که خداوند برای شما حلال کرده است حرام مشمارید و تجاوز نکنید که خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد» سوره مائده، آیه ۸۷.
↑ غررالحکم، ص۳۸۳.
↑ نیایش هشتم.
↑ نیایش بیستم.
↑ نیایش سی‌و‌دوم.
↑ الحیاة، محمدرضا حکیمی و... ، ۱۳۷۴، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی؛ الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین (ع)، ۱۴۱۸، قم، نشر الهادی؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ غرر‌الحکم و دررالکلم، عبدالواحد تمیمی آمدی، ۱۳۶۶، دفتر تبلیغات اسلامی؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، ۱۳۷۳، قم، دارالقرآن الکریم؛ لغت‌نامه دهخدا، علی‌اکبر دهخدا، ۱۳۶۷، تهران، دانشگاه تهران؛ المفردات فی غریب القرآن، حسین‌بن‌محمد راغب اصفهانی، ۱۴۱۲، بیروت، دارالعلم.
↑ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «قناعت»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۶۹.

[1] لغت‌نامه دهخدا؛ المفردات فی غریب القرآن.

[2] الحیاة، ج۴، ص۳۸۷.

[3] ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحَرِّمُوا طَيِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ﴾ «ای مؤمنان! چیزهای پاکیزه‌ای را که خداوند برای شما حلال کرده است حرام مشمارید و تجاوز نکنید که خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد» سوره مائده، آیه ۸۷.

[4] غررالحکم، ص۳۸۳.

[5] نیایش هشتم.

[6] نیایش بیستم.

[7] نیایش سی‌و‌دوم.

[8] الحیاة، محمدرضا حکیمی و... ، ۱۳۷۴، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی؛ الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین (ع)، ۱۴۱۸، قم، نشر الهادی؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ غرر‌الحکم و دررالکلم، عبدالواحد تمیمی آمدی، ۱۳۶۶، دفتر تبلیغات اسلامی؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، ۱۳۷۳، قم، دارالقرآن الکریم؛ لغت‌نامه دهخدا، علی‌اکبر دهخدا، ۱۳۶۷، تهران، دانشگاه تهران؛ المفردات فی غریب القرآن، حسین‌بن‌محمد راغب اصفهانی، ۱۴۱۲، بیروت، دارالعلم.

[9] شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «قناعت»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۶۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]