قناعت در نهج البلاغه

مقدمه

قناعت به‌معنای خشنودی، خرسندی، رضا و تسلیم و صرفه‌جویی از نشانه‌ها و ثمرات پارسایی و از برترین فضلیت‌های انسانی است. در سایه فضیلت قناعت، آدمی در مسیر زندگی، به حد کفاف و قوام اکتفا می‌کند و دامن آرزو از خواسته‌های مادی برمی‌چیند. بنابراین احساس بی‌نیازی به انسان دست می‌دهد که این خود، کلید زندگی پاک و حفظ و صیانت از کرامت انسانی و آزادی معنوی است. امام (ع) می‌فرماید: قناعت، گونه‌ای پادشاهی است...^[۱].

امام علی (ع) در نهج البلاغه نُه بار به موضوع قناعت اشاره کرده‌اند. فضیلت قناعت حیات آدمی را به سمت‌وسوی آخرت‌گرایی و توشه‌برداری برای سرای باقی سوق می‌دهد، زیرا آدم قناعت‌پیشه به حد کفاف بسنده می‌کند و اسیر تجملات و زر و زیور بی‌پایان دنیا نمی‌شود. امام (ع) می‎فرماید: خوشا به حال کسی که همواره به یاد معاد باشد و برای روز حساب عمل کند و به آنچه روزی‌اش داده‌اند، قانع و از خدا راضی باشد^[۲].

بسندگی به کفاف و نیاز که مورد نظر امام است، به‌معنای زندگی فقیرانه و در زحمت نیست، بلکه بدین معناست که آدمی به‌اندازه معقول و متعادل در زندگی بسنده کند و خود را اسیر تجملات دنیوی نگرداند. امام علی (ع) بیان می‌دارد که قناعت به حد کفاف آدمی را به زندگی پاک و با سعادت می‌رساند و او را از زنجیر از و طمع می‌رهاند. آن‌که به زندگی ساده آبرومندانه بسنده کند، آسایش را به دست آورَد و در سایه آرامش و خوشی زندگی کند^[۳].

از این‌رو انسان قناعت‌پیشه انسانی سخت‌کوش و مولد است که نیازهای خود را در سایه میانه‌روی و عقل فراهم می‌سازد و زندگی آبرومند را برمی‌گزیند. امام (ع) در بیانی خباب بن ارت (از یاران خویش) را مورد ستایش قرار می‌دهد و او را که صنعتگری فعال در عرصه زندگی بود، این‌گونه می‌ستاید: خدا رحمت کند خباب را که از صمیم دل اسلام آورد و هجرتش از روی اطاعت بود، به‌قدر حاجت قناعت می‌کرد و از خداوند خشنود و زندگی او جهاد بود^[۴].^[۵]

منابع

دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۲

پانویس

↑ «كَفَى بِالْقَنَاعَةِ مُلْكاً»؛ نهج البلاغه، حکمت ۲۲۰.
↑ «طُوبَى لِمَنْ ذَكَرَ الْمَعَادَ، وَ عَمِلَ لِلْحِسَابِ، وَ قَنِعَ بِالْكَفَافِ، وَ رَضِيَ عَنِ اللَّهِ»؛ نهج البلاغه، حکمت ۴۱.
↑ نهج البلاغه، حکمت ۴۱.
↑ .««[رَحِمَ] يَرْحَمُ اللَّهُ خَبَّابَ بْنَ الْأَرَتِّ، فَلَقَدْ أَسْلَمَ رَاغِباً، وَ هَاجَرَ طَائِعاً، وَ قَنِعَ بِالْكَفَافِ، وَ رَضِيَ عَنِ اللَّهِ، وَ عَاشَ مُجَاهِداً»؛ نهج البلاغه، حکمت ۴۱
↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۲، ص۶۴۵ ـ ۶۴۶.

[1] «كَفَى بِالْقَنَاعَةِ مُلْكاً»؛ نهج البلاغه، حکمت ۲۲۰.

[2] «طُوبَى لِمَنْ ذَكَرَ الْمَعَادَ، وَ عَمِلَ لِلْحِسَابِ، وَ قَنِعَ بِالْكَفَافِ، وَ رَضِيَ عَنِ اللَّهِ»؛ نهج البلاغه، حکمت ۴۱.

[3] نهج البلاغه، حکمت ۴۱.

[4] .««[رَحِمَ] يَرْحَمُ اللَّهُ خَبَّابَ بْنَ الْأَرَتِّ، فَلَقَدْ أَسْلَمَ رَاغِباً، وَ هَاجَرَ طَائِعاً، وَ قَنِعَ بِالْكَفَافِ، وَ رَضِيَ عَنِ اللَّهِ، وَ عَاشَ مُجَاهِداً»؛ نهج البلاغه، حکمت ۴۱

[5] دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۲، ص۶۴۵ ـ ۶۴۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]