تجسس در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = تجسس| عنوان مدخل  = تجسس| مداخل مرتبط = [[تجسس در قرآن]] - [[تجسس در فقه سیاسی]] - [[تجسس در جامعه‌شناسی اسلامی]] - [[نفی تجسس در معارف و سیره نبوی]] -[[تجسس در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] | پرسش مرتبط  = }}

== مفهوم‌شناسی ==

== پیشینه ==

بنای [[حکومت اسلامی]] [[تفتیش]] در احوال شخصی افراد نبوده و نیست؛ چنان‌که [[امیرالمؤمنین علی]]{{ع}} در دوران [[حکومت]] خویش در سخنرانی‌ها و موعظه‌ها [[مردم]] را از تجسس و تفتیش در امور یکدیگر باز می‌داشت<ref>صدوق، الخصال، ۱/۴۹</ref> و کسانی را که صفت تفحص از احوال شخصی مردم را داشتند از خود دور می‌کرد و کارگزارانی را بر مردم می‌گماشت که چنین صفتی نداشته باشند.<ref>ابن‌شعبه، تحف العقول، ۱۲۸</ref> برخی [[خلفا]] این امر را رعایت نمی‌کردند و پاره‌ای [[صحابیان]] به آن [[اعتراض]] کردند.<ref>بیهقی، السنن الکبری، ۸/۳۳۳–۳۳۴؛ بکری، من حیاة الخلیفة عمر بن الخطاب، ۳۶۵–۳۶۶</ref>

== اقسام تجسس ==

در [[اسلام]] [[پرهیز]] از تجسس در [[حریم خصوصی افراد]] و [[زندگی]] آنان، به‌عنوان قاعده اولی پذیرفته شده است و همگان باید آن را رعایت کنند؛ بنابراین جواز تجسس در موارد خاص، استثنا تلقی شده و آن هم با [[حفظ حدود]] و شرایطی به صورت وظیفه‌ای [[الهی]] دنبال می‌گردد.<ref>مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۰/۳۶۴–۳۶۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۲۲/۱۹۶–۱۹۷</ref> گروهی از [[فقها]] با استناد به [[آیه]] [[نهی]] از [[تجسس]] {{متن قرآن|وَلَا تَجَسَّسُوا}}»<ref>حجرات، ۱۲</ref> [[کوشش]] برای اطلاع از [[عیوب]] و [[اسرار]] [[مردم]] را [[حرام]] دانسته‌اند.<ref>شهید ثانی، رسائل، ۲۹۴؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳/۲۹۸</ref> همچنین به برخی از [[روایات]]<ref>کلینی، الکافی، ۲/۳۵۵؛ صدوق، من لایحضر، ۳/۳۸</ref> استناد کرده‌اند و آن را از [[گناهان کبیره]] دانسته‌اند<ref>اردبیلی، مجمع الفائدة، ۱۲/۳۵۶، مجلسی، روضة المتقین، ۹/۲۸۵</ref>؛ ازجمله آنها روایتی است که از پی‌جویی از لغزش‌های [[مسلمانان]] نهی کرده و یادآور شده است کسی که از لغزش‌های مسلمانان پی‌جویی کند، [[خدا]] از [[لغزش]] او پی‌جویی و او را [[رسوا]] می‌کند.<ref>کلینی، الکافی، ۲/۳۵۵؛  اردبیلی، مجمع الفائدة، ۱۲/۳۵۶</ref> [[شیخ انصاری]] نیز [[تفتیش]] و تجسس دربارهٔ کسی که عیب‌هایش را پنهان می‌کند، حرام شمرده است.<ref>انصاری، انصاری، کتاب المکاسب، ۱/۳۴۴</ref>

در برخی موارد، تجسس دارای [[مصلحت]] و غرض صحیح است؛ مانند تجسس در امر [[ازدواج]]، [[وکالت]]، [[وصایت]]، [[عدالت]] [[شاهد]]، [[تربیت فرزندان]] و [[انتخاب]] [[محل زندگی]] که بیشتر این موارد داخل در عنوان {{عربی|"نُصح المستشير"}} ـ [[خیرخواهی]] در [[حق]] کسی که [[مشورت]] می‌طلبد ـ خواهد بود.<ref>شهید ثانی، رسائل، ۳۰۰–۳۰۲</ref> در این‌گونه امور به سبب اهمیت آن، شخص مجاز به تحقیق و تجسس است و طرف مشورت نیز مجاز به [[پاسخگویی]] است و عمل او از [[حرمت]] [[غیبت]] استثنا می‌شود.<ref>شهید ثانی، رسائل، ۳۰۰–۳۰۲؛ خویی، منهاج الصالحین، ۱/۱۱؛ تبریزی، صراط النجاة، ۷/۲۰۱–۲۰۲</ref> تجسس از [[همسر]] و [[فرزندان]] و [[اهل]] [[خانه]] نیز از حرمت تجسس استثنا شده است<ref>حمیری، قرب الاسناد، ۳۳۱؛ کلینی، الکافی، ۵/۳۵۱</ref>؛ زیرا بر پایه [[لزوم]] تقدیم اهم بر مهم یا با وجود غرضِ صحیح است.<ref>کرکی، جامع المقاصد، ۴/۲۷؛ انصاری، کتاب المکاسب، ۱/۳۴۲</ref>

=== تجسس [[حکومت]] در احوال شخصی ===

برای [[اثبات]] ممنوعیت تجسسِ حکومت در [[حریم خصوصی افراد]]، علاوه بر [[ادله]] ممنوعیت تجسس اشخاص در [[حریم خصوصی]] یکدیگر، به برخی از [[روایات]] نیز استناد شده است که دربارهٔ [[وظیفه]] حکومت در برابر [[مردم]] سخن می‌گویند<ref>منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ۲/۵۴۳</ref>؛ مانند [[حدیثی]] از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} که تجسس در امور مردم را، موجب فاسدشدن آنها دانسته است.<ref>بیهقی، السنن الکبری، ۸/۳۳۳</ref> همچنین [[امیرالمؤمنین علی]]{{ع}} به [[مالک اشتر]] دستور داد در [[عیوب]] مردم که بر آنها پوشیده است، [[کنجکاوی]] نکند و تا حد ممکن آنها را پنهان نگه دارد.<ref>نهج البلاغه، ترجمه سیدجمال‌الدین دین‌پرور، ن۵۳، ۴۵۶؛  منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ۲/۵۴۳</ref>

# ورود بدون [[اجازه]] به محل کار شخصی و منازل افراد برای جلب یا به نام [[کشف جرم]] و [[ارتکاب گناه]]، ممنوع است و کسی برای این امور، [[حق]] تعقیب و [[مراقبت]] ندارد.

# شنود تلفن‌ها و [[نصب]] دستگاه شنود برای [[کشف]] [[گناه]] و [[جرم]]، هرچند بزرگ باشد، ممنوع است.

# تجسس دربارهٔ [[گناهان]] دیگران و دنبال‌کردن [[اسرار]] [[مردم]] ممنوع و فاش‌ساختن [[اسرار]] آنان [[جرم]] بوده و [[گناه]] است.

=== [[تجسس]] به نفع [[دشمنان]] ===

=== تجسس و [[نظارت]] بر نهادهای دولتی ===

== [[کیفر]] تجسس ==

== منابع ==