ذکر در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

در [[قرآن کریم]]، برای اعراض از [[یاد خدا]] پیامدهای ناگواری یاد شده است.

۱. تنگی و [[سختی]] [[زندگی]]

هرکس از [[یاد خدا]] روی گرداند، [[زندگی]] [[سختی]] خواهد داشت: {{متن قرآن|وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا}}<ref>«و هر که از یادکرد من روی برتابد بی‌گمان او را زیستنی تنگ خواهد بود» سوره طه، آیه ۱۲۴.</ref>، زیرا فراموشکار [[خدا]] به ناچار به [[دنیا]] [[دل]] بسته و آن را مطلوب یگانه خود قرار می‌دهد؛ ولی این [[زندگی]] او را آرام نمی‌کند، چون از سویی به دستاوردهایش قانع نیست و پیوسته در پی افزودن بر آنهاست، بی‌آنکه این [[حرص]] پایانی داشته باشد و از سوی دیگر، نگران [[حسادت]] [[حسودان]]، [[کید]] [[دشمنان]]، آفات و [[ناملایمات]] و فرا رسیدن [[مرگ]] است؛ یعنی پیوسته در میان آرزوهای برآورده نشده و [[ترس]] از [[فراق]] آنچه برآورده شده، به سر می‌برد<ref>المیزان، ج۱۴، ص۲۲۴-۲۲۵.</ref>. برخی اعراض از [[ذکر]] را در این [[آیه]] عدم [[تمکین]] در برابر [[احکام خدا]] و فرمان‌های [[قرآن کریم]] دانسته‌اند<ref>التبیان، ج۷، ص۲۱۹؛ تفسیر ابن کثیر، ج۵، ص۲۸۳.</ref>. در روایاتی، بر روی‌گردانی از [[ولایت]] [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} [[تطبیق]] شده است<ref>البرهان، ج۳، ص۷۸۴.</ref>.

 

۲. کوری در [[قیامت]]

کسی که از [[یاد خدا]] اعراض کند، خدای متعالی او را در [[قیامت]] کور محشور می‌کند: {{متن قرآن|...وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى}}<ref>«... و روز رستخیز وی را نابینا بر خواهیم انگیخت» سوره طه، آیه ۱۲۴.</ref>. [[مفسران]] درباره چنین کوری در [[آخرت]] [[اختلاف]] دارند: برخی آن را به کوری [[قلب]]<ref>البحر المحیط، ج۷، ص۳۹۵؛ الجوهر الثمین، ج۴، ص۱۷۷.</ref> یا کوری از [[حجت]]<ref>جامع البیان، ج۱۶، ص۱۶۶؛ کشف الاسرار، ج۶، ص۱۹۵.</ref> و [[ناتوانی]] از آوردن [[دلیل]] در [[روز قیامت]]<ref>من وحی القرآن، ج۱۵، ص۱۷۰.</ref> و بعضی با [[تمسک]] به ظاهر [[آیه]] و به قرینه [[آیه]] پسین، آن را به [[نابینایی]] [[چشم]]<ref>مجمع البیان، ج۷، ص۵۶؛ روض الجنان، ج۱۳، ص۱۹۶؛ المیزان، ج۱۴، ص۲۲۶.</ref> معنا کرده‌اند. با [[پذیرش]] قول اخیر، برای رفع [[تعارض]] ظاهری این [[آیه]] با [[آیه]] {{متن قرآن|وَلَوْ تَرَى إِذِ الْمُجْرِمُونَ نَاكِسُو رُءُوسِهِمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ رَبَّنَا أَبْصَرْنَا...}}<ref>«و کاش گناهکاران را آنگاه که نزد پروردگارشان سرافکنده‌اند می‌دیدی (که می‌گویند:) پروردگارا! دیدیم و شنیدیم اکنون بازمان گردان تا کاری شایسته کنیم که ما (اکنون) یقین داریم» سوره سجده، آیه ۱۲.</ref>، که بر [[بینایی]] [[مجرمان]] در [[روز قیامت]] دلالت دارد، دو راه حل به دست داده‌اند: أ. [[مجرمان]] در ایستگاهی از [[قیامت]] کور و در موقفی [[بینا]] هستند<ref>التبیان، ج۷، ص۲۲۰؛ نمونه، ج۱۳، ص۳۳۱.</ref>. ب. با توجه به تفاوت [[نظام]] [[دنیا]] با [[نظام]] [[آخرت]]، کوری و [[بینایی]] [[قیامت]] مانند کوری و [[بینایی]] [[دنیا]] نیست و [[مجرمان]] و اعراض‌کنندگان از [[یاد خدا]]، عذاب‌ها و سختی‌های [[آخرت]] را می‌بینند؛ ولی برای دیدن [[بهشت]] و یافتن راه آن کورند<ref>المیزان، ج۱۴، ص۲۲۶.</ref>.

 

۳. [[همنشینی]] با [[شیطان]] و هدایت‌ناپذیری

کسانی که از یاد [[خدای رحمان]] روی برتابند، [[شیطانی]] بر آنان گمارده می‌شود که همواره دمساز و همنشین آنان است: {{متن قرآن|وَمَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمَنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ}}<ref>«و برای آنان که از یاد (خداوند) بخشنده دل بگردانند شیطانی می‌گماریم که همنشین آنها خواهد بود» سوره زخرف، آیه ۳۶.</ref>؛ یعنی [[انسان]] هیچ‌گاه بی‌قرین نیست و این همنشین یا رحمان است یا [[شیطان]]؛ اگر از [[یاد خدا]] اعراض کند، ناگزیر [[شیطانی]] با او قرین خواهد شد<ref>احسن الحدیث، ج۱۰، ص۳۱.</ref>. این [[شیطان]]، پیوسته او را از [[راه خدا]] باز می‌گرداند و در همان حال، آن شخص می‌پندارد که به سوی [[حق]] راه یافته است: {{متن قرآن|وَإِنَّهُمْ لَيَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ}}<ref>«و آن (شیطان)‌ها آنها را از راه (راست) باز می‌دارند و آنها خواهند پنداشت که رهیاب شده‌اند» سوره زخرف، آیه ۳۷.</ref>. [[فطرت انسان]] به [[حق]] می‌گراید؛ ولی [[همنشینی]] با [[شیطان]] سبب می‌شود که به [[دعوت]] وی، [[حق]] را بر [[باطل]] [[تطبیق]] کند و در حالی که [[گمراه]] است، می‌پندارد که در راه صحیح گام برمی‌دارد و احتمال هم نمی‌دهد که به [[بیراهه]] می‌رود<ref>روض الجنان، ج۱۷، ص۱۷۲؛ المیزان، ج۱۸، ص۱۰۲.</ref>. [[قرآن]]، اینان را که هیچ‌گونه هدایت‌پذیری ندارند، به کران و کورانی مانند کرده که هرگز نمی‌توان صدایی را به آنان شنواند و راهی را به آنها نمایاند: {{متن قرآن|أَفَأَنْتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ أَوْ تَهْدِي الْعُمْيَ وَمَنْ كَانَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ}}<ref>«آیا تو ناشنوایان را می‌شنوانی یا نابینایان را و آن را که در گمراهی آشکاری است راهنمایی می‌کنی؟» سوره زخرف، آیه ۴۰.</ref><ref>التبیان، ج۹، ص۱۹۹-۲۰۰؛ المیزان، ج۱۸، ص۱۵۴.</ref>.

 

۴.[[تکذیب]]

اعراض‌کنندگان از [[ذکر]] به روی‌گردانی از آن بسنده نکرده و با صراحت آن را [[تکذیب]] می‌کنند: {{متن قرآن|وَمَا يَأْتِيهِمْ مِنْ ذِكْرٍ مِنَ الرَّحْمَنِ مُحْدَثٍ إِلَّا كَانُوا عَنْهُ مُعْرِضِينَ * فَقَدْ كَذَّبُوا...}}<ref>«و هیچ یادکرد تازه‌ای از سوی (خداوند) بخشنده برای آنان نیامد مگر آنکه از آن رویگردان بودند * به یقین (آن را) دروغ شمردند»... سوره شعراء، آیه ۵-۶.</ref><ref>فتح القدیر، ج۴، ص۱۱۰؛ کنزالدقائق، ج۹، ص۴۵۸.</ref>. برخی گفته‌اند: این [[تکذیب]] نتیجه استمرار اعراض از یاد خداست<ref>المیزان، ج۱۵، ص۲۵۱؛ احسن الحدیث، ج۷، ص۳۳۰-۳۳۱.</ref>.

 

۵.[[خسران]] و [[عذاب]] [[دوزخ]]

کسی که [[اموال]] و فرزندانش او را از [[یاد خدا]] مشغول کنند، از زیانکاران است: {{متن قرآن|...وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! مبادا دارایی‌ها و فرزندانتان شما را از یاد خداوند باز دارد و آنان که چنین کنند زیانکارند» سوره منافقون، آیه ۹.</ref> و کسانی که [[شیطان]] سبب می‌شود [[یاد خدا]] را فراموش کنند، [[حزب]] [[شیطان]] و همان زیانکاران‌اند: {{متن قرآن|...أُولَئِكَ حِزْبُ الشَّيْطَانِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ الشَّيْطَانِ هُمُ الْخَاسِرُونَ}}<ref>«شیطان بر آنان چیرگی یافت و یادکرد خداوند را از یاد آنان برد، آنان حزب شیطانند، آگاه باشید که بی‌گمان حزب شیطان است که (گرویدگان به آن) زیانکارند» سوره مجادله، آیه ۱۹.</ref>، چون چنین کسانی [[ثواب]] بزرگ و [[ابدی]] [[آخرت]] را با [[خوشی]] زودگذر و ناپایدار [[دنیا]]، [[بهشت]] را با [[جهنم]] و [[هدایت]] را با هلاک مبادله کرده‌اند و این، خسارتی بس بزرگ است<ref>الکشاف، ج۴، ص۵۴۴؛ تفسیر بیضاوی، ج۵، ص۲۱۶؛ تفسیر قرطبی، ج۱۸، ص۳۰۶.</ref>. در [[آخرت]] [[دوزخ]] به [[کافران]] عرضه می‌شود. سبب این [[عذاب]]، عدم [[تفکر]] و [[بینش]] صحیح [[کافران]] در [[دنیا]]، در نتیجه [[غافل]] شدن از [[ذکر خدا]] نیز نشنیدن [[حق]] است: {{متن قرآن|وَعَرَضْنَا جَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ لِلْكَافِرِينَ عَرْضًا * الَّذِينَ كَانَتْ أَعْيُنُهُمْ فِي غِطَاءٍ عَنْ ذِكْرِي وَكَانُوا لَا يَسْتَطِيعُونَ سَمْعًا}}<ref>«و دوزخ را در آن روز به کافران چنان که باید می‌نمایانیم * همان کسان که چشم‌هاشان از یاد من در پرده‌ای بود و نمی‌توانستند شنید» سوره کهف، آیه ۱۰۰-۱۰۱.</ref><ref>مجمع البیان، ج۶، ص۷۶۶؛ روح المعانی، ج۸، ص۳۶۵.</ref>، چنان‌که پیامد روی‌گردانی از [[یاد خدا]] عذابی سخت و فزاینده است: {{متن قرآن|وَمَنْ يُعْرِضْ عَنْ ذِكْرِ رَبِّهِ يَسْلُكْهُ عَذَابًا صَعَدًا}}<ref>«و هر کس از یاد پروردگارش روی گرداند او را به عذابی بسیار دشوار گمارد» سوره جن، آیه ۱۷.</ref><ref>نمونه، ج۲۵، ص۱۲۳.</ref>.