حق الیقین

با کتاب حق الیقین اشتباه نشود.

این مدخل زیرشاخهٔ بحث یقین است. حق الیقین از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حق الیقین در قرآن - حق الیقین در حدیث - حق الیقین در نهج البلاغه - حق الیقین در اخلاق اسلامی - حق الیقین در معارف دعا و زیارات - حق الیقین در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبط

حق الیقین یقینی است که خاستگاه آن یکی شدن با حق است به گونه ای که آن را لمس کرده و علم حضوری به موضوع حاصل می‌‌کند مانند کسی که مرگ را چشیده باشد.

یقین و مراتب آن

حالتی که انسان به حقیقتی آگاه می‌شود و نسبت به آن هرگونه شک و تردیدی را از قلب و دل خود دور می‌‌کند یقین نام دارد. یقین دارای مراتبی است: علم الیقین، عین الیقین و حق الیقین. قرآن کریم در سه جا از مراتب یقین سخن به میان آورده است: ابتدا در سوره تکاثر که دو مرتبه یقین را مطرح کرده است: ﴿كَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ﴾ و سپس در سورۀ واقعه: ﴿إِنَّ هَذَا لَهُوَ حَقُّ الْيَقِينِ﴾ و سورۀ حاقه: ﴿وَإِنَّهُ لَحَقُّ الْيَقِينِ﴾ که مرتبه سوم را نام برده است.

تفاوت انسان‌ها به مقدار یقینی است که نسبت به موضوعی پیدا می‌‌کنند؛ در روایتی آمده است: در محضر رسول خدا(ص) سخن از عیسی بن مریم(ع) به میان آمد که بر روی آب راه می‌رفت، حضرت فرمود: اگر یقینش بیشتر می‌شد بر روی هوا هم راه می‌رفت. از این سخن استفاده می‌‌شود انبیا هم در مراتب مختلفی از یقین قرار دارند.

حق الیقین

حق در حق الیقین به معنی ثابت یا خالص به کار رفته است؛ بنابراین حق الیقین به معنی یقین خالص یا یقین ثابتی است که خاستگاه آن یکی شدن با حق باشد که هیچ شک و تردیدی در آن راه نمی‌یابد. این مرتبه نه با برهان به دست می‌‌آید و نه با مشاهده؛ بلکه با تماس و درگیر شدن انسان با موضوع یقین، حاصل می‌‌شود. به عبارت دیگر دو مرحلۀ از یقین که عبارت هستند از علم الیقین و عین الیقین به نوعی علم حصولی حساب می‌‌شوند که با برهان و استدلال و یا مشاهده حاصل می‌‌شود، اما حق الیقین، علم حضوری محسوب می‌‌شود که انسان آن را لمس و احساس می‌‌کند. یقین به مرگ برای انسانی که طعم آن را چشیده و نیز یقین به آتش برای کسی که در میان آن افتاده است، حقّ‌الیقین نامیده می‌‌شود. قرآن کریم این مرتبه را پس از ورود به جهنم قرار داده است: ﴿وَتَصْلِيَةُ جَحِيمٍ إِنَّ هَذَا لَهُوَ حَقُّ الْيَقِينِ﴾. این مرتبۀ از یقین مخصوص مقربان درگاه الهی است.

جستارهای وابسته

• علم
• یقین
• علم الیقین
• عین الیقین

منابع

1. مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی ج۱
2. تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی ج۱
3. زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر