حسن بن علی بن عبدالله بن مغیره بجلی

موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

الحسن بن علی بن عبدالله، در سه سند تفسیر کنز الدقائق به گزارش از کتاب الکافی قرار دارد:

«أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ حُمَيْدُ بْنُ زِيَادٍ عَنِ الْخَشَّابِ جَمِيعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ يُوسُفَ عَنْ مُعَاذِ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَيْعٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): وَ مَنْ أُوتِيَ الْقُرْآنَ فَظَنَّ أَنَّ أَحَداً مِنَ النَّاسِ أُوتِيَ أَفْضَلَ مِمَّا أُوتِيَ فَقَدْ عَظَّمَ مَا حَقَّرَ اللَّهُ وَ حَقَّرَ مَا عَظَّمَ اللَّهُ».

شرح حال راوی

نام راوی الحسن بن علی بن عبدالله بن المغیرة البجلی است. کنیه‌اش «ابو محمد» و از اهل کوفه است. دوران زندگانی وی برابر با زمان امام جواد و امام هادی(ع) است. از این راوی، احادیث فراوان در زمینه‌های گوناگون فقهی، اخلاقی، اعتقادی و تفسیری بر جای مانده است. راوی و روایاتش نزد فقها و کارشناسان علم رجال و حدیث، دارای اعتبار، و از جایگاه ارزشمندی برخوردارند.

رجالیان کهن شیعه، مانند جناب نجاشی و شیخ طوسی، همچنین برخی رجالیان متأخر، نام وی را چنین نوشته‌اند:

1. نجاشی: الحسن بن علی بن عبدالله بن المغیرة البجلی، مولی جندب بن عبدالله، أبو محمد، من أصحابنا الکوفیین،... له کتاب نوادر.
2. شیخ طوسی: الحسن بن علی بن عبدالله بن المغیرة؛ له کتاب.
3. ابن شهرآشوب: الحسن بن علی بن عبدالله بن المغیرة؛ له کتاب.
4. جناب علامه حلّی و ابن داوود نام او را در بخش اول کتاب رجال یاد کرده‌اند.
5. علامه مجلسی: الحسن بن علی بن عبدالله بن المغیرة البجلی، ثقة، و هو الحسن بن علی الکوفی بقول مطلق علی الأظهر.

بسیاری از راویان، با پسوند «البجلی» معرفی شده‌اند؛ مانند أبان بن عثمان، صفوان بن یحیی و جعفر بن بشیر و راوی مورد گفت وگو نیز به سبب پیوند ولایی با قبیله بجیله به البجلی وصف گردیده است.

سمعانی با اشاره به خوانش این عبارت به بازگفت آن پرداخته است:

1. البجلي: بفتح الباء المنقوطة بواحدة و الجيم، هذه النسبة إلي قبيلة بجيلة و هو ابن أنمار بن أراش بن عمرو بن الغوث أخي الأسد بن الغوث، و قيل: إن بجيلة اسم أمهم و هي من سعد العشيرة و أختها باهلة ولدتا قبيلتين عظيمتين، نزلت بالكوفة منهم....
2. البجلي: بفتح الباء المنقوطة بواحدة و سكون الجيم، هذه النسبة إلي بجلة و هم رهط من سليم بن منصور يقال لهم بنو بجلة نسبوا إلي أمهم بجلة بنت هناءة بن مالك بن فهم الأزدي فمنهم....

از شرح حال راوی و جدّ او عبدالله بن المغیره فهمیده می‌شود که پیوند راوی با بجیلة پیوندی ولایی است؛ نه نَسَبی و خویشاوندی.

در اسناد و طرق روایی، از این راوی، با نام‌های الحسن بن علی بن عبدالله بن المغیرة، الحسن بن علی الکوفی، الحسن بن علی بن عبدالله، الحسن بن علی بن عبدالله الکوفی، الحسن بن علی، و الحسن بن عبدالله بن المغیرة یاد شده است.

طبقه راوی

تاریخ تولد و درگذشت راوی پیدا نیست؛ ولی با نگاه به سال وفات برخی استادان حدیثی او همچون عبیس بن هشام -وفات یافته در سال ۲۲۰ یا ۲۱۹- و عبدالله بن جبلة -درگذشته سال ۲۱۹- و حسن بن علی بن فضال -وفات یافته سال ۲۲۴- می‌‌توان دریافت تولد راوی در سال‌های پایانی سده دوم هجری، حدود سال ۱۹۰ رخ داده است. زمان تقریبی درگذشت راوی نیز از تاریخ وفات برخی همدوره‌های وی که در یک طبقه‌اند، به دست می‌آید؛ مانند محمد بن الحسین بن أبی الخطاب متوفای سال ۲۶۲ و أحمد بن محمد بن عیسی أشعری زنده در سال ۲۸۰.

روایات راوی از معصوم(ع) همگی با واسطه گزارش شده است؛ نمونه‌ها:

1. حدثنا حسن بن علی بن عبدالله بن المغیرة قال: حدثنا عبیس بن هشام عن عبدالکریم عن سماعة بن مهران عن أبی عبدالله(ع)....
2. حدثنا الحسن بن علی بن عبدالله عن الحسن بن علی بن فضال عن داوود بن أبی یزید عن بعض أصحابنا عن عمر بن حنظلة فقال: قلت لأبی جعفر(ع):....
3. «حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ قَالَ حَدَّثَنَا عِيسَى بْنُ هِشَامٍ النَّاشِرِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْكَرِيمِ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَلَّمَ رَسُولَهُ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ وَ التَّأْوِيلَ وَ عَلَّمَ رَسُولُ اللَّهِ عِلْمَهُ كُلَّهُ عَلِيّاً(ع)...».
4. «مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ عَنْ عُبَيْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع)فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: ﴿إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ﴾ فَقَالَ هُمُ الْأَئِمَّةُ(ع) ﴿وَإِنَّهَا لَبِسَبِيلٍ مُقِيمٍ﴾قَالَ لَا يَخْرُجُ مِنَّا أَبَداً».
5. حدثنی أحمد بن إدریس القمی و محمد بن یحیی عن الحسن بن علی الکوفی عن موسی بن سعدان عن عبدالله بن أیوب عن أبی یحیی الصنعانی عن أبی عبدالله(ع)....
6. «أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ عَنْ عُبَيْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ صَالِحٍ الْحَذَّاءِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ كُشِفَ غِطَاءٌ مِنْ أَغْطِيَةِ الْجَنَّةِ فَوَجَدَ رِيحَهَا مَنْ كَانَتْ لَهُ رُوحٌ مِنْ مَسِيرَةِ خَمْسِمِائَةِ عَامٍ إِلَّا صِنْفٌ وَاحِدٌ قُلْتُ مَنْ هُمْ قَالَ الْعَاقُّ لِوَالِدَيْهِ».

شاگردان حدیثی راوی، مانند محمد بن یحیی عطار و احمد بن إدریس أشعری از طبقه هشتم راویان هستند؛ نیز استادان حدیثی وی، نظیر عبیس بن هشام و عبدالله بن جبلة در طبقه ششم قرار دارند، پس راوی از طبقه هفتم است. آیت‌الله بروجردی نیز راوی را از همین طبقه (هفتم) شمرده است.

استادان و شاگردان راوی

حسن بن علی بن عبدالله از گروهی از راویان گزارش کرده؛ مانند عبیس بن هشام، حسن بن علی بن فضال، علی بن حسان، موسی بن سعدان، عباس بن عامر، عثمان بن عیسی، حسن بن علی بن یوسف بن بقاح، عبدالله بن جبلة، علی بن مهزیار، علی بن أسباط، حسین بن سیف، محمد بن عبدالله (عموی راوی)، عباس بن معروف، عبدالله بن المغیرة (جدّ راوی)، إسحاق بن إبراهیم، حسین بن یزید، حسن بن محمد حضرمی، عبدالله بن محمد الحجال.

شماری نیز از او حدیث گزارش کرده‌اند؛ مانند محمد بن حسن صفار، محمد بن یحیی عطار، أبوعلی أحمد بن إدریس أشعری، سعد بن عبدالله، حسن بن متیل، جعفر بن علی بن حسن کوفی (فرزند فرزند راوی)، علی بن الحسن بن علی الکوفی (فرزند راوی)، محمد بن أحمد بن یحیی أشعری، محمد بن علی بن محبوب، عبدالله بن جعفر حمیری.

مذهب راوی

در منابع حدیثی و رجالی، چند نشانه بر تشیّع راوی هست: ۱. یادکرد نام راوی در رجال النجاشی و الفهرست شیخ طوسی به عنوان یکی از دارندگان آثار قلمی در شیعه. ۲. عبارت من أصحابنا الکوفیین که نجاشی درباره راوی به کار برده است. أصحابنا بر تشیّع و امامی بودن راوی دلالت دارد. ۳. روایات راوی، که نشانه باورمندی او به مذهب تشیّع‌اند؛ نمونهها: - «أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ عَنْ عَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ فُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع)قَالَ: بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَايَةِ وَ لَمْ يُنَادَ بِشَيْءٍ كَمَا نُودِيَ بِالْوَلَايَةِ فَأَخَذَ النَّاسُ بِأَرْبَعٍ وَ تَرَكُوا هَذِهِ يَعْنِي الْوَلَايَةَ». - «حَدَّثَنِي أَبِي وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ وَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ جَمِيعاً عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي خَلَفٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ الْجَبَلِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ(ع) عَنْ رَجُلٍ حَجَّ حِجَّةَ الْإِسْلَامِ- فَدَخَلَ مُتَمَتِّعاً بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَأَعَانَهُ اللَّهُ عَلَى حَجِّهِ وَ عَلَى عُمْرَتِهِ ثُمَّ أَتَى الْمَدِينَةَ فَسَلَّمَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ثُمَّ أَتَاكَ عَارِفاً بِحَقِّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ بَابُهُ الَّذِي يُؤْتَى مِنْهُ فَسَلَّمَ عَلَيْكَ ثُمَّ أَتَى أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَيْنَ(ع) فَسَلَّمَ عَلَيْهِ ثُمَّ أَتَى بَغْدَادَ فَسَلَّمَ عَلَى أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ(ع) ثُمَّ انْصَرَفَ إِلَى بِلَادِهِ فَلَمَّا كَانَ وَقْتُ الْحَجِّ رَزَقَهُ اللَّهُ مَا يَحُجُّ بِهِ فَأَيُّهُمَا أَفْضَلُ لِهَذَا الَّذِي قَدْ حَجَّ حِجَّةَ الْإِسْلَامِ يَرْجِعُ فَيَحُجُّ أَيْضاً أَوْ يَخْرُجُ إِلَى خُرَاسَانَ إِلَى أَبِيكَ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا(ع) فَيُسَلِّمُ عَلَيْهِ قَالَ بَلْ يَأْتِي خُرَاسَانَ فَيُسَلِّمُ عَلَى أَبِي الْحَسَنِ أَفْضَلُ وَ لْيَكُنْ ذَلِكَ فِي رَجَبٍ وَ لَكِنْ لَا يَنْبَغِي أَنْ يَفْعَلُوا هَذَا الْيَوْمَ فَإِنَّ عَلَيْنَا وَ عَلَيْكُمْ خَوْفاً مِنَ السُّلْطَانِ وَ شُنْعَةً». - «و فی أصول الکافی: أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ جَابِرٍ الْمَكْفُوفِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي يَعْفُورٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: اتَّقُوا عَلَى دِينِكُمْ فَاحْجُبُوهُ بِالتَّقِيَّةِ فَإِنَّهُ لَا إِيمَانَ لِمَنْ لَا تَقِيَّةَ لَهُ إِنَّمَا أَنْتُمْ فِي النَّاسِ كَالنَّحْلِ فِي الطَّيْرِ لَوْ أَنَّ الطَّيْرَ تَعْلَمُ مَا فِي أَجْوَافِ النَّحْلِ مَا بَقِيَ مِنْهَا شَيْءٌ إِلَّا أَكَلَتْهُ وَ لَوْ أَنَّ النَّاسَ عَلِمُوا مَا فِي أَجْوَافِكُمْ أَنَّكُمْ تُحِبُّونَّا أَهْلَ الْبَيْتِ لَأَكَلُوكُمْ بِأَلْسِنَتِهِمْ وَ لَنَحَلُوكُمْ فِي السِّرِّ وَ الْعَلَانِيَةِ رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً مِنْكُمْ كَانَ عَلَى وَلَايَتِنَا». - «حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ قَالَ حَدَّثَنَا عِيسَى بْنُ هِشَامٍ النَّاشِرِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْكَرِيمِ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَلَّمَ رَسُولَهُ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ وَ التَّأْوِيلَ وَ عَلَّمَ رَسُولُ اللَّهِ عِلْمَهُ كُلَّهُ عَلِيّاً(ع)». - «حَدَّثَنِي أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ الْقُمِّيُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ عَنْ مُوسَى بْنِ سَعْدَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ أَبِي يَحْيَى الصَّنْعَانِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع)قَالَ: قَالَ لِي يَا أَبَا يَحْيَى إِنَّ لَنَا فِي لَيَالِي الْجُمُعَةِ لَشَأْناً مِنَ الشَّأْنِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَ مَا ذَاكَ الشَّأْنُ قَالَ يُؤْذَنُ لِأَرْوَاحِ الْأَنْبِيَاءِ الْمَوْتَى(ع) وَ أَرْوَاحِ الْأَوْصِيَاءِ الْمَوْتَى وَ رُوحِ الْوَصِيِّ الَّذِي بَيْنَ ظَهْرَانَيْكُمْ يُعْرَجُ بِهَا إِلَى السَّمَاءِ حَتَّى تُوَافِيَ عَرْشَ رَبِّهَا فَتَطُوفُ بِهِ أُسْبُوعاً وَ تُصَلِّي عِنْدَ كُلِّ قَائِمَةٍ مِنْ قَوَائِمِ الْعَرْشِ رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ تُرَدُّ إِلَى الْأَبْدَانِ الَّتِي كَانَتْ فِيهَا فَتُصْبِحُ الْأَنْبِيَاءُ وَ الْأَوْصِيَاءُ قَدْ مُلِئُوا سُرُوراً وَ يُصْبِحُ الْوَصِيُّ الَّذِي بَيْنَ ظَهْرَانَيْكُمْ وَ قَدْ زِيدَ فِي عِلْمِهِ مِثْلُ جَمِّ الْغَفِيرِ». - «عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ مِهْزَمٍ وَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ الْكَاهِلِيِّ وَ أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ رَبِيعِ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنْ مِهْزَمٍ الْأَسَدِيِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع) يَا مِهْزَمُ شِيعَتُنَا مَنْ لَا يَعْدُو صَوْتُهُ سَمْعَهُ وَ لَا شَحْنَاؤُهُ بَدَنَهُ وَ لَا يَمْتَدِحُ بِنَا مُعْلِناً وَ لَا يُجَالِسُ لَنَا عَائِباً وَ لَا يُخَاصِمُ لَنَا قَالِياً إِنْ لَقِيَ مُؤْمِناً أَكْرَمَهُ وَ إِنْ لَقِيَ جَاهِلًا هَجَرَهُ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَكَيْفَ أَصْنَعُ بِهَؤُلَاءِ الْمُتَشَيِّعَةِ قَالَ فِيهِمُ التَّمْيِيزُ وَ فِيهِمُ التَّبْدِيلُ وَ فِيهِمُ التَّمْحِيصُ تَأْتِي عَلَيْهِمْ سِنُونَ تُفْنِيهِمْ وَ طَاعُونٌ يَقْتُلُهُمْ وَ اخْتِلَافٌ يُبَدِّدُهُمْ- شِيعَتُنَا مَنْ لَا يَهِرُّ هَرِيرَ الْكَلْبِ وَ لَا يَطْمَعُ طَمَعَ الْغُرَابِ وَ لَا يَسْأَلُ عَدُوَّنَا وَ إِنْ مَاتَ جُوعاً- قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَأَيْنَ أَطْلُبُ هَؤُلَاءِ قَالَ فِي أَطْرَافِ الْأَرْضِ أُولَئِكَ الْخَفِيضُ عَيْشُهُمْ الْمُنْتَقِلَةُ دِيَارُهُمْ إِنْ شَهِدُوا لَمْ يُعْرَفُوا وَ إِنْ غَابُوا لَمْ يُفْتَقَدُوا وَ مِنَ الْمَوْتِ لَا يَجْزَعُونَ وَ فِي الْقُبُورِ يَتَزَاوَرُونَ وَ إِنْ لَجَأَ إِلَيْهِمْ ذُو حَاجَةٍ مِنْهُمْ رَحِمُوهُ لَنْ تَخْتَلِفَ قُلُوبُهُمْ وَ إِنِ اخْتَلَفَ بِهِمُ الدَّارُ ثُمَّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) أَنَا الْمَدِينَةُ وَ عَلِيٌّ الْبَابُ وَ كَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ يَدْخُلُ الْمَدِينَةَ لَا مِنْ قِبَلِ الْبَابِ وَ كَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ يُحِبُّنِي وَ يُبْغِضُ عَلِيّاً(ع)». «أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي(ع) قَدْ أَرَدْتُ أَنْ أَطُوفَ عَنْكَ وَ عَنْ أَبِيكَ فَقِيلَ لِي إِنَّ الْأَوْصِيَاءَ لَا يُطَافُ عَنْهُمْ فَقَالَ لِي بَلْ طُفْ مَا أَمْكَنَكَ فَإِنَّهُ جَائِزٌ ثُمَّ قُلْتُ لَهُ بَعْدَ ذَلِكَ بِثَلَاثِ سِنِينَ إِنِّي كُنْتُ اسْتَأْذَنْتُكَ فِي الطَّوَافِ عَنْكَ وَ عَنْ أَبِيكَ فَأَذِنْتَ لِي فِي ذَلِكَ فَطُفْتُ عَنْكُمَا مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ وَقَعَ فِي قَلْبِي شَيْءٌ فَعَمِلْتُ بِهِ قَالَ وَ مَا هُوَ قُلْتُ طُفْتُ يَوْماً عَنْ رَسُولِ اللَّهِ(ص) فَقَالَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ثُمَّ الْيَوْمَ الثَّانِيَ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ثُمَّ طُفْتُ الْيَوْمَ الثَّالِثَ عَنِ الْحَسَنِ(ع) وَ الرَّابِعَ عَنِ الْحُسَيْنِ(ع) وَ الْخَامِسَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ(ع) وَ السَّادِسَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ(ع) وَ الْيَوْمَ السَّابِعَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(ع) وَ الْيَوْمَ الثَّامِنَ عَنْ أَبِيكَ مُوسَى(ع)وَ الْيَوْمَ التَّاسِعَ عَنْ أَبِيكَ عَلِيٍّ(ع) وَ الْيَوْمَ الْعَاشِرَ عَنْكَ يَا سَيِّدِي وَ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ أَدِينُ اللَّهَ بِوَلَايَتِهِمْ فَقَالَ إِذَنْ وَ اللَّهِ تَدِينَ اللَّهَ بِالدِّينِ الَّذِي لَا يَقْبَلُ مِنَ الْعِبَادِ غَيْرَهُ قُلْتُ وَ رُبَّمَا طُفْتُ عَنْ أُمِّكَ فَاطِمَةَ(س) وَ رُبَّمَا لَمْ أَطُفْ فَقَالَ اسْتَكْثِرْ مِنْ هَذَا فَإِنَّهُ أَفْضَلُ مَا أَنْتَ عَامِلُهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ». جایگاه حدیثی راوی حسن بن علی بن عبدالله از محدثان و روایتگران معتبر و معتمد شیعه شمرده می‌شود. قرائن گوناگونی بر اعتبار و وثاقت این راوی می‌‌توان برشمرد: ۱. جناب نجاشی برای نمایاندن جایگاه راوی و اتقان و استواری گزارشهای وی، او را با عبارت ثقة ثقة ارزشگذاری کرده است. ۲. جناب ابن قولویه روایات فراوانی در کامل الزیارات از این راوی گزارش و در پیشگفتار این کتاب، گزارشگران روایات آن را ثقه و معتبر معرفی کرده است. ۳. این راوی، نمونه‌ای از راویان مشیخه جناب صدوق در من لا یحضره الفقیه است. جناب صدوق از میان روایات کتب مشهور و کتب اصول و مصنّفات، تنها روایاتی را برگزیده که آنها را معتبر می‌دانسته و با طریق سندی خود، آنها را گزارش کرده است. ارزش و اعتبار روایات کتاب من لا یحضره الفقیه نزد نویسنده آن، چندان است که همان احادیث را فتوای خود قرار داده است! ۴. جناب صدوق در باب لباس نمازگزار به هنگام بررسی گزارشگران یک حدیث، پس از یادکرد نام راوی، او را با عبارت معروف وصف کرده است: ... الحسن بن علی الکوفی و هو معروف.... این عبارت، چیزی فراتر از وثاقت را فهمانده و از اجماع و همرأی بودن فقها و رجالیان آن دوران در اعتبار راوی گزارش می‌دهد. ۵. حسن بن علی بن عبدالله از گزارشگران کثیر الروایه شمرده می‌شود. وی با عناوین گوناگونی در کتب حدیثی، بیش از صد حدیث و روایت گزارش کرده است که نشانه پذیرفتگی وی نزد محدثان و گزارشگران آثار روایی، به ویژه جناب کلینی است و بر اعتبار او میافزاید. ۶. محدثان بزرگ و معروف قم که در دریافت و نقل حدیث از شیوه‌های سختگیرانهتری پیروی میکردند، فراوان از وی گزارش کرده‌اند؛ مانند محمد بن یحیی عطار قمی، أحمد بن إدریس أبو علی اشعری قمی، محمد بن حسن صفار قمی، سعد بن عبدالله أشعری قمی، حسن بن متیل قمی، محمد بن أحمد بن یحیی أشعری قمی، محمد بن علی بن محبوب أشعری قمی.

.

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۷