اعتکاف در قرآن: تفاوت میان نسخهها
HeydariBot (بحث | مشارکتها) جز (وظیفهٔ شمارهٔ ۲) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
(۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = | | موضوع مرتبط = اعتکاف | ||
| عنوان مدخل = اعتکاف | | عنوان مدخل = اعتکاف | ||
| مداخل مرتبط = [[اعتکاف در قرآن]] - [[اعتکاف در فقه اسلامی]] - [[اعتکاف در معارف و سیره نبوی]] - [[اعتکاف در معارف و سیره رضوی]] | | مداخل مرتبط = [[اعتکاف در قرآن]] - [[اعتکاف در فقه اسلامی]] - [[اعتکاف در معارف و سیره نبوی]] - [[اعتکاف در معارف و سیره رضوی]] | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
'''اعتکاف''' عبارت است از توقف در [[مسجد]] به قصد [[عبادت]]. از [[آیات قرآن]] استفاده میشود که این عبادت در [[ادیان توحیدی]] پیشین مطرح بوده و [[پیامبران الهی]] و [[موحدان]] گاه برای [[راز و نیاز]] با [[خداوند]]، مدتی از [[زندگی]] و [[جامعه]] دوری میگزیدند و به مسجدالحرام یا معابد دیگر پناه میبردند. در اسلام نیز همچون [[شرایع]] پیشین، [[سنت]] اعتکاف وجود داشته و [[مسلمانان]] به این [[عبادت]] ترغیب و [[تشویق]] شدهاند. | '''اعتکاف''' عبارت است از توقف در [[مسجد]] به قصد [[عبادت]]. از [[آیات قرآن]] استفاده میشود که این عبادت در [[ادیان توحیدی]] پیشین مطرح بوده و [[پیامبران الهی]] و [[موحدان]] گاه برای [[راز و نیاز]] با [[خداوند]]، مدتی از [[زندگی]] و [[جامعه]] دوری میگزیدند و به مسجدالحرام یا معابد دیگر پناه میبردند. در اسلام نیز همچون [[شرایع]] پیشین، [[سنت]] اعتکاف وجود داشته و [[مسلمانان]] به این [[عبادت]] ترغیب و [[تشویق]] شدهاند. | ||
==معناشناسی== | == معناشناسی == | ||
[[اعتکاف]]، مصدر باب افتعال از ریشه "ع ـ ک ـ ف" به معنای [[محبوس]] کردن و روی آوردن به چیزی است<ref>مجمع البحرین، ج ۲، ص ۲۲۹؛ تاج العروس، ج ۱۲، ص۳۹۶ ـ ۳۹۷؛ لسانالعرب، ج۹، ص۳۴۰ ـ ۳۴۱، «عکف».</ref>. راغب گوید: اعتکاف به معنای روی آوردن و ملازمت با چیزی، همراه با [[تعظیم]] آن است<ref>مفردات، ص ۵۷۹، «عکف».</ref> و در اصطلاح [[فقه]]، عبارت است از توقف در [[مسجد]] به قصد [[عبادت]]<ref>جواهرالکلام، ج ۱۷، ص ۱۵۹؛ العروة الوثقی، ج ۲، ص ۷۵.</ref>. واژه اعتکاف در [[قرآن]] نیامده؛ ولی مشتقات ماده «عکف» از ثلاثی مجرد بهصورت اسم فاعل ۷ بار و در شکل اسم مفعول و مضارع هر کدام یک بار آمده است<ref>[[فتاح آقازاده|آقازاده، فتاح]]، [[اعتکاف - آقازاده (مقاله)|مقاله «اعتکاف»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] | [[اعتکاف]]، مصدر باب افتعال از ریشه "ع ـ ک ـ ف" به معنای [[محبوس]] کردن و روی آوردن به چیزی است<ref>مجمع البحرین، ج ۲، ص ۲۲۹؛ تاج العروس، ج ۱۲، ص۳۹۶ ـ ۳۹۷؛ لسانالعرب، ج۹، ص۳۴۰ ـ ۳۴۱، «عکف».</ref>. راغب گوید: اعتکاف به معنای روی آوردن و ملازمت با چیزی، همراه با [[تعظیم]] آن است<ref>مفردات، ص ۵۷۹، «عکف».</ref> و در اصطلاح [[فقه]]، عبارت است از توقف در [[مسجد]] به قصد [[عبادت]]<ref>جواهرالکلام، ج ۱۷، ص ۱۵۹؛ العروة الوثقی، ج ۲، ص ۷۵.</ref>. واژه اعتکاف در [[قرآن]] نیامده؛ ولی مشتقات ماده «عکف» از ثلاثی مجرد بهصورت اسم فاعل ۷ بار و در شکل اسم مفعول و مضارع هر کدام یک بار آمده است<ref>[[فتاح آقازاده|آقازاده، فتاح]]، [[اعتکاف - آقازاده (مقاله)|مقاله «اعتکاف»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۳، ص554.</ref>. | ||
==پیشینه اعتکاف== | == پیشینه اعتکاف == | ||
از برخی [[آیات قرآن]] برمیآید که این عبادت در [[ادیان توحیدی]] پیشین نیز مطرح بوده و [[پیامبران الهی]] و [[موحدان]] گاه برای [[راز و نیاز]] با [[خداوند]]، مدتی از [[زندگی]] و [[جامعه]] دوری میگزیدند و به مسجدالحرام یا | از برخی [[آیات قرآن]] برمیآید که این عبادت در [[ادیان توحیدی]] پیشین نیز مطرح بوده و [[پیامبران الهی]] و [[موحدان]] گاه برای [[راز و نیاز]] با [[خداوند]]، مدتی از [[زندگی]] و [[جامعه]] دوری میگزیدند و به مسجدالحرام یا معابد دیگر پناه میبردند و مدتی خود را برای عبادت با [[خدا]] و راز و نیاز با او محبوس میکردند<ref>راهنما، ج ۱، ص ۳۹۹.</ref>. از جمله [[آیه]] {{متن قرآن|وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که خانه (کعبه) را برای مردم جای بازگشت و امن کردیم و (گفتیم) از «مقام ابراهیم» نمازگاه گزینید و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که خانه مرا برای طوافکنندگان (مسافر) و مجاوران (حرم) و رکوعکنندگان سجدهگزار، پاکیزه بدارید» سوره بقره، آیه ۱۲۵.</ref> است که خداوند در آن به [[ابراهیم]] و فرزندش [[اسماعیل]]، [[فرمان]] میدهد تا [[مسجدالحرام]] را برای [[طواف]] کنندگان و معتکفان [[پاکیزه]] گردانند<ref> التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۲۷۶.</ref>. از این آیه، افزون بر اینکه استفاده میشود [[سنت]] اعتکاف در [[شریعت]] [[حضرت ابراهیم]] {{ع}} بوده، اهمیت فوقالعاده این عبادت در شریعت آن حضرت و دیگر ادیان توحیدی که نشئت گرفته از شریعت ابراهیم {{ع}} است نیز فهمیده میشود، زیرا خداوند از سویی دو [[پیامبر]] خود را [[مأمور]] کرده است تا مقدمات این عبادت را فراهم سازند واز سوی دیگر، [[خانه]] خود را که [[بهترین]] مکان در روی [[زمین]] است، جایگاه این عبادت قرار داده است. | ||
شاید بتوان اقامت و عبادت [[مریم]]{{س}} در [[مسجدالاقصی]] را نیز از مصادیق [[اعتکاف]] برشمرد، زیرا مادر آن حضرت [[نذر]] کرد که مریم را [[وقف]] [[عبادت خدا]] کند: {{متن قرآن|إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مَا فِي بَطْنِي مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّي إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ}}<ref>«(یاد کن) آنگاه را که همسر عمران گفت: پروردگارا! من نذر کردهام آنچه در شکم دارم آزاد (از هر شرطی) تو را باشد پس (نذر مرا) از من بپذیر که تویی که شنوای دانایی» سوره آل عمران، آیه ۳۵.</ref><ref> جامع البیان، مج ۳، ج ۳، ص ۳۱۹ ـ ۳۲۰.</ref> و پس از [[بلوغ]]، [[سرپرست]] او ([[زکریا]]{{ع}}) برای وی جایگاهی در مسجدالاقصی آماده کرد، تا به [[عبادت]] بپردازد. سپس مریم در [[مسجد]] اقامت گزید و به عبادت پرداخت<ref> مجمع البیان، ج ۲، ص ۷۴۰؛ روض الجنان، ج ۴، ص ۲۹۷ ـ ۲۹۸.</ref> که از نزد [[خدا]] با طعامهای بهشتی [[پذیرایی]] میشد: {{متن قرآن|كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقًا قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ}}<ref>«هرگاه زکریّا در محراب (عبادت) نزد وی میرفت کنار او، رزقی مییافت و میپرسید: ای مریم! این از کجا برای تو آمده است؟ و او میگفت: از نزد خداوند؛ (آری) خداوند به هر که بخواهد بیحساب (و شمار) روزی میدهد» سوره آل عمران، آیه ۳۷.</ref>. | شاید بتوان اقامت و عبادت [[مریم]] {{س}} در [[مسجدالاقصی]] را نیز از مصادیق [[اعتکاف]] برشمرد، زیرا مادر آن حضرت [[نذر]] کرد که مریم را [[وقف]] [[عبادت خدا]] کند: {{متن قرآن|إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مَا فِي بَطْنِي مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّي إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ}}<ref>«(یاد کن) آنگاه را که همسر عمران گفت: پروردگارا! من نذر کردهام آنچه در شکم دارم آزاد (از هر شرطی) تو را باشد پس (نذر مرا) از من بپذیر که تویی که شنوای دانایی» سوره آل عمران، آیه ۳۵.</ref><ref> جامع البیان، مج ۳، ج ۳، ص ۳۱۹ ـ ۳۲۰.</ref> و پس از [[بلوغ]]، [[سرپرست]] او ([[زکریا]] {{ع}}) برای وی جایگاهی در مسجدالاقصی آماده کرد، تا به [[عبادت]] بپردازد. سپس مریم در [[مسجد]] اقامت گزید و به عبادت پرداخت<ref> مجمع البیان، ج ۲، ص ۷۴۰؛ روض الجنان، ج ۴، ص ۲۹۷ ـ ۲۹۸.</ref> که از نزد [[خدا]] با طعامهای بهشتی [[پذیرایی]] میشد: {{متن قرآن|كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقًا قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ}}<ref>«هرگاه زکریّا در محراب (عبادت) نزد وی میرفت کنار او، رزقی مییافت و میپرسید: ای مریم! این از کجا برای تو آمده است؟ و او میگفت: از نزد خداوند؛ (آری) خداوند به هر که بخواهد بیحساب (و شمار) روزی میدهد» سوره آل عمران، آیه ۳۷.</ref>. | ||
از برخی [[آیات]] استفاده میشود که توقف نزد بتها و عبادت آنها، در آیینهای [[بت پرستی]] نیز رواج داشته است. در [[آیه]] {{متن قرآن|إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ وَقَوْمِهِ مَا هَذِهِ التَّمَاثِيلُ الَّتِي أَنْتُمْ لَهَا عَاكِفُونَ}}<ref>«هنگامی که به پدر | از برخی [[آیات]] استفاده میشود که توقف نزد بتها و عبادت آنها، در آیینهای [[بت پرستی]] نیز رواج داشته است. در [[آیه]] {{متن قرآن|إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ وَقَوْمِهِ مَا هَذِهِ التَّمَاثِيلُ الَّتِي أَنْتُمْ لَهَا عَاكِفُونَ}}<ref>«هنگامی که به پدر و قوم خویش، گفت: این تندیسها چیست که شما به (خدمت) آنها ماندگارید؟» سوره انبیاء، آیه ۵۲.</ref> [[حضرت ابراهیم]]، [[آزر]] و قومش را به سبب عبادت بتها و ملازمت با آنها نکوهش کرده است. در معنای {{متن قرآن|عَاكِفُونَ}} گفتهاند که [[بت پرستان]] در بتکدهها ملازم بتها بودند و آنها را عبادت میکردند<ref>الکشاف، ج۳، ص۱۲۱؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۸۳؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۲، ص ۱۸۱.</ref>. آیه {{متن قرآن|وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتَوْا عَلَى قَوْمٍ يَعْكُفُونَ عَلَى أَصْنَامٍ لَهُمْ قَالُوا يَا مُوسَى اجْعَلْ لَنَا إِلَهًا كَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ قَالَ إِنَّكُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ}}<ref>«و بنی اسرائیل را از دریا گذراندیم آنگاه آنان به قومی رسیدند که به پرستش بتهایی که داشتند رو آورده بودند، گفتند: ای موسی! برای ما خدایی بگمار چنان که آنان خدایانی دارند، (موسی) گفت: به راستی که شما قومی نادانید» سوره اعراف، آیه ۱۳۸.</ref> گزارش کرده که [[بنیاسرائیل]] پس از عبور از دریا با بت پرستانی مواجه شدند که سر بر آستان بتان خود داشتند. همچنین در آیه {{متن قرآن|قَالُوا لَنْ نَبْرَحَ عَلَيْهِ عَاكِفِينَ حَتَّى يَرْجِعَ إِلَيْنَا مُوسَى}}<ref>«گفتند: یکسره در خدمت آن (گوساله) خواهیم بود تا موسی نزد ما باز گردد» سوره طه، آیه ۹۱.</ref> داستان بنیاسرائیل آمده است که پس از رفتن [[موسی]] {{ع}} به [[کوه طور]]، در اطراف گوساله [[سامری]] وقوف کرده و به [[پرستش]] پرداختند<ref>[[فتاح آقازاده|آقازاده، فتاح]]، [[اعتکاف - آقازاده (مقاله)|مقاله «اعتکاف»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۳، ص 554-555.</ref>. | ||
==اعتکاف در [[اسلام]]== | == اعتکاف در [[اسلام]] == | ||
در اسلام نیز همچون [[شرایع]] پیشین، [[سنت]] اعتکاف وجود داشته و [[مسلمانان]] به این [[عبادت]] | در اسلام نیز همچون [[شرایع]] پیشین، [[سنت]] اعتکاف وجود داشته و [[مسلمانان]] به این [[عبادت]] ترغیب و [[تشویق]] شدهاند؛ از [[آیه]] {{متن قرآن|أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ}}<ref>«آمیزش با زنانتان در شب روزهداری برای شما حلال شده است. آنها جامه شما و شما جامه آنهایید. خداوند معلوم داشت که شما با خود نادرستی میورزیدید، بنابراین، از شما در گذشت و شما را بخشود؛ اکنون (میتوانید) با آنان آمیزش کنید و آنچه خداوند برای شما مقرّر داشته است باز جویید، و تا سپیدی سپیدهدم از سیاهی (شب) برای شما آشکار شود (میتوانید) بخورید و بیاشامید؛ سپس روزه را تا شب به پایان رسانید و در حالی که در مسجدها اعتکاف کردهاید از آنان کام مجویید، اینها حدود خداوند است، به آنها نزدیک نشوید. خداوند این چنین آیاتش را برای مردم روشن میگرداند باشد که آنان پرهیزگاری ورزند» سوره بقره، آیه ۱۸۷.</ref> که در آن به برخی [[احکام]] [[اعتکاف]] اشاره شده است. همچنین آیه {{متن قرآن|وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که خانه (کعبه) را برای مردم جای بازگشت و امن کردیم و (گفتیم) از «مقام ابراهیم» نمازگاه گزینید و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که خانه مرا برای طوافکنندگان (مسافر) و مجاوران (حرم) و رکوعکنندگان سجدهگزار، پاکیزه بدارید» سوره بقره، آیه ۱۲۵.</ref> [[مشروعیت]] این عمل در [[اسلام]] استفاده میشود<ref>جواهرالکلام، ج ۱۷، ص ۱۶۰.</ref>؛ همچنین از روایاتی که به جا آوردن این عمل را به [[پیامبر اسلام]] {{صل}} مستند میکند و مزد و [[پاداش]] فراوانی برای آن برشمرده است نیز جواز، بلکه [[استحباب]] آن در اسلام استفاده میشود؛ از جمله در روایتی آمده که [[پیامبر]] پس از ورود به [[مدینه]]، ابتدا در دهه نخست [[ماه رمضان]] و سپس در دهه دوم و در سال دیگر در دهه سوم، در [[مسجد]] اعتکاف کردند و از آن پس پیوسته در سومین دهه ماه رمضان، [[معتکف]] میشدند<ref>جامع احادیث الشیعه، ج ۱۱، ص ۷۶۳.</ref>. اعتکاف به نظر فقهای اسلامی در همه ایام سال به جز روزهایی که در آن [[روزه]] [[حرام]] شده جایز است، هرچند در ماه رمضان، به ویژه در دهه پایانی آن، [[افضل]] است<ref>مستمسک العروه، ج ۸، ص ۵۳۶ ـ ۵۳۸.</ref>.<ref>[[فتاح آقازاده|آقازاده، فتاح]]، [[اعتکاف - آقازاده (مقاله)|مقاله «اعتکاف»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۳، ص 555-556.</ref> | ||
==شرایط و احکام اعتکاف== | == شرایط و احکام اعتکاف == | ||
افزون بر شرایط [[عامه]] [[تکلیف]] و [[نیت]]<ref>جواهرالکلام، ج۱۷، ص۱۶۱؛ الفقه الاسلامی، ج ۳، ص ۱۷۶۱ ـ ۱۷۶۲.</ref> برای معتکف، اعتکاف شرایط و احکام دیگری نیز دارد، از جمله: | افزون بر شرایط [[عامه]] [[تکلیف]] و [[نیت]]<ref>جواهرالکلام، ج۱۷، ص۱۶۱؛ الفقه الاسلامی، ج ۳، ص ۱۷۶۱ ـ ۱۷۶۲.</ref> برای معتکف، اعتکاف شرایط و احکام دیگری نیز دارد، از جمله: | ||
#روزه: | # روزه: فقهای امامیه، با استناد به [[روایات]]، روزه (اعم از [[واجب]] و [[مستحب]]) را از شرایط اعتکاف میدانند<ref>الخلاف، ج ۲، ص ۲۲۷؛ جواهرالکلام، ج ۱، ص ۱۶۴.</ref>. برخی اعتکاف پیامبر در ماه رمضان را دلیل دیگری بر این امر دانستهاند<ref>جواهرالکلام، ج ۱۷، ص ۱۶۴.</ref>. به نظر بعضی ظاهر آیه {{متن قرآن|أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ}}<ref>«آمیزش با زنانتان در شب روزهداری برای شما حلال شده است. آنها جامه شما و شما جامه آنهایید. خداوند معلوم داشت که شما با خود نادرستی میورزیدید، بنابراین، از شما در گذشت و شما را بخشود؛ اکنون (میتوانید) با آنان آمیزش کنید و آنچه خداوند برای شما مقرّر داشته است باز جویید، و تا سپیدی سپیدهدم از سیاهی (شب) برای شما آشکار شود (میتوانید) بخورید و بیاشامید؛ سپس روزه را تا شب به پایان رسانید و در حالی که در مسجدها اعتکاف کردهاید از آنان کام مجویید، اینها حدود خداوند است، به آنها نزدیک نشوید. خداوند این چنین آیاتش را برای مردم روشن میگرداند باشد که آنان پرهیزگاری ورزند» سوره بقره، آیه ۱۸۷.</ref> نیز اشعار به این امر دارد، زیرا مخاطبان [[نهی]] از آمیزش، در این آیه روزهداران هستند. بنابراین آیه، اعتکاف تنها برای روزهداران جایز است و جواز آن برای غیر روزهداران [[نیازمند]] دلیل است<ref>مسالک الافهام، ج ۱، ص ۳۵۴.</ref>. البته گروهی از فقهای [[اهل سنت]] [[اعتکاف]] را بدون [[روزه]] نیز جایز میدانند<ref>الخلاف، ج ۲، ص ۲۲۸؛ الفقه الاسلامی، ج ۳، ص ۱۷۶۲.</ref>. | ||
#حداقل اعتکاف به نظر [[امامیه]] سه [[روز]]<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص ۱۶۶.</ref> و به نظر برخی از علمای [[اهل سنت]] یک شبانه روز است. برخی دیگر با استناد به اطلاق [[آیه]] {{متن قرآن|أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ}}<ref>«آمیزش با زنانتان در شب روزهداری برای شما حلال شده است. آنها جامه شما و شما جامه آنهایید. خداوند معلوم داشت که شما با خود نادرستی میورزیدید، بنابراین، از شما در گذشت و شما را بخشود؛ اکنون (میتوانید) با آنان آمیزش کنید و آنچه خداوند برای شما مقرّر داشته است باز جویید، و تا سپیدی سپیدهدم از سیاهی (شب) برای شما آشکار شود (میتوانید) بخورید و بیاشامید؛ سپس روزه را تا شب به پایان رسانید و در حالی که در مسجدها اعتکاف کردهاید از آنان کام مجویید، اینها حدود خداوند است، به آنها نزدیک نشوید. خداوند این چنین آیاتش را برای مردم روشن میگرداند باشد که آنان پرهیزگاری ورزند» سوره بقره، آیه ۱۸۷.</ref> مدت زمانی کوتاه را که وقوف بر آن [[صدق]] کند، کافی دانستهاند<ref> احکام القرآن، ج ۱، ص ۳۳۶؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۲۲؛ الفقه الاسلامی، ج ۳، ص ۱۷۵۲.</ref>. | # حداقل اعتکاف به نظر [[امامیه]] سه [[روز]]<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص ۱۶۶.</ref> و به نظر برخی از علمای [[اهل سنت]] یک شبانه روز است. برخی دیگر با استناد به اطلاق [[آیه]] {{متن قرآن|أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ}}<ref>«آمیزش با زنانتان در شب روزهداری برای شما حلال شده است. آنها جامه شما و شما جامه آنهایید. خداوند معلوم داشت که شما با خود نادرستی میورزیدید، بنابراین، از شما در گذشت و شما را بخشود؛ اکنون (میتوانید) با آنان آمیزش کنید و آنچه خداوند برای شما مقرّر داشته است باز جویید، و تا سپیدی سپیدهدم از سیاهی (شب) برای شما آشکار شود (میتوانید) بخورید و بیاشامید؛ سپس روزه را تا شب به پایان رسانید و در حالی که در مسجدها اعتکاف کردهاید از آنان کام مجویید، اینها حدود خداوند است، به آنها نزدیک نشوید. خداوند این چنین آیاتش را برای مردم روشن میگرداند باشد که آنان پرهیزگاری ورزند» سوره بقره، آیه ۱۸۷.</ref> مدت زمانی کوتاه را که وقوف بر آن [[صدق]] کند، کافی دانستهاند<ref> احکام القرآن، ج ۱، ص ۳۳۶؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۲۲؛ الفقه الاسلامی، ج ۳، ص ۱۷۵۲.</ref>. | ||
#شرط دیگر، انجام دادن این [[عبادت]] در [[مسجد]] است. همه [[علمای اسلامی]] به جز [[حنفیان]] که اعتکاف [[زن]] را در خانهاش جایز دانستهاند<ref> الفقه الاسلامی، ج ۳، ص ۱۷۶۲.</ref> بر این شرط اتفاق نظر دارند<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص ۱۷۰؛ الفقه الاسلامی، ج ۳، ص ۱۷۶۲.</ref>. مستند امامیه در این شرط [[روایات]] است؛ اما گروهی از | # شرط دیگر، انجام دادن این [[عبادت]] در [[مسجد]] است. همه [[علمای اسلامی]] به جز [[حنفیان]] که اعتکاف [[زن]] را در خانهاش جایز دانستهاند<ref> الفقه الاسلامی، ج ۳، ص ۱۷۶۲.</ref> بر این شرط اتفاق نظر دارند<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص ۱۷۰؛ الفقه الاسلامی، ج ۳، ص ۱۷۶۲.</ref>. مستند امامیه در این شرط [[روایات]] است؛ اما گروهی از عالمان اهل سنت آن را از جمله {{متن قرآن| وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ }} استفاده کردهاند<ref>تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۲۲.</ref>. در ردّ این استناد گفته شده که آیه فقط بر [[حرمت]] مباشرت با [[زنان]] در حال اعتکاف در مسجد، دلالت دارد؛ نه بر شرطیت مسجد در اعتکاف<ref>مسالک الافهام، ج ۱، ص ۳۵۰.</ref>. در اینکه مقصود از مسجد چه مسجدی است، بین علمای اسلامی [[اختلاف]] است؛ از ظاهر جمله {{متن قرآن| وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ }} جواز اعتکاف در هر مسجدی استفاده میشود<ref>مسالک الافهام، ج ۱، ص ۳۵۱.</ref>، زیرا {{متن قرآن|الْمَسَاجِدِ}} عام و شامل همه [[مساجد]] است؛ ولی امامیه با استناد به روایات، عموم آیه را به مساجد چهارگانه، یعنی [[مسجدالحرام]]، [[مسجدالنبی]] [[مسجد کوفه]] و مسجد [[بصره]]<ref> الخلاف، ج ۲، ص ۲۲۷.</ref> و مسجد جامع هر [[شهر]]<ref>کنزالعرفان، ج ۱، ص ۲۱۶؛ جواهرالکلام، ج ۱۷، ص ۱۷۱.</ref> تخصیص زدهاند. نظر گروهی از [[اهل سنت]] نیز همین است<ref>تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۲۲.</ref>؛ ولی عدهای از فقهای [[فریقین]]، بر [[مساجد]] فوق، مساجدی دیگر افزودهاند<ref>کنزالعرفان، ج ۱، ص ۲۱۶؛ مسالک الافهام، ج ۱، ص ۳۵۱؛ الفقه الاسلامی، ج ۳، ص ۱۷۵۲ ـ ۱۷۵۶.</ref>) شایان ذکر است که حضور در [[مسجد]] و خارج نشدن از آن در مدت [[اعتکاف]]، جز برای کارهای ضروری و رفع [[حاجت]]، لازم است<ref>جواهرالکلام، ج ۱۷، ص ۱۷۶ ـ ۱۷۷.</ref>. | ||
#اجتناب از مباشرت با [[زنان]]<ref>شرایعالاسلام، ج ۱، ص ۲۱۹.</ref>. [[قرآن]] مباشرت با زنان را بر [[معتکف]] | # اجتناب از مباشرت با [[زنان]]<ref>شرایعالاسلام، ج ۱، ص ۲۱۹.</ref>. [[قرآن]] مباشرت با زنان را بر [[معتکف]] ممنوع کرده است: {{متن قرآن| وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ }} افزون بر [[آیه]] فوق، روایات مستفیض نیز بر این امر دلالت دارد<ref>وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۵۴۵؛ جامع احادیث الشیعه، ج ۱۱، ص ۷۸۰.</ref>. به نظر علمای [[امامیه]] آیه و [[روایات]] پیش گفته شمول داشته و هرگونه لمس، تقبیل و تماس شهوتآمیز را نیز دربر میگیرد<ref> کنزالعرفان، ج ۱، ص ۲۱۶؛ جواهرالکلام، ج ۱۷، ص ۱۹۹ ـ ۲۰۰.</ref>، هرچند برخی از امامیه و جمعی از اهل سنت، انصراف آیه را به آمیزش دانسته و سرایت آن به مقدمات مذکور را بعید میدانند<ref>مسالک الافهام، ج ۱، ص ۳۵۰.</ref>، بلکه رد کردهاند<ref> احکامالقرآن، ج۱، ص۳۳۹؛ الفرقان، ج ۲، ص ۷۲.</ref>؛ همچنین از اینکه در آیه مورد بحث، قرآن مباشرت با زنان در شبهای [[ماه رمضان]] را برای روزهداران روا شمرده: {{متن قرآن|فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ}} و سپس معتکفان را ازاین عمل منع کرده است: {{متن قرآن| وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ }} به دست میآید که آمیزش در شبهای اعتکاف نیز بر معتکف [[حرام]] است<ref>المیزان، ج ۲، ص ۴۹؛ راهنما، ج ۱، ص ۶۱۰.</ref>. فقهای فریقین نیز بر همین رأی هستند<ref>جواهرالکلام، ج۱۷، ص۲۰۴ ـ ۲۰۵؛ الفقهالاسلامی، ج ۳، ص ۱۷۷۷.</ref>. افزون بر [[حرمت]] آمیزش با زنان، [[اعمال]] دیگری چون استفاده از بوی خوش، [[خرید و فروش]]، [[مشاجره]] و [[جدال]] نیز در این مدت بر معتکفان [[حرام]] است<ref>جواهرالکلام، ج ۱۷، ص ۲۰۲ ـ ۲۰۴.</ref>. [[قرآن]] در پایان [[آیه]] مذکور، [[احکام]] مطرح شده در این آیه، از جمله [[حکم]] [[اعتکاف]] را از [[حدود الهی]] میشمارد که [[مؤمنان]] نباید آن را سبک بشمارند و از آن تعدّی کنند: {{متن قرآن|تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا}} سپس رعایت این [[احکام]] را موجب ایجاد [[تقوا]] و [[پرهیزگاری]] در [[انسان]] دانسته است: {{متن قرآن|كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ}}<ref>[[فتاح آقازاده|آقازاده، فتاح]]، [[اعتکاف - آقازاده (مقاله)|مقاله «اعتکاف»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۳، ص 556-557.</ref>. | ||
== منابع == | == منابع == | ||
خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:عبادت]] | [[رده:عبادت]] | ||
[[رده:عبادتهای مستحب]] | [[رده:عبادتهای مستحب]] |
نسخهٔ کنونی تا ۱۶ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۵۵
اعتکاف عبارت است از توقف در مسجد به قصد عبادت. از آیات قرآن استفاده میشود که این عبادت در ادیان توحیدی پیشین مطرح بوده و پیامبران الهی و موحدان گاه برای راز و نیاز با خداوند، مدتی از زندگی و جامعه دوری میگزیدند و به مسجدالحرام یا معابد دیگر پناه میبردند. در اسلام نیز همچون شرایع پیشین، سنت اعتکاف وجود داشته و مسلمانان به این عبادت ترغیب و تشویق شدهاند.
معناشناسی
اعتکاف، مصدر باب افتعال از ریشه "ع ـ ک ـ ف" به معنای محبوس کردن و روی آوردن به چیزی است[۱]. راغب گوید: اعتکاف به معنای روی آوردن و ملازمت با چیزی، همراه با تعظیم آن است[۲] و در اصطلاح فقه، عبارت است از توقف در مسجد به قصد عبادت[۳]. واژه اعتکاف در قرآن نیامده؛ ولی مشتقات ماده «عکف» از ثلاثی مجرد بهصورت اسم فاعل ۷ بار و در شکل اسم مفعول و مضارع هر کدام یک بار آمده است[۴].
پیشینه اعتکاف
از برخی آیات قرآن برمیآید که این عبادت در ادیان توحیدی پیشین نیز مطرح بوده و پیامبران الهی و موحدان گاه برای راز و نیاز با خداوند، مدتی از زندگی و جامعه دوری میگزیدند و به مسجدالحرام یا معابد دیگر پناه میبردند و مدتی خود را برای عبادت با خدا و راز و نیاز با او محبوس میکردند[۵]. از جمله آیه ﴿وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ﴾[۶] است که خداوند در آن به ابراهیم و فرزندش اسماعیل، فرمان میدهد تا مسجدالحرام را برای طواف کنندگان و معتکفان پاکیزه گردانند[۷]. از این آیه، افزون بر اینکه استفاده میشود سنت اعتکاف در شریعت حضرت ابراهیم (ع) بوده، اهمیت فوقالعاده این عبادت در شریعت آن حضرت و دیگر ادیان توحیدی که نشئت گرفته از شریعت ابراهیم (ع) است نیز فهمیده میشود، زیرا خداوند از سویی دو پیامبر خود را مأمور کرده است تا مقدمات این عبادت را فراهم سازند واز سوی دیگر، خانه خود را که بهترین مکان در روی زمین است، جایگاه این عبادت قرار داده است.
شاید بتوان اقامت و عبادت مریم (س) در مسجدالاقصی را نیز از مصادیق اعتکاف برشمرد، زیرا مادر آن حضرت نذر کرد که مریم را وقف عبادت خدا کند: ﴿إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مَا فِي بَطْنِي مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّي إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾[۸][۹] و پس از بلوغ، سرپرست او (زکریا (ع)) برای وی جایگاهی در مسجدالاقصی آماده کرد، تا به عبادت بپردازد. سپس مریم در مسجد اقامت گزید و به عبادت پرداخت[۱۰] که از نزد خدا با طعامهای بهشتی پذیرایی میشد: ﴿كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقًا قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ﴾[۱۱].
از برخی آیات استفاده میشود که توقف نزد بتها و عبادت آنها، در آیینهای بت پرستی نیز رواج داشته است. در آیه ﴿إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ وَقَوْمِهِ مَا هَذِهِ التَّمَاثِيلُ الَّتِي أَنْتُمْ لَهَا عَاكِفُونَ﴾[۱۲] حضرت ابراهیم، آزر و قومش را به سبب عبادت بتها و ملازمت با آنها نکوهش کرده است. در معنای ﴿عَاكِفُونَ﴾ گفتهاند که بت پرستان در بتکدهها ملازم بتها بودند و آنها را عبادت میکردند[۱۳]. آیه ﴿وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتَوْا عَلَى قَوْمٍ يَعْكُفُونَ عَلَى أَصْنَامٍ لَهُمْ قَالُوا يَا مُوسَى اجْعَلْ لَنَا إِلَهًا كَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ قَالَ إِنَّكُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ﴾[۱۴] گزارش کرده که بنیاسرائیل پس از عبور از دریا با بت پرستانی مواجه شدند که سر بر آستان بتان خود داشتند. همچنین در آیه ﴿قَالُوا لَنْ نَبْرَحَ عَلَيْهِ عَاكِفِينَ حَتَّى يَرْجِعَ إِلَيْنَا مُوسَى﴾[۱۵] داستان بنیاسرائیل آمده است که پس از رفتن موسی (ع) به کوه طور، در اطراف گوساله سامری وقوف کرده و به پرستش پرداختند[۱۶].
اعتکاف در اسلام
در اسلام نیز همچون شرایع پیشین، سنت اعتکاف وجود داشته و مسلمانان به این عبادت ترغیب و تشویق شدهاند؛ از آیه ﴿أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ﴾[۱۷] که در آن به برخی احکام اعتکاف اشاره شده است. همچنین آیه ﴿وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ﴾[۱۸] مشروعیت این عمل در اسلام استفاده میشود[۱۹]؛ همچنین از روایاتی که به جا آوردن این عمل را به پیامبر اسلام (ص) مستند میکند و مزد و پاداش فراوانی برای آن برشمرده است نیز جواز، بلکه استحباب آن در اسلام استفاده میشود؛ از جمله در روایتی آمده که پیامبر پس از ورود به مدینه، ابتدا در دهه نخست ماه رمضان و سپس در دهه دوم و در سال دیگر در دهه سوم، در مسجد اعتکاف کردند و از آن پس پیوسته در سومین دهه ماه رمضان، معتکف میشدند[۲۰]. اعتکاف به نظر فقهای اسلامی در همه ایام سال به جز روزهایی که در آن روزه حرام شده جایز است، هرچند در ماه رمضان، به ویژه در دهه پایانی آن، افضل است[۲۱].[۲۲]
شرایط و احکام اعتکاف
افزون بر شرایط عامه تکلیف و نیت[۲۳] برای معتکف، اعتکاف شرایط و احکام دیگری نیز دارد، از جمله:
- روزه: فقهای امامیه، با استناد به روایات، روزه (اعم از واجب و مستحب) را از شرایط اعتکاف میدانند[۲۴]. برخی اعتکاف پیامبر در ماه رمضان را دلیل دیگری بر این امر دانستهاند[۲۵]. به نظر بعضی ظاهر آیه ﴿أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ﴾[۲۶] نیز اشعار به این امر دارد، زیرا مخاطبان نهی از آمیزش، در این آیه روزهداران هستند. بنابراین آیه، اعتکاف تنها برای روزهداران جایز است و جواز آن برای غیر روزهداران نیازمند دلیل است[۲۷]. البته گروهی از فقهای اهل سنت اعتکاف را بدون روزه نیز جایز میدانند[۲۸].
- حداقل اعتکاف به نظر امامیه سه روز[۲۹] و به نظر برخی از علمای اهل سنت یک شبانه روز است. برخی دیگر با استناد به اطلاق آیه ﴿أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ﴾[۳۰] مدت زمانی کوتاه را که وقوف بر آن صدق کند، کافی دانستهاند[۳۱].
- شرط دیگر، انجام دادن این عبادت در مسجد است. همه علمای اسلامی به جز حنفیان که اعتکاف زن را در خانهاش جایز دانستهاند[۳۲] بر این شرط اتفاق نظر دارند[۳۳]. مستند امامیه در این شرط روایات است؛ اما گروهی از عالمان اهل سنت آن را از جمله ﴿ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ ﴾ استفاده کردهاند[۳۴]. در ردّ این استناد گفته شده که آیه فقط بر حرمت مباشرت با زنان در حال اعتکاف در مسجد، دلالت دارد؛ نه بر شرطیت مسجد در اعتکاف[۳۵]. در اینکه مقصود از مسجد چه مسجدی است، بین علمای اسلامی اختلاف است؛ از ظاهر جمله ﴿ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ ﴾ جواز اعتکاف در هر مسجدی استفاده میشود[۳۶]، زیرا ﴿الْمَسَاجِدِ﴾ عام و شامل همه مساجد است؛ ولی امامیه با استناد به روایات، عموم آیه را به مساجد چهارگانه، یعنی مسجدالحرام، مسجدالنبی مسجد کوفه و مسجد بصره[۳۷] و مسجد جامع هر شهر[۳۸] تخصیص زدهاند. نظر گروهی از اهل سنت نیز همین است[۳۹]؛ ولی عدهای از فقهای فریقین، بر مساجد فوق، مساجدی دیگر افزودهاند[۴۰]) شایان ذکر است که حضور در مسجد و خارج نشدن از آن در مدت اعتکاف، جز برای کارهای ضروری و رفع حاجت، لازم است[۴۱].
- اجتناب از مباشرت با زنان[۴۲]. قرآن مباشرت با زنان را بر معتکف ممنوع کرده است: ﴿ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ ﴾ افزون بر آیه فوق، روایات مستفیض نیز بر این امر دلالت دارد[۴۳]. به نظر علمای امامیه آیه و روایات پیش گفته شمول داشته و هرگونه لمس، تقبیل و تماس شهوتآمیز را نیز دربر میگیرد[۴۴]، هرچند برخی از امامیه و جمعی از اهل سنت، انصراف آیه را به آمیزش دانسته و سرایت آن به مقدمات مذکور را بعید میدانند[۴۵]، بلکه رد کردهاند[۴۶]؛ همچنین از اینکه در آیه مورد بحث، قرآن مباشرت با زنان در شبهای ماه رمضان را برای روزهداران روا شمرده: ﴿فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ﴾ و سپس معتکفان را ازاین عمل منع کرده است: ﴿ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ ﴾ به دست میآید که آمیزش در شبهای اعتکاف نیز بر معتکف حرام است[۴۷]. فقهای فریقین نیز بر همین رأی هستند[۴۸]. افزون بر حرمت آمیزش با زنان، اعمال دیگری چون استفاده از بوی خوش، خرید و فروش، مشاجره و جدال نیز در این مدت بر معتکفان حرام است[۴۹]. قرآن در پایان آیه مذکور، احکام مطرح شده در این آیه، از جمله حکم اعتکاف را از حدود الهی میشمارد که مؤمنان نباید آن را سبک بشمارند و از آن تعدّی کنند: ﴿تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا﴾ سپس رعایت این احکام را موجب ایجاد تقوا و پرهیزگاری در انسان دانسته است: ﴿كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ﴾[۵۰].
منابع
پانویس
- ↑ مجمع البحرین، ج ۲، ص ۲۲۹؛ تاج العروس، ج ۱۲، ص۳۹۶ ـ ۳۹۷؛ لسانالعرب، ج۹، ص۳۴۰ ـ ۳۴۱، «عکف».
- ↑ مفردات، ص ۵۷۹، «عکف».
- ↑ جواهرالکلام، ج ۱۷، ص ۱۵۹؛ العروة الوثقی، ج ۲، ص ۷۵.
- ↑ آقازاده، فتاح، مقاله «اعتکاف»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳، ص554.
- ↑ راهنما، ج ۱، ص ۳۹۹.
- ↑ «و (یاد کن) آنگاه را که خانه (کعبه) را برای مردم جای بازگشت و امن کردیم و (گفتیم) از «مقام ابراهیم» نمازگاه گزینید و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که خانه مرا برای طوافکنندگان (مسافر) و مجاوران (حرم) و رکوعکنندگان سجدهگزار، پاکیزه بدارید» سوره بقره، آیه ۱۲۵.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۲۷۶.
- ↑ «(یاد کن) آنگاه را که همسر عمران گفت: پروردگارا! من نذر کردهام آنچه در شکم دارم آزاد (از هر شرطی) تو را باشد پس (نذر مرا) از من بپذیر که تویی که شنوای دانایی» سوره آل عمران، آیه ۳۵.
- ↑ جامع البیان، مج ۳، ج ۳، ص ۳۱۹ ـ ۳۲۰.
- ↑ مجمع البیان، ج ۲، ص ۷۴۰؛ روض الجنان، ج ۴، ص ۲۹۷ ـ ۲۹۸.
- ↑ «هرگاه زکریّا در محراب (عبادت) نزد وی میرفت کنار او، رزقی مییافت و میپرسید: ای مریم! این از کجا برای تو آمده است؟ و او میگفت: از نزد خداوند؛ (آری) خداوند به هر که بخواهد بیحساب (و شمار) روزی میدهد» سوره آل عمران، آیه ۳۷.
- ↑ «هنگامی که به پدر و قوم خویش، گفت: این تندیسها چیست که شما به (خدمت) آنها ماندگارید؟» سوره انبیاء، آیه ۵۲.
- ↑ الکشاف، ج۳، ص۱۲۱؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۸۳؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۲، ص ۱۸۱.
- ↑ «و بنی اسرائیل را از دریا گذراندیم آنگاه آنان به قومی رسیدند که به پرستش بتهایی که داشتند رو آورده بودند، گفتند: ای موسی! برای ما خدایی بگمار چنان که آنان خدایانی دارند، (موسی) گفت: به راستی که شما قومی نادانید» سوره اعراف، آیه ۱۳۸.
- ↑ «گفتند: یکسره در خدمت آن (گوساله) خواهیم بود تا موسی نزد ما باز گردد» سوره طه، آیه ۹۱.
- ↑ آقازاده، فتاح، مقاله «اعتکاف»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳، ص 554-555.
- ↑ «آمیزش با زنانتان در شب روزهداری برای شما حلال شده است. آنها جامه شما و شما جامه آنهایید. خداوند معلوم داشت که شما با خود نادرستی میورزیدید، بنابراین، از شما در گذشت و شما را بخشود؛ اکنون (میتوانید) با آنان آمیزش کنید و آنچه خداوند برای شما مقرّر داشته است باز جویید، و تا سپیدی سپیدهدم از سیاهی (شب) برای شما آشکار شود (میتوانید) بخورید و بیاشامید؛ سپس روزه را تا شب به پایان رسانید و در حالی که در مسجدها اعتکاف کردهاید از آنان کام مجویید، اینها حدود خداوند است، به آنها نزدیک نشوید. خداوند این چنین آیاتش را برای مردم روشن میگرداند باشد که آنان پرهیزگاری ورزند» سوره بقره، آیه ۱۸۷.
- ↑ «و (یاد کن) آنگاه را که خانه (کعبه) را برای مردم جای بازگشت و امن کردیم و (گفتیم) از «مقام ابراهیم» نمازگاه گزینید و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که خانه مرا برای طوافکنندگان (مسافر) و مجاوران (حرم) و رکوعکنندگان سجدهگزار، پاکیزه بدارید» سوره بقره، آیه ۱۲۵.
- ↑ جواهرالکلام، ج ۱۷، ص ۱۶۰.
- ↑ جامع احادیث الشیعه، ج ۱۱، ص ۷۶۳.
- ↑ مستمسک العروه، ج ۸، ص ۵۳۶ ـ ۵۳۸.
- ↑ آقازاده، فتاح، مقاله «اعتکاف»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳، ص 555-556.
- ↑ جواهرالکلام، ج۱۷، ص۱۶۱؛ الفقه الاسلامی، ج ۳، ص ۱۷۶۱ ـ ۱۷۶۲.
- ↑ الخلاف، ج ۲، ص ۲۲۷؛ جواهرالکلام، ج ۱، ص ۱۶۴.
- ↑ جواهرالکلام، ج ۱۷، ص ۱۶۴.
- ↑ «آمیزش با زنانتان در شب روزهداری برای شما حلال شده است. آنها جامه شما و شما جامه آنهایید. خداوند معلوم داشت که شما با خود نادرستی میورزیدید، بنابراین، از شما در گذشت و شما را بخشود؛ اکنون (میتوانید) با آنان آمیزش کنید و آنچه خداوند برای شما مقرّر داشته است باز جویید، و تا سپیدی سپیدهدم از سیاهی (شب) برای شما آشکار شود (میتوانید) بخورید و بیاشامید؛ سپس روزه را تا شب به پایان رسانید و در حالی که در مسجدها اعتکاف کردهاید از آنان کام مجویید، اینها حدود خداوند است، به آنها نزدیک نشوید. خداوند این چنین آیاتش را برای مردم روشن میگرداند باشد که آنان پرهیزگاری ورزند» سوره بقره، آیه ۱۸۷.
- ↑ مسالک الافهام، ج ۱، ص ۳۵۴.
- ↑ الخلاف، ج ۲، ص ۲۲۸؛ الفقه الاسلامی، ج ۳، ص ۱۷۶۲.
- ↑ جواهر الکلام، ج ۱۷، ص ۱۶۶.
- ↑ «آمیزش با زنانتان در شب روزهداری برای شما حلال شده است. آنها جامه شما و شما جامه آنهایید. خداوند معلوم داشت که شما با خود نادرستی میورزیدید، بنابراین، از شما در گذشت و شما را بخشود؛ اکنون (میتوانید) با آنان آمیزش کنید و آنچه خداوند برای شما مقرّر داشته است باز جویید، و تا سپیدی سپیدهدم از سیاهی (شب) برای شما آشکار شود (میتوانید) بخورید و بیاشامید؛ سپس روزه را تا شب به پایان رسانید و در حالی که در مسجدها اعتکاف کردهاید از آنان کام مجویید، اینها حدود خداوند است، به آنها نزدیک نشوید. خداوند این چنین آیاتش را برای مردم روشن میگرداند باشد که آنان پرهیزگاری ورزند» سوره بقره، آیه ۱۸۷.
- ↑ احکام القرآن، ج ۱، ص ۳۳۶؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۲۲؛ الفقه الاسلامی، ج ۳، ص ۱۷۵۲.
- ↑ الفقه الاسلامی، ج ۳، ص ۱۷۶۲.
- ↑ جواهر الکلام، ج ۱۷، ص ۱۷۰؛ الفقه الاسلامی، ج ۳، ص ۱۷۶۲.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۲۲.
- ↑ مسالک الافهام، ج ۱، ص ۳۵۰.
- ↑ مسالک الافهام، ج ۱، ص ۳۵۱.
- ↑ الخلاف، ج ۲، ص ۲۲۷.
- ↑ کنزالعرفان، ج ۱، ص ۲۱۶؛ جواهرالکلام، ج ۱۷، ص ۱۷۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۲۲.
- ↑ کنزالعرفان، ج ۱، ص ۲۱۶؛ مسالک الافهام، ج ۱، ص ۳۵۱؛ الفقه الاسلامی، ج ۳، ص ۱۷۵۲ ـ ۱۷۵۶.
- ↑ جواهرالکلام، ج ۱۷، ص ۱۷۶ ـ ۱۷۷.
- ↑ شرایعالاسلام، ج ۱، ص ۲۱۹.
- ↑ وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۵۴۵؛ جامع احادیث الشیعه، ج ۱۱، ص ۷۸۰.
- ↑ کنزالعرفان، ج ۱، ص ۲۱۶؛ جواهرالکلام، ج ۱۷، ص ۱۹۹ ـ ۲۰۰.
- ↑ مسالک الافهام، ج ۱، ص ۳۵۰.
- ↑ احکامالقرآن، ج۱، ص۳۳۹؛ الفرقان، ج ۲، ص ۷۲.
- ↑ المیزان، ج ۲، ص ۴۹؛ راهنما، ج ۱، ص ۶۱۰.
- ↑ جواهرالکلام، ج۱۷، ص۲۰۴ ـ ۲۰۵؛ الفقهالاسلامی، ج ۳، ص ۱۷۷۷.
- ↑ جواهرالکلام، ج ۱۷، ص ۲۰۲ ـ ۲۰۴.
- ↑ آقازاده، فتاح، مقاله «اعتکاف»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳، ص 556-557.