اعتکاف در فقه اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث اعتکاف است. اعتکاف از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اعتکاف در قرآن - اعتکاف در فقه اسلامی - اعتکاف در معارف و سیره نبوی - اعتکاف در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارداعتکاف عبارت است از توقّف سه روز یا بیشتر در مسجد به قصد قربت و با اعمال و شرایط مخصوص. ابن عمل دارای احکامی است مانند مسحب بودن آن مگر اینکه به واسطه نذر و قسم و... واجب شود؛ شرایطی دارند مانند مسلمان بودن، عاقل بودن و نیز محرّماتی برای آن تعریف شده است.
معناشناسی
به توقّف سه روز یا بیشتر در مسجد به قصد قربت و با اعمال و شرایط مخصوص، اعتکاف و به شخص به جا آورنده آن مُعتَکِف گویند.
حکم تکلیفی
اعتکاف در اصل شرع مستحب است، امّا با نذر، عهد، قسم و شرطِ ضمنِ عقدِ لازم، از قبیل اجاره و مانند آن واجب می‌شود[۱]. با فضیلتترین زمان برای اعتکاف، ماه رمضان، به‌ویژه دهه آخر آن است[۲].
شرایط
عقل، اسلام، قصد قربت، سه روز یا بیشتر روزه گرفتن، در مسجد به جا آوردن، باقی ماندن در مسجد و از آن خارج نشدن، اذن مولا برای مملوک و اذن شوهر برای زن و اذن پدر و مادر برای فرزند در صورت اذیّت شدن پدر و مادر، شرایط صحّت اعتکافاند.
در اینکه اعتکاف در هر مسجدی صحیح است یا تنها در مسجد جامع شهر و یا تنها در مساجد چهارگانه (مسجدالحرام، مسجد النّبی، مسجد کوفه و مسجد بصره) که پیامبر یا امامان معصوم (ع) در آنها نماز جماعت یا جمعه اقامه کردهاند اختلاف است؛ هرچند قول اخیر به مشهور نسبت داده شده است[۳]. همچنین بر شرط بودن ایمان در صحّت همه عبادت‌ها، از جمله اعتکاف، ادّعای اجماع شده است[۴].
احکام
در روزه اعتکاف، قصد اعتکاف شرط نیست، بلکه روزه ماه رمضان یا روزه نذری و مانند آن نیز کفایت میکند[۵]. در صورت صحیح نبودن روزه ـ به جهت زمان، مانند عید قربان و فطر و یا به جهت شخص، مانند حائض، نفساء، بیمار و مسافر ـ اعتکاف نیز صحیح نیست[۶]. شب‌های دوم و سوم از سه روز اعتکاف، جزء مدّت اعتکاف است و به قول مشهور، شب اول جزء آن نیست. از این رو، مدّت اعتکاف از طلوع فجر روز اول تا غروب روز سوم است[۷].
ناتمام گذاشتن اعتکافِ واجب، در صورتی که وقتش معیّن باشد جایز نیست. در اینکه ناتمام گذاشتن چنین اعتکافی، در صورتی که وقتش معیّن نباشد و نیز ناتمام گذاشتن اعتکافِ مستحب، به طور مطلق جایز است یا به طور مطلق جایز نیست و یا در دو روز اول جایز است و پس از آن جایز نیست، اختلاف است. قول آخر مشهور است[۸].
خروج از مسجد هنگام ضرورت، مانند تخلّی، غسل جنابت و استحاضه و دیگر غسل‌های واجب ـ و نیز انجام دادن اموری مانند برآوردن حاجت مؤمنان، تشییع جنازه و عیادت بیمار جایز است[۹]. در صورت خروج از مسجد، نماز خواندن جز در مکّه جایز نیست؛ چنان که، زیر سایه نشستن نیز جایز نیست[۱۰].
محرّمات
در طول مدّت اعتکاف، آمیزش با همسر و به قول مشهور، لمس کردن و بوسیدن او با شهوت؛ بوییدن عطر و گل و گیاهان خوش بو به قول مشهور؛ مجادله با دیگران در امور دنیوی و دینی به قصد فضل فروشی و غلبه و خرید و فروش بر معتکف حرام است[۱۱].
اسباب بطلان
آنچه روزه را باطل میکند اعتکاف را نیز باطل میکند[۱۲]. همچنین آمیزش در شب، موجب بطلان اعتکاف است[۱۳]. در بطلان آن به سبب ارتکاب دیگر محرّمات یاد شده، اختلاف است[۱۴].
آثار بطلان
اگر اعتکافِ باطل شده، واجب معیّن باشد، قضای آن و اگر غیر معیّن باشد، اعاده آن واجب است. همچنین اگر اعتکاف مستحب باشد و پس از گذشت دو روز باطل شود، بنابر قول به وجوب اعتکاف مستحب بعد از گذشت دو روز، قضای آن واجب است[۱۵].
باطل کردن اعتکاف واجب با آمیزش، حتّی در شب، موجب کفّاره است که کفّاره آن به قول مشهور کفّاره روزه ماه رمضان، یعنی آزاد کردن برده یا دو ماه روزه گرفتن و یا اطعام شصت فقیر است. در ثبوت کفّاره به سبب ارتکاب دیگر محرّمات یاد شده، اختلاف است. اگر اعتکاف در قضای روزه ماه رمضان پس از زوال (ظهر) یا در روزه ماه رمضان با آمیزش باطل گردد دو کفّاره دارد: یکی برای باطل کردن اعتکاف و دیگری برای باطل کردن روزه[۱۶].[۱۷]
منابع
پانویس
- ↑ العروة الوثقی، ج۲، ص۲۴۶.
- ↑ العروة الوثقی، ج۲، ص۲۴۶.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۷، ص۱۶۱ ـ ۱۷۳.
- ↑ مستمسک العروة، ج۸، ص۵۳۹.
- ↑ مستند الشیعة، ج۱۰، ص۵۴۵.
- ↑ مستند الشیعة، ج۱۰، ص۵۴۶.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۷، ص۱۶۶ ـ ۱۶۸.
- ↑ مستمسک العروة، ج۸، ص۵۶۰؛ مستند الشیعة، ج۱۰، ص۵۶۱ ـ ۵۶۳.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۷، ص۱۸۰ ـ ۱۸۲.
- ↑ مستند الشیعة، ج۱۰، ص۵۶۰.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۷، ص۱۹۹ ـ ۲۰۴.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۷، ص۲۰۷.
- ↑ مستند الشیعة، ج۱۰، ص۵۷۱.
- ↑ العروة الوثقی، ج۲، ص۲۶۰.
- ↑ العروة الوثقی، ج۲، ص۲۶۰.
- ↑ العروة الوثقی، ج۲، ص۲۶۰.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۱، ص۵۹۸-۶۰۰.