عذاب: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۳ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۱۰

مقدمه

کلمه "عذاب" به معنای شکنجه و عقوبت است. مراد، کیفرهای دردناک دنیوی و اخروی ملحدان، منافقان و فاسقان است.

خداوند حکیم آدمی را برای بندگی خویش آفریده و به او توان انتخاب و اختیار بخشیده است. کسانی که از روی اختیار راه بندگی در پیش گیرند، به کمال می‌رسند و در آن سرای، از نعمت‌ها و پاداش‌های بیکران الهی بهره می‌برند؛ اما کسانی که از بندگی خدا روی برتابند و راه زشتکاران و گناه و نافرمانی در پیش گیرند، از تقرب به خدا باز می‌مانند و دچار خشم و غضب و کیفر الهی می‌شوند. اینان در عالم برزخ و محشر و آخرت، گرفتار کیفر عقاید و رفتارها و اعمال خویش خواهند بود. همان سان که معاد، روحانی و جسمانی است، کیفر و پاداش نیز هم روحانی است و هم جسمانی^[۱].

عذاب روحانی

مراد، مجموعه‌ای از کیفرها است که روح و جان آدمی را می‌آزارند. این کیفرها به ظاهر اثری مستقیم بر جسم نمی‌نهند. نیز محتمل است که بر روح و جسم- هر دو- اثر نهند. برخی از کیفرهای روحانی عبارت‌اند از: غم و اندوه جانکاه و حسرت بی‌پایان^[۲]، سرزنش خداوند^[۳]، رسوایی و بی‌پناهی^[۴]، شماتت خازنان دوزخ^[۵]، نعره وحشتناک و خشم‌آلود دوزخ^[۶]، مواجهه با فرشتگان خشن و سختگیر^[۷] و گفت‌وگوی آزاردهنده و حسرت‌زا با بهشتیان^[۸].^[۹]

عذاب جسمانی

کیفرهایی که مستقیم بر جسم آدمی فرود می‌آیند، چند دسته‌اند:

عذاب‌های بدنی سخت و دردآور: از برخی آیات قرآنی برمی‌آید که عذاب دوزخ چنان دردآور و جانکاه است که گناهکار حاضر است فرزندان و همسر و خویشان و همه زمینیان را فدا کند و در برابر، از عذاب رهایی یابد^[۱۰]. نیز در قرآن آمده است که هیچ کس را همچون او به بند نمی‌کشند و عذاب نمی‌دهند^[۱۱].
خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها: از سخت‌ترین عذاب‌های جسمانی دوزخیان، خوردن و نوشیدن است. آنان بر اثر خوردن و آشامیدن آنچه برایشان فراهم شده است، به سختی دچار درد و رنج می‌شوند. از آن خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها است: زقوم یا میوه تلخ^[۱۲]، حمیم یا آب سوزان^[۱۳]، غسلین یا چرک و خون^[۱۴] ضریع به معنای نوعی گیاه سمی^[۱۵]، غساق یا خونابه^[۱۶] و صدید به معنای چرک و خونابه جراحت^[۱۷].
پوشیدنی‌ها:از عذاب‌های دوزخ، پوشانیدن لباس‌های دردآور و سوزنده بر دوزخیان است^[۱۸]. پوشیدنی‌های دوزخی، زشت و بدمنظر و بدبویند و شعله‌ور.</ref>.
عذاب‌های دیگر جسمانی:برخی دیگر از عذاب‌های دوزخی که جسم آدمی را رنج می‌دهند عبارتند از: برخورد با بادهای کشنده و دودهای غلیظ و آتش‌زا^[۱۹]، روییدن پوست‌های پی در پی و از میان رفتن آنها^[۲۰]، داغ شدن صورت و پهلو و پشت^[۲۱]، حبس در زندان‌های تنگ و تاریک با غل و زنجیر به صورت انفرادی^[۲۲]، کشانیده شدن به سوی آتش در حالی که گناهکار غل و زنجیر بر گردن و دست‌ و پا دارد^[۲۳].^[۲۴]

عوامل عذاب

برخی گناهانی که مایه عذاب جاودان دوزخ‌اند، عبارت‌اند از: کفر^[۲۵]، نفاق^[۲۶]، قتل و جنایت^[۲۷]، رباخواری^[۲۸] و ظلم^[۲۹].^[۳۰]

منابع

فرهنگ شیعه

پانویس

↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۳۸.
↑ ﴿كُلَّمَا أَرَادُوا أَن يَخْرُجُوا مِنْهَا مِنْ غَمٍّ أُعِيدُوا فِيهَا وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ﴾؛ سوره حج، آیه ۲۲.
↑ ﴿رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْهَا فَإِنْ عُدْنَا فَإِنَّا ظَالِمُونَ قَالَ اخْسَؤُوا فِيهَا وَلا تُكَلِّمُونِ﴾؛ سوره مؤمنون، آیه ۱۰۷ و ۱۰۸.
↑ ﴿رَبَّنَا إِنَّكَ مَن تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَيْتَهُ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنصَارٍ ﴾؛ سوره آل عمران، آیه ۱۹۲.
↑ ﴿ وَقَالَ الَّذِينَ فِي النَّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّمَ ادْعُوا رَبَّكُمْ يُخَفِّفْ عَنَّا يَوْمًا مِّنَ الْعَذَابِ قَالُوا أَوَلَمْ تَكُ تَأْتِيكُمْ رُسُلُكُم بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا بَلَى قَالُوا فَادْعُوا وَمَا دُعَاء الْكَافِرِينَ إِلاَّ فِي ضَلالٍ﴾؛ سوره مؤمن، آیه ۴۹ و ۵۰.
↑ ﴿ إِذَا رَأَتْهُم مِّن مَّكَانٍ بَعِيدٍ سَمِعُوا لَهَا تَغَيُّظًا وَزَفِيرًا ﴾؛ سوره فرقان، آیه ۱۲.
↑ ﴿ قَدْ فَرَضَ اللَّهُ لَكُمْ تَحِلَّةَ أَيْمَانِكُمْ وَاللَّهُ مَوْلاكُمْ وَهُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ﴾؛ سوره تحریم، آیه ۲.
↑ ﴿وَنَادَى أَصْحَابُ الْجَنَّةِ أَصْحَابَ النَّارِ أَن قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقًّا فَهَلْ وَجَدتُّم مَّا وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا قَالُواْ نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ أَن لَّعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ ﴾؛ سوره اعراف، آیه ۴۴.
↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۳۸.
↑ ﴿يُبَصَّرُونَهُمْ يَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ يَفْتَدِي مِنْ عَذَابِ يَوْمِئِذٍ بِبَنِيهِ وَصَاحِبَتِهِ وَأَخِيهِ وَفَصِيلَتِهِ الَّتِي تُؤْويهِ وَمَن فِي الأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ يُنجِيهِ ﴾؛ سوره معارج، آیه ۱۴- ۱۱.
↑ ﴿فَيَوْمَئِذٍ لّا يُعَذِّبُ عَذَابَهُ أَحَدٌ وَلا يُوثِقُ وَثَاقَهُ أَحَدٌ ﴾؛ سوره فجر، آیه ۲۵ و ۲۶.
↑ ﴿إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ طَعَامُ الأَثِيمِ كَالْمُهْلِ يَغْلِي فِي الْبُطُونِ كَغَلْيِ الْحَمِيمِ﴾؛ سوره دخان، آیه ۴۶- ۴۳.
↑ ﴿ثُمَّ إِنَّ لَهُمْ عَلَيْهَا لَشَوْبًا مِّنْ حَمِيمٍ ثُمَّ إِنَّ مَرْجِعَهُمْ لإِلَى الْجَحِيمِ﴾؛ سوره صافات، آیه ۶۷ و ۶۸.
↑ ﴿وَلا طَعَامٌ إِلاَّ مِنْ غِسْلِينٍ﴾؛ سوره حاقه، آیه ۳۶.
↑ ﴿تُسْقَى مِنْ عَيْنٍ آنِيَةٍ ﴾؛ سوره غاشیه، آیه ۵.
↑ ﴿ إِلاَّ حَمِيمًا وَغَسَّاقًا ﴾؛ سوره نبأ، آیه ۲۵.
↑ ﴿وَاسْتَفْتَحُواْ وَخَابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ مِّن وَرَائِهِ جَهَنَّمُ وَيُسْقَى مِن مَّاء صَدِيدٍ يَتَجَرَّعُهُ وَلاَ يَكَادُ يُسِيغُهُ وَيَأْتِيهِ الْمَوْتُ مِن كُلِّ مَكَانٍ وَمَا هُوَ بِمَيِّتٍ وَمِن وَرَائِهِ عَذَابٌ غَلِيظٌ﴾؛ سوره ابراهیم، آیه ۱۷- ۱۵؛ پیام قرآن، ۴۳۹- ۴۲۴.
↑ ﴿هَذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ فَالَّذِينَ كَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِيَابٌ مِّن نَّارٍ يُصَبُّ مِن فَوْقِ رُؤُوسِهِمُ الْحَمِيمُ يُصْهَرُ بِهِ مَا فِي بُطُونِهِمْ وَالْجُلُودُ وَلَهُم مَّقَامِعُ مِنْ حَدِيدٍ كُلَّمَا أَرَادُوا أَن يَخْرُجُوا مِنْهَا مِنْ غَمٍّ أُعِيدُوا فِيهَا وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ﴾؛ سوره حج، آیه ۲۲- ۱۹؛ ﴿وَتَرَى الْمُجْرِمِينَ يَوْمَئِذٍ مُّقَرَّنِينَ فِي الأَصْفَادِ سَرَابِيلُهُم مِّن قَطِرَانٍ وَتَغْشَى وُجُوهَهُمْ النَّارُ﴾؛ سوره ابراهیم، آیه ۴۹ و ۵۰.
↑ ﴿وَأَصْحَابُ الشِّمَالِ مَا أَصْحَابُ الشِّمَالِ فِي سَمُومٍ وَحَمِيمٍ وَظِلٍّ مِّن يَحْمُومٍ لّا بَارِدٍ وَلا كَرِيمٍ إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُتْرَفِينَ وَكَانُوا يُصِرُّونَ عَلَى الْحِنثِ الْعَظِيمِ ﴾؛ سوره واقعه، آیه ۴۶- ۴۱.
↑ ﴿إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِآيَاتِنَا سَوْفَ نُصْلِيهِمْ نَارًا كُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْنَاهُمْ جُلُودًا غَيْرَهَا لِيَذُوقُواْ الْعَذَابَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَزِيزًا حَكِيمًا ﴾؛ سوره نساء، آیه ۵۶.
↑ ﴿إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَات وَالأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلاَ تَظْلِمُواْ فِيهِنَّ أَنفُسَكُمْ وَقَاتِلُواْ الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَافَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ﴾؛ سوره توبه، آیه ۳۶.
↑ ﴿وَإِذَا أُلْقُوا مِنْهَا مَكَانًا ضَيِّقًا مُقَرَّنِينَ دَعَوْا هُنَالِكَ ثُبُورًا لا تَدْعُوا الْيَوْمَ ثُبُورًا وَاحِدًا وَادْعُوا ثُبُورًا كَثِيرًا ﴾؛ سوره فرقان، آیه ۱۳ و ۱۴.
↑ ﴿ إِذِ الأَغْلالُ فِي أَعْنَاقِهِمْ وَالسَّلاسِلُ يُسْحَبُونَ فِي الْحَمِيمِ ثُمَّ فِي النَّارِ يُسْجَرُونَ﴾؛ سوره مؤمن، آیه ۷۱ و ۷۲.
↑ فرهنگ شیعه، ص۳۳۸ ـ ۳۳۹.
↑ ﴿إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَن تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلاَ أَوْلادُهُم مِّنَ اللَّهِ شَيْئًا وَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ﴾؛ سوره آل عمران، آیه ۱۱۶.
↑ ﴿ لَن تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلا أَوْلادُهُم مِّنَ اللَّهِ شَيْئًا أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ﴾؛سوره مجادله، آیه ۱۷.
↑ ﴿وَمَن يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُّتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيهَا وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِيمًا﴾؛ سوره نساء، آیه ۹۳.
↑ ﴿الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لاَ يَقُومُونَ إِلاَّ كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَن جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَىَ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ﴾؛ سوره بقره، آیه ۲۷۵.
↑ ﴿وَتَرَاهُمْ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا خَاشِعِينَ مِنَ الذُّلِّ يَنظُرُونَ مِن طَرْفٍ خَفِيٍّ وَقَالَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ الْخَاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَلا إِنَّ الظَّالِمِينَ فِي عَذَابٍ مُّقِيمٍ ﴾؛ سوره شوری، آیه ۴۵.
↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۳۹.

[1] فرهنگ شیعه، ص ۳۳۸.

[2] ﴿كُلَّمَا أَرَادُوا أَن يَخْرُجُوا مِنْهَا مِنْ غَمٍّ أُعِيدُوا فِيهَا وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ﴾؛ سوره حج، آیه ۲۲.

[3] ﴿رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْهَا فَإِنْ عُدْنَا فَإِنَّا ظَالِمُونَ قَالَ اخْسَؤُوا فِيهَا وَلا تُكَلِّمُونِ﴾؛ سوره مؤمنون، آیه ۱۰۷ و ۱۰۸.

[4] ﴿رَبَّنَا إِنَّكَ مَن تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَيْتَهُ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنصَارٍ ﴾؛ سوره آل عمران، آیه ۱۹۲.

[5] ﴿ وَقَالَ الَّذِينَ فِي النَّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّمَ ادْعُوا رَبَّكُمْ يُخَفِّفْ عَنَّا يَوْمًا مِّنَ الْعَذَابِ قَالُوا أَوَلَمْ تَكُ تَأْتِيكُمْ رُسُلُكُم بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا بَلَى قَالُوا فَادْعُوا وَمَا دُعَاء الْكَافِرِينَ إِلاَّ فِي ضَلالٍ﴾؛ سوره مؤمن، آیه ۴۹ و ۵۰.

[6] ﴿ إِذَا رَأَتْهُم مِّن مَّكَانٍ بَعِيدٍ سَمِعُوا لَهَا تَغَيُّظًا وَزَفِيرًا ﴾؛ سوره فرقان، آیه ۱۲.

[7] ﴿ قَدْ فَرَضَ اللَّهُ لَكُمْ تَحِلَّةَ أَيْمَانِكُمْ وَاللَّهُ مَوْلاكُمْ وَهُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ﴾؛ سوره تحریم، آیه ۲.

[8] ﴿وَنَادَى أَصْحَابُ الْجَنَّةِ أَصْحَابَ النَّارِ أَن قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقًّا فَهَلْ وَجَدتُّم مَّا وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا قَالُواْ نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ أَن لَّعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ ﴾؛ سوره اعراف، آیه ۴۴.

[9] فرهنگ شیعه، ص ۳۳۸.

[10] ﴿يُبَصَّرُونَهُمْ يَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ يَفْتَدِي مِنْ عَذَابِ يَوْمِئِذٍ بِبَنِيهِ وَصَاحِبَتِهِ وَأَخِيهِ وَفَصِيلَتِهِ الَّتِي تُؤْويهِ وَمَن فِي الأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ يُنجِيهِ ﴾؛ سوره معارج، آیه ۱۴- ۱۱.

[11] ﴿فَيَوْمَئِذٍ لّا يُعَذِّبُ عَذَابَهُ أَحَدٌ وَلا يُوثِقُ وَثَاقَهُ أَحَدٌ ﴾؛ سوره فجر، آیه ۲۵ و ۲۶.

[12] ﴿إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ طَعَامُ الأَثِيمِ كَالْمُهْلِ يَغْلِي فِي الْبُطُونِ كَغَلْيِ الْحَمِيمِ﴾؛ سوره دخان، آیه ۴۶- ۴۳.

[13] ﴿ثُمَّ إِنَّ لَهُمْ عَلَيْهَا لَشَوْبًا مِّنْ حَمِيمٍ ثُمَّ إِنَّ مَرْجِعَهُمْ لإِلَى الْجَحِيمِ﴾؛ سوره صافات، آیه ۶۷ و ۶۸.

[14] ﴿وَلا طَعَامٌ إِلاَّ مِنْ غِسْلِينٍ﴾؛ سوره حاقه، آیه ۳۶.

[15] ﴿تُسْقَى مِنْ عَيْنٍ آنِيَةٍ ﴾؛ سوره غاشیه، آیه ۵.

[16] ﴿ إِلاَّ حَمِيمًا وَغَسَّاقًا ﴾؛ سوره نبأ، آیه ۲۵.

[17] ﴿وَاسْتَفْتَحُواْ وَخَابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ مِّن وَرَائِهِ جَهَنَّمُ وَيُسْقَى مِن مَّاء صَدِيدٍ يَتَجَرَّعُهُ وَلاَ يَكَادُ يُسِيغُهُ وَيَأْتِيهِ الْمَوْتُ مِن كُلِّ مَكَانٍ وَمَا هُوَ بِمَيِّتٍ وَمِن وَرَائِهِ عَذَابٌ غَلِيظٌ﴾؛ سوره ابراهیم، آیه ۱۷- ۱۵؛ پیام قرآن، ۴۳۹- ۴۲۴.

[18] ﴿هَذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ فَالَّذِينَ كَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِيَابٌ مِّن نَّارٍ يُصَبُّ مِن فَوْقِ رُؤُوسِهِمُ الْحَمِيمُ يُصْهَرُ بِهِ مَا فِي بُطُونِهِمْ وَالْجُلُودُ وَلَهُم مَّقَامِعُ مِنْ حَدِيدٍ كُلَّمَا أَرَادُوا أَن يَخْرُجُوا مِنْهَا مِنْ غَمٍّ أُعِيدُوا فِيهَا وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ﴾؛ سوره حج، آیه ۲۲- ۱۹؛ ﴿وَتَرَى الْمُجْرِمِينَ يَوْمَئِذٍ مُّقَرَّنِينَ فِي الأَصْفَادِ سَرَابِيلُهُم مِّن قَطِرَانٍ وَتَغْشَى وُجُوهَهُمْ النَّارُ﴾؛ سوره ابراهیم، آیه ۴۹ و ۵۰.

[19] ﴿وَأَصْحَابُ الشِّمَالِ مَا أَصْحَابُ الشِّمَالِ فِي سَمُومٍ وَحَمِيمٍ وَظِلٍّ مِّن يَحْمُومٍ لّا بَارِدٍ وَلا كَرِيمٍ إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُتْرَفِينَ وَكَانُوا يُصِرُّونَ عَلَى الْحِنثِ الْعَظِيمِ ﴾؛ سوره واقعه، آیه ۴۶- ۴۱.

[20] ﴿إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِآيَاتِنَا سَوْفَ نُصْلِيهِمْ نَارًا كُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْنَاهُمْ جُلُودًا غَيْرَهَا لِيَذُوقُواْ الْعَذَابَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَزِيزًا حَكِيمًا ﴾؛ سوره نساء، آیه ۵۶.

[21] ﴿إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَات وَالأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلاَ تَظْلِمُواْ فِيهِنَّ أَنفُسَكُمْ وَقَاتِلُواْ الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَافَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ﴾؛ سوره توبه، آیه ۳۶.

[22] ﴿وَإِذَا أُلْقُوا مِنْهَا مَكَانًا ضَيِّقًا مُقَرَّنِينَ دَعَوْا هُنَالِكَ ثُبُورًا لا تَدْعُوا الْيَوْمَ ثُبُورًا وَاحِدًا وَادْعُوا ثُبُورًا كَثِيرًا ﴾؛ سوره فرقان، آیه ۱۳ و ۱۴.

[23] ﴿ إِذِ الأَغْلالُ فِي أَعْنَاقِهِمْ وَالسَّلاسِلُ يُسْحَبُونَ فِي الْحَمِيمِ ثُمَّ فِي النَّارِ يُسْجَرُونَ﴾؛ سوره مؤمن، آیه ۷۱ و ۷۲.

[24] فرهنگ شیعه، ص۳۳۸ ـ ۳۳۹.

[25] ﴿إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَن تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلاَ أَوْلادُهُم مِّنَ اللَّهِ شَيْئًا وَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ﴾؛ سوره آل عمران، آیه ۱۱۶.

[26] ﴿ لَن تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلا أَوْلادُهُم مِّنَ اللَّهِ شَيْئًا أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ﴾؛سوره مجادله، آیه ۱۷.

[27] ﴿وَمَن يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُّتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيهَا وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِيمًا﴾؛ سوره نساء، آیه ۹۳.

[28] ﴿الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لاَ يَقُومُونَ إِلاَّ كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَن جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَىَ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ﴾؛ سوره بقره، آیه ۲۷۵.

[29] ﴿وَتَرَاهُمْ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا خَاشِعِينَ مِنَ الذُّلِّ يَنظُرُونَ مِن طَرْفٍ خَفِيٍّ وَقَالَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ الْخَاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَلا إِنَّ الظَّالِمِينَ فِي عَذَابٍ مُّقِيمٍ ﴾؛ سوره شوری، آیه ۴۵.

[30] فرهنگ شیعه، ص ۳۳۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{نبوت}}
+{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[عذاب در قرآن]] - [[عذاب در کلام اسلامی]] - [[عذاب در معارف دعا و زیارات]] - [[عذاب در معارف و سیره سجادی]] | پرسش مرتبط  = }}
-<div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
-<div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[عذاب در قرآن]] - [[عذاب در حدیث]] - [[عذاب در نهج البلاغه]] - [[عذاب در کلام اسلامی]] - [[عذاب در عرفان اسلامی]] - [[عذاب در معارف دعا و زیارات]] - [[عذاب در معارف و سیره سجادی]] - [[عذاب در معارف و سیره رضوی]]</div>
-<div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[عذاب (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
-==مقدمه==
+== مقدمه ==
-*کلمه "عذاب" به معنای [[شکنجه]] و [[عقوبت]] است. مراد، کیفرهای دردناک [[دنیوی]] و [[اخروی]] [[ملحدان]]، [[منافقان]] و [[فاسقان]] است<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 338.</ref>.
+کلمه "عذاب" به معنای [[شکنجه]] و [[عقوبت]] است. مراد، کیفرهای دردناک [[دنیوی]] و [[اخروی]] [[ملحدان]]، [[منافقان]] و [[فاسقان]] است.
-*[[خداوند]] [[حکیم]] [[آدمی]] را برای [[بندگی]] خویش آفریده و به او [[توان]] [[انتخاب]] و [[اختیار]] بخشیده است. کسانی که از روی [[اختیار]] راه [[بندگی]] در پیش گیرند، به کمال می‌رسند و در آن سرای، از [[نعمت‌ها]] و پاداش‌های بیکران [[الهی]] بهره می‌برند؛ اما کسانی که از [[بندگی خدا]] روی برتابند و راه زشتکاران و [[گناه]] و [[نافرمانی]] در پیش گیرند، از [[تقرب به خدا]] باز می‌مانند و دچار [[خشم]] و [[غضب]] و [[کیفر الهی]] می‌شوند. اینان در عالم [[برزخ]] و [[محشر]] و [[آخرت]]، گرفتار [[کیفر]] [[عقاید]] و رفتارها و [[اعمال]] خویش خواهند بود. همان سان که [[معاد]]، [[روحانی]] و جسمانی است، [[کیفر]] و [[پاداش]] نیز هم [[روحانی]] است و هم جسمانی<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 338.</ref>.
-==عذاب [[روحانی]]==
+[[خداوند]] [[حکیم]] [[آدمی]] را برای [[بندگی]] خویش آفریده و به او [[توان]] [[انتخاب]] و [[اختیار]] بخشیده است. کسانی که از روی [[اختیار]] راه [[بندگی]] در پیش گیرند، به کمال می‌رسند و در آن سرای، از [[نعمت‌ها]] و پاداش‌های بیکران [[الهی]] بهره می‌برند؛ اما کسانی که از [[بندگی خدا]] روی برتابند و راه زشتکاران و [[گناه]] و [[نافرمانی]] در پیش گیرند، از [[تقرب به خدا]] باز می‌مانند و دچار [[خشم]] و [[غضب]] و [[کیفر الهی]] می‌شوند. اینان در عالم [[برزخ]] و [[محشر]] و [[آخرت]]، گرفتار [[کیفر]] [[عقاید]] و رفتارها و [[اعمال]] خویش خواهند بود. همان سان که [[معاد]]، [[روحانی]] و جسمانی است، [[کیفر]] و [[پاداش]] نیز هم [[روحانی]] است و هم جسمانی<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۳۳۸.</ref>.
-*مراد، مجموعه‌ای از کیفرها است که [[روح]] و [[جان]] [[آدمی]] را می‌آزارند. این کیفرها به ظاهر اثری مستقیم بر جسم نمی‌نهند. نیز محتمل است که بر [[روح]] و جسم- هر دو- اثر نهند. برخی از کیفرهای [[روحانی]] عبارت‌اند از: [[غم]] و [[اندوه]] جانکاه و [[حسرت]] بی‌پایان<ref>{{متن قرآن|كُلَّمَا أَرَادُوا أَن يَخْرُجُوا مِنْهَا مِنْ غَمٍّ أُعِيدُوا فِيهَا وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ}}؛ سوره حج، آیه ۲۲.</ref>، [[سرزنش]] [[خداوند]]<ref>{{متن قرآن|رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْهَا فَإِنْ عُدْنَا فَإِنَّا ظَالِمُونَ قَالَ اخْسَؤُوا فِيهَا وَلا تُكَلِّمُونِ}}؛ سوره مؤمنون، آیه ۱۰۷ و ۱۰۸.</ref>، [[رسوایی]] و بی‌پناهی<ref>{{متن قرآن|رَبَّنَا إِنَّكَ مَن تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَيْتَهُ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنصَارٍ }}؛ سوره آل عمران، آیه ۱۹۲.</ref>، شماتت خازنان [[دوزخ]]<ref>{{متن قرآن| وَقَالَ الَّذِينَ فِي النَّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّمَ ادْعُوا رَبَّكُمْ يُخَفِّفْ عَنَّا يَوْمًا مِّنَ الْعَذَابِ قَالُوا أَوَلَمْ تَكُ تَأْتِيكُمْ رُسُلُكُم بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا بَلَى قَالُوا فَادْعُوا وَمَا دُعَاء الْكَافِرِينَ إِلاَّ فِي ضَلالٍ}}؛ سوره مؤمن، آیه ۴۹ و ۵۰.</ref>، نعره وحشتناک و خشم‌آلود [[دوزخ]]<ref>{{متن قرآن| إِذَا رَأَتْهُم مِّن مَّكَانٍ بَعِيدٍ سَمِعُوا لَهَا تَغَيُّظًا وَزَفِيرًا }}؛
-سوره فرقان، آیه ۱۲.</ref>، مواجهه با [[فرشتگان]] [[خشن]] و سختگیر<ref>{{متن قرآن| قَدْ فَرَضَ اللَّهُ لَكُمْ تَحِلَّةَ أَيْمَانِكُمْ وَاللَّهُ مَوْلاكُمْ وَهُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ}}؛ سوره تحریم، آیه ۲.</ref> و گفت‌وگوی آزاردهنده و حسرت‌زا با [[بهشتیان]]<ref>{{متن قرآن|وَنَادَى أَصْحَابُ الْجَنَّةِ أَصْحَابَ النَّارِ أَن قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقًّا فَهَلْ وَجَدتُّم مَّا وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا قَالُواْ نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ أَن لَّعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ }}؛ سوره اعراف، آیه ۴۴.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 338.</ref>.
+== عذاب [[روحانی]] ==
-==عذاب جسمانی==
+مراد، مجموعه‌ای از کیفرها است که [[روح]] و [[جان]] [[آدمی]] را می‌آزارند. این کیفرها به ظاهر اثری مستقیم بر جسم نمی‌نهند. نیز محتمل است که بر [[روح]] و جسم- هر دو- اثر نهند. برخی از کیفرهای [[روحانی]] عبارت‌اند از: [[غم]] و [[اندوه]] جانکاه و [[حسرت]] بی‌پایان<ref>{{متن قرآن|كُلَّمَا أَرَادُوا أَن يَخْرُجُوا مِنْهَا مِنْ غَمٍّ أُعِيدُوا فِيهَا وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ}}؛ سوره حج، آیه ۲۲.</ref>، [[سرزنش]] [[خداوند]]<ref>{{متن قرآن|رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْهَا فَإِنْ عُدْنَا فَإِنَّا ظَالِمُونَ قَالَ اخْسَؤُوا فِيهَا وَلا تُكَلِّمُونِ}}؛ سوره مؤمنون، آیه ۱۰۷ و ۱۰۸.</ref>، رسوایی و بی‌پناهی<ref>{{متن قرآن|رَبَّنَا إِنَّكَ مَن تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَيْتَهُ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنصَارٍ }}؛ سوره آل عمران، آیه ۱۹۲.</ref>، شماتت خازنان [[دوزخ]]<ref>{{متن قرآن| وَقَالَ الَّذِينَ فِي النَّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّمَ ادْعُوا رَبَّكُمْ يُخَفِّفْ عَنَّا يَوْمًا مِّنَ الْعَذَابِ قَالُوا أَوَلَمْ تَكُ تَأْتِيكُمْ رُسُلُكُم بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا بَلَى قَالُوا فَادْعُوا وَمَا دُعَاء الْكَافِرِينَ إِلاَّ فِي ضَلالٍ}}؛ سوره مؤمن، آیه ۴۹ و ۵۰.</ref>، نعره وحشتناک و خشم‌آلود [[دوزخ]]<ref>{{متن قرآن| إِذَا رَأَتْهُم مِّن مَّكَانٍ بَعِيدٍ سَمِعُوا لَهَا تَغَيُّظًا وَزَفِيرًا }}؛ سوره فرقان، آیه ۱۲.</ref>، مواجهه با [[فرشتگان]] [[خشن]] و سختگیر<ref>{{متن قرآن| قَدْ فَرَضَ اللَّهُ لَكُمْ تَحِلَّةَ أَيْمَانِكُمْ وَاللَّهُ مَوْلاكُمْ وَهُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ}}؛ سوره تحریم، آیه ۲.</ref> و گفت‌وگوی آزاردهنده و حسرت‌زا با [[بهشتیان]]<ref>{{متن قرآن|وَنَادَى أَصْحَابُ الْجَنَّةِ أَصْحَابَ النَّارِ أَن قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقًّا فَهَلْ وَجَدتُّم مَّا وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا قَالُواْ نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ أَن لَّعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ }}؛ سوره اعراف، آیه ۴۴.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۳۳۸.</ref>
-*کیفرهایی که مستقیم بر جسم [[آدمی]] فرود می‌آیند، چند دسته‌اند:
-#'''عذاب‌های بدنی سخت و دردآور:''' از برخی [[آیات قرآنی]] برمی‌آید که عذاب [[دوزخ]] چنان دردآور و جانکاه است که [[گناهکار]] حاضر است [[فرزندان]] و [[همسر]] و [[خویشان]] و همه زمینیان را [[فدا]] کند و در برابر، از عذاب رهایی یابد<ref>{{متن قرآن|يُبَصَّرُونَهُمْ يَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ يَفْتَدِي مِنْ عَذَابِ يَوْمِئِذٍ بِبَنِيهِ وَصَاحِبَتِهِ وَأَخِيهِ وَفَصِيلَتِهِ الَّتِي تُؤْويهِ وَمَن فِي الأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ يُنجِيهِ }}؛ سوره معارج، آیه ۱۴- ۱۱.</ref>. نیز در [[قرآن]] آمده است که هیچ کس را همچون او به بند نمی‌کشند و عذاب نمی‌دهند<ref>{{متن قرآن|فَيَوْمَئِذٍ لّا يُعَذِّبُ عَذَابَهُ أَحَدٌ وَلا يُوثِقُ وَثَاقَهُ أَحَدٌ }}؛
+== عذاب جسمانی ==
-سوره فجر، آیه ۲۵ و ۲۶.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 338.</ref>.
+کیفرهایی که مستقیم بر جسم [[آدمی]] فرود می‌آیند، چند دسته‌اند:
-#'''خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها:''' از سخت‌ترین عذاب‌های جسمانی [[دوزخیان]]، خوردن و نوشیدن است. آنان بر اثر خوردن و آشامیدن آنچه برایشان فراهم شده است، به [[سختی]] دچار درد و [[رنج]] می‌شوند. از آن خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها است:[[زقوم]] یا میوه تلخ<ref>{{متن قرآن|إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ طَعَامُ الأَثِيمِ كَالْمُهْلِ يَغْلِي فِي الْبُطُونِ كَغَلْيِ الْحَمِيمِ}}؛ سوره دخان، آیه ۴۶- ۴۳.</ref>، حمیم یا [[آب]] سوزان<ref>{{متن قرآن|ثُمَّ إِنَّ لَهُمْ عَلَيْهَا لَشَوْبًا مِّنْ حَمِيمٍ ثُمَّ إِنَّ مَرْجِعَهُمْ لإِلَى الْجَحِيمِ}}؛ سوره صافات، آیه ۶۷ و ۶۸.</ref>، غسلین یا چرک و [[خون]]<ref>{{متن قرآن|وَلا طَعَامٌ إِلاَّ مِنْ غِسْلِينٍ}}؛ سوره حاقه، آیه ۳۶.</ref> ضریع به معنای نوعی گیاه سمی<ref>{{متن قرآن|تُسْقَى مِنْ عَيْنٍ آنِيَةٍ }}؛ سوره غاشیه، آیه ۵.</ref>، غساق یا خونابه<ref>{{متن قرآن| إِلاَّ حَمِيمًا وَغَسَّاقًا }}؛ سوره نبأ، آیه ۲۵.</ref> و صدید به معنای چرک و خونابه جراحت<ref>{{متن قرآن|وَاسْتَفْتَحُواْ وَخَابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ مِّن وَرَائِهِ جَهَنَّمُ وَيُسْقَى مِن مَّاء صَدِيدٍ يَتَجَرَّعُهُ وَلاَ يَكَادُ يُسِيغُهُ وَيَأْتِيهِ الْمَوْتُ مِن كُلِّ مَكَانٍ وَمَا هُوَ بِمَيِّتٍ وَمِن وَرَائِهِ عَذَابٌ غَلِيظٌ}}؛ سوره ابراهیم، آیه ۱۷- ۱۵؛ پیام قرآن، ۴۳۹- ۴۲۴.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 339.</ref>.
+# '''عذاب‌های بدنی سخت و دردآور:''' از برخی [[آیات قرآنی]] برمی‌آید که عذاب [[دوزخ]] چنان دردآور و جانکاه است که [[گناهکار]] حاضر است [[فرزندان]] و [[همسر]] و [[خویشان]] و همه زمینیان را [[فدا]] کند و در برابر، از عذاب رهایی یابد<ref>{{متن قرآن|يُبَصَّرُونَهُمْ يَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ يَفْتَدِي مِنْ عَذَابِ يَوْمِئِذٍ بِبَنِيهِ وَصَاحِبَتِهِ وَأَخِيهِ وَفَصِيلَتِهِ الَّتِي تُؤْويهِ وَمَن فِي الأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ يُنجِيهِ }}؛ سوره معارج، آیه ۱۴- ۱۱.</ref>. نیز در [[قرآن]] آمده است که هیچ کس را همچون او به بند نمی‌کشند و عذاب نمی‌دهند<ref>{{متن قرآن|فَيَوْمَئِذٍ لّا يُعَذِّبُ عَذَابَهُ أَحَدٌ وَلا يُوثِقُ وَثَاقَهُ أَحَدٌ }}؛
-#'''پوشیدنی‌ها:'''از عذاب‌های [[دوزخ]]، پوشانیدن لباس‌های دردآور و سوزنده بر [[دوزخیان]] است<ref>{{متن قرآن|هَذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ فَالَّذِينَ كَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِيَابٌ مِّن نَّارٍ يُصَبُّ مِن فَوْقِ رُؤُوسِهِمُ الْحَمِيمُ يُصْهَرُ بِهِ مَا فِي بُطُونِهِمْ وَالْجُلُودُ وَلَهُم مَّقَامِعُ مِنْ حَدِيدٍ كُلَّمَا أَرَادُوا أَن يَخْرُجُوا مِنْهَا مِنْ غَمٍّ أُعِيدُوا فِيهَا وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ}}؛ سوره حج، آیه ۲۲- ۱۹؛ {{متن قرآن|وَتَرَى الْمُجْرِمِينَ يَوْمَئِذٍ مُّقَرَّنِينَ فِي الأَصْفَادِ سَرَابِيلُهُم مِّن قَطِرَانٍ وَتَغْشَى وُجُوهَهُمْ النَّارُ}}؛ سوره ابراهیم، آیه ۴۹ و ۵۰.</ref>. پوشیدنی‌های دوزخی، [[زشت]] و بدمنظر و بدبویند و شعله‌ور<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 339.</ref>.
+سوره فجر، آیه ۲۵ و ۲۶.</ref>.
-#'''عذاب‌های دیگر جسمانی:'''برخی دیگر از عذاب‌های دوزخی که جسم [[آدمی]] را [[رنج]] می‌دهند عبارتند از: برخورد با بادهای کشنده و دودهای غلیظ و آتش‌زا<ref>{{متن قرآن|وَأَصْحَابُ الشِّمَالِ مَا أَصْحَابُ الشِّمَالِ فِي سَمُومٍ وَحَمِيمٍ وَظِلٍّ مِّن يَحْمُومٍ لّا بَارِدٍ وَلا كَرِيمٍ إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُتْرَفِينَ وَكَانُوا يُصِرُّونَ عَلَى الْحِنثِ الْعَظِيمِ }}؛ سوره واقعه، آیه ۴۶- ۴۱.</ref>، روییدن پوست‌های پی در پی و از میان رفتن آنها<ref>{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِآيَاتِنَا سَوْفَ نُصْلِيهِمْ نَارًا كُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْنَاهُمْ جُلُودًا غَيْرَهَا لِيَذُوقُواْ الْعَذَابَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَزِيزًا حَكِيمًا }}؛ سوره نساء، آیه ۵۶.</ref>، داغ شدن صورت و پهلو و پشت<ref>{{متن قرآن|إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَات وَالأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلاَ تَظْلِمُواْ فِيهِنَّ أَنفُسَكُمْ وَقَاتِلُواْ الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَافَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ}}؛ سوره توبه، آیه ۳۶.</ref>، حبس در زندان‌های تنگ و تاریک با غل و زنجیر به صورت انفرادی<ref>{{متن قرآن|وَإِذَا أُلْقُوا مِنْهَا مَكَانًا ضَيِّقًا مُقَرَّنِينَ دَعَوْا هُنَالِكَ ثُبُورًا لا تَدْعُوا الْيَوْمَ ثُبُورًا وَاحِدًا وَادْعُوا ثُبُورًا كَثِيرًا }}؛
+# '''خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها:''' از سخت‌ترین عذاب‌های جسمانی [[دوزخیان]]، خوردن و نوشیدن است. آنان بر اثر خوردن و آشامیدن آنچه برایشان فراهم شده است، به [[سختی]] دچار درد و [[رنج]] می‌شوند. از آن خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها است: زقوم یا میوه تلخ<ref>{{متن قرآن|إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ طَعَامُ الأَثِيمِ كَالْمُهْلِ يَغْلِي فِي الْبُطُونِ كَغَلْيِ الْحَمِيمِ}}؛ سوره دخان، آیه ۴۶- ۴۳.</ref>، حمیم یا [[آب]] سوزان<ref>{{متن قرآن|ثُمَّ إِنَّ لَهُمْ عَلَيْهَا لَشَوْبًا مِّنْ حَمِيمٍ ثُمَّ إِنَّ مَرْجِعَهُمْ لإِلَى الْجَحِيمِ}}؛ سوره صافات، آیه ۶۷ و ۶۸.</ref>، غسلین یا چرک و [[خون]]<ref>{{متن قرآن|وَلا طَعَامٌ إِلاَّ مِنْ غِسْلِينٍ}}؛ سوره حاقه، آیه ۳۶.</ref> ضریع به معنای نوعی گیاه سمی<ref>{{متن قرآن|تُسْقَى مِنْ عَيْنٍ آنِيَةٍ }}؛ سوره غاشیه، آیه ۵.</ref>، غساق یا خونابه<ref>{{متن قرآن| إِلاَّ حَمِيمًا وَغَسَّاقًا }}؛ سوره نبأ، آیه ۲۵.</ref> و صدید به معنای چرک و خونابه جراحت<ref>{{متن قرآن|وَاسْتَفْتَحُواْ وَخَابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ مِّن وَرَائِهِ جَهَنَّمُ وَيُسْقَى مِن مَّاء صَدِيدٍ يَتَجَرَّعُهُ وَلاَ يَكَادُ يُسِيغُهُ وَيَأْتِيهِ الْمَوْتُ مِن كُلِّ مَكَانٍ وَمَا هُوَ بِمَيِّتٍ وَمِن وَرَائِهِ عَذَابٌ غَلِيظٌ}}؛ سوره ابراهیم، آیه ۱۷- ۱۵؛ پیام قرآن، ۴۳۹- ۴۲۴.</ref>.
-سوره فرقان، آیه ۱۳ و ۱۴.</ref>، کشانیده شدن به سوی [[آتش]] در حالی که [[گناهکار]] غل و زنجیر بر گردن و دست‌ و پا دارد<ref>{{متن قرآن| إِذِ الأَغْلالُ فِي أَعْنَاقِهِمْ وَالسَّلاسِلُ يُسْحَبُونَ فِي الْحَمِيمِ ثُمَّ فِي النَّارِ يُسْجَرُونَ}}؛ سوره مؤمن، آیه ۷۱ و ۷۲.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 339.</ref>.
+# '''پوشیدنی‌ها:'''از عذاب‌های [[دوزخ]]، پوشانیدن لباس‌های دردآور و سوزنده بر [[دوزخیان]] است<ref>{{متن قرآن|هَذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ فَالَّذِينَ كَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِيَابٌ مِّن نَّارٍ يُصَبُّ مِن فَوْقِ رُؤُوسِهِمُ الْحَمِيمُ يُصْهَرُ بِهِ مَا فِي بُطُونِهِمْ وَالْجُلُودُ وَلَهُم مَّقَامِعُ مِنْ حَدِيدٍ كُلَّمَا أَرَادُوا أَن يَخْرُجُوا مِنْهَا مِنْ غَمٍّ أُعِيدُوا فِيهَا وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ}}؛ سوره حج، آیه ۲۲- ۱۹؛ {{متن قرآن|وَتَرَى الْمُجْرِمِينَ يَوْمَئِذٍ مُّقَرَّنِينَ فِي الأَصْفَادِ سَرَابِيلُهُم مِّن قَطِرَانٍ وَتَغْشَى وُجُوهَهُمْ النَّارُ}}؛ سوره ابراهیم، آیه ۴۹ و ۵۰.</ref>. پوشیدنی‌های دوزخی، [[زشت]] و بدمنظر و بدبویند و شعله‌ور.</ref>.
-==عوامل عذاب==
+# '''عذاب‌های دیگر جسمانی:'''برخی دیگر از عذاب‌های دوزخی که جسم [[آدمی]] را [[رنج]] می‌دهند عبارتند از: برخورد با بادهای کشنده و دودهای غلیظ و آتش‌زا<ref>{{متن قرآن|وَأَصْحَابُ الشِّمَالِ مَا أَصْحَابُ الشِّمَالِ فِي سَمُومٍ وَحَمِيمٍ وَظِلٍّ مِّن يَحْمُومٍ لّا بَارِدٍ وَلا كَرِيمٍ إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُتْرَفِينَ وَكَانُوا يُصِرُّونَ عَلَى الْحِنثِ الْعَظِيمِ }}؛ سوره واقعه، آیه ۴۶- ۴۱.</ref>، روییدن پوست‌های پی در پی و از میان رفتن آنها<ref>{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِآيَاتِنَا سَوْفَ نُصْلِيهِمْ نَارًا كُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْنَاهُمْ جُلُودًا غَيْرَهَا لِيَذُوقُواْ الْعَذَابَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَزِيزًا حَكِيمًا }}؛ سوره نساء، آیه ۵۶.</ref>، داغ شدن صورت و پهلو و پشت<ref>{{متن قرآن|إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَات وَالأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلاَ تَظْلِمُواْ فِيهِنَّ أَنفُسَكُمْ وَقَاتِلُواْ الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَافَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ}}؛ سوره توبه، آیه ۳۶.</ref>، حبس در زندان‌های تنگ و تاریک با غل و زنجیر به صورت انفرادی<ref>{{متن قرآن|وَإِذَا أُلْقُوا مِنْهَا مَكَانًا ضَيِّقًا مُقَرَّنِينَ دَعَوْا هُنَالِكَ ثُبُورًا لا تَدْعُوا الْيَوْمَ ثُبُورًا وَاحِدًا وَادْعُوا ثُبُورًا كَثِيرًا }}؛ سوره فرقان، آیه ۱۳ و ۱۴.</ref>، کشانیده شدن به سوی [[آتش]] در حالی که [[گناهکار]] غل و زنجیر بر گردن و دست‌ و پا دارد<ref>{{متن قرآن| إِذِ الأَغْلالُ فِي أَعْنَاقِهِمْ وَالسَّلاسِلُ يُسْحَبُونَ فِي الْحَمِيمِ ثُمَّ فِي النَّارِ يُسْجَرُونَ}}؛ سوره مؤمن، آیه ۷۱ و ۷۲.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص۳۳۸ ـ ۳۳۹.</ref>
-*برخی گناهانی که مایه عذاب جاودان دوزخ‌اند، عبارت‌اند از: [[کفر]]<ref>{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَن تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلاَ أَوْلادُهُم مِّنَ اللَّهِ شَيْئًا وَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}؛ سوره آل عمران، آیه ۱۱۶.</ref>، [[نفاق]]<ref>{{متن قرآن| لَن تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلا أَوْلادُهُم مِّنَ اللَّهِ شَيْئًا أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ }}؛سوره مجادله، آیه ۱۷.</ref>، [[قتل]] و جنایت<ref>{{متن قرآن|وَمَن يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُّتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيهَا وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِيمًا}}؛ سوره نساء، آیه ۹۳.</ref>، رباخواری<ref>{{متن قرآن|الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لاَ يَقُومُونَ إِلاَّ كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَن جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَىَ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ }}؛
-سوره بقره، آیه ۲۷۵.</ref> و [[ظلم]]<ref>{{متن قرآن|وَتَرَاهُمْ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا خَاشِعِينَ مِنَ الذُّلِّ يَنظُرُونَ مِن طَرْفٍ خَفِيٍّ وَقَالَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ الْخَاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَلا إِنَّ الظَّالِمِينَ فِي عَذَابٍ مُّقِيمٍ }}؛ سوره شوری، آیه ۴۵.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 339.</ref>.
+== عوامل عذاب ==
+برخی گناهانی که مایه عذاب جاودان دوزخ‌اند، عبارت‌اند از: [[کفر]]<ref>{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَن تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلاَ أَوْلادُهُم مِّنَ اللَّهِ شَيْئًا وَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}؛ سوره آل عمران، آیه ۱۱۶.</ref>، [[نفاق]]<ref>{{متن قرآن| لَن تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلا أَوْلادُهُم مِّنَ اللَّهِ شَيْئًا أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ }}؛سوره مجادله، آیه ۱۷.</ref>، [[قتل]] و جنایت<ref>{{متن قرآن|وَمَن يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُّتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيهَا وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِيمًا}}؛ سوره نساء، آیه ۹۳.</ref>، رباخواری<ref>{{متن قرآن|الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لاَ يَقُومُونَ إِلاَّ كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَن جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَىَ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ }}؛ سوره بقره، آیه ۲۷۵.</ref> و [[ظلم]]<ref>{{متن قرآن|وَتَرَاهُمْ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا خَاشِعِينَ مِنَ الذُّلِّ يَنظُرُونَ مِن طَرْفٍ خَفِيٍّ وَقَالَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ الْخَاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَلا إِنَّ الظَّالِمِينَ فِي عَذَابٍ مُّقِيمٍ }}؛ سوره شوری، آیه ۴۵.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۳۳۹.</ref>
 == منابع ==
 {{منابع}}
-* [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|'''فرهنگ شیعه''']]
+# [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|'''فرهنگ شیعه''']]
 {{پایان منابع}}
-== جستارهای وابسته ==
 == پانویس ==
 {{پانویس}}
-[[رده:مدخل]]
+[[رده:معاد]]
-[[رده:عذاب]]